Αλλαγή μοντέλου ασφάλισης

Ζούμε για πολλοστή φορά φέτος στον έντονο ρυθμό του Ασφαλιστικού. Το σκηνικό της σύγκρουσης έχει ήδη στηθεί, οι πρωταγωνιστές έχουν λάβει θέσεις μάχης.

Από τη μία πλευρά βρίσκεται η Κυβέρνηση, η οποία βάφτισε βαθιά τομή την προσπάθεια της να συμμαζέψει το σύστημα, περικόπτοντας παροχές προνομιούχων, μειώνοντας τις επικουρικές συντάξεις και ενοποιώντας τα διάσπαρτα ασφαλιστικά ταμεία.

Στην αντίπερα όχθη, συνδικάτα και κόμματα της αντιπολίτευσης καταγγέλλουν τις περικοπές των συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων των ασφαλισμένων. Σύμπασα η αντιπολίτευση διακηρύττει μεγαλόφωνα ότι «αυτές οι ασφαλιστικές ανατροπές δεν θα περάσουν», και προτάσσει ως λύση τη διασφάλιση ή αύξηση της κρατικής χρηματοδότησης για το σύστημα συντάξεων, την πάταξη της εισφοροδιαφυγής και την καλύτερη διαχείριση των ταμείων.

Κανείς δεν μας λέει ολόκληρη την αλήθεια.

Η αλήθεια είναι απλή και πονάει: όταν η προοπτική του διανεμητικού συνταξιοδοτικού συστήματος είναι τα ισχυρά και αυξανόμενα ελλείμματα λόγω γήρανσης του πληθυσμού, τότε τίθεται επιτακτικά και με πιεστικό τρόπο το ζήτημα της μετάβασης σε ένα άλλο σύστημα ασφάλισης, κεφαλαιοποιητικό ή μικτό. Εκτός και αν προτιμάμε να δουλεύουμε μέχρι τα 70+ για συντάξεις πείνας ή να φορτώνουμε με χρέη τις επόμενες γενιές για να ζούμε εμείς καλά.

Ιστορικά, το διανεμητικό σύστημα συντάξεων στην Ελλάδα έχει οργανωθεί στη λογική ότι τέσσερις εργαζόμενοι δουλεύουν και ένας παίρνει σύνταξη. Σήμερα, όμως, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια πλήρη ανατροπή της σχέσης ασφαλισμένων-συνταξιούχων.

Ο ενεργός πληθυσμός ηλικίας 15-65 μειώνεται, ενώ οι δικαιούχοι αυξάνονται. Παράλληλα, λόγω συγκεκριμένων ριζικών αλλαγών που έχουν συντελεστεί στην ίδια την ελληνική κοινωνία -επιμήκυνση του χρόνου εκπαίδευσης των νέων, ένταξη στην εργασία στα 25-28 αντί στα 18-23, αύξηση του προσδόκιμου ζωής, αλλαγές στη φύση της μισθωτής εργασίας κοκ- το ποσοστό του ενεργού πληθυσμού που εργάζεται συρρικνώνεται, ενώ τα άτομα σε μη παραγωγικές θέσεις πληθαίνουν. Ως αποτέλεσμα το χάσμα ανάμεσα σε όσους εισφέρουν (εργαζόμενους και εργοδότες) και τους δικαιούχους (συνταξιούχους) διογκώνεται, δημιουργώντας ταυτόχρονα ένα τεράστιο κενό χρηματοδότησης.

Υπ’ αυτές τις συνθήκες ανατροπής του βασικότερου κανόνα για την ομαλή λειτουργία του διανεμητικού συστήματος, το ασφαλιστικό δε είναι δυνατό να καταστεί μακροπρόθεσμα βιώσιμο ούτε με περικοπές, ούτε με συμμάζεμα του τύπου ενοποιήσεις ταμείων, πάταξη της εισφοροδιαφυγής, όσο ΑΝΑΓΚΑΙΕΣ και χρήσιμες κι αν είναι οι τελευταίες.

Μήπως , όμως, θα λυθεί με αύξηση της κρατικής χρηματοδότησης;

Όχι, διότι το ζητούμενο με τα ασφαλιστικά ελλείμματα δεν είναι πως θα τα κρύψουμε μεταθέτοντας τα σε διαφορετικά θεσμικά επίπεδα, για παράδειγμα στον κρατικό προϋπολογισμό ή το δημόσιο χρέος. Πόσο αποτελεσματικό είναι να αυξηθούν οι φόροι ή ο δανεισμός για να πληρώνουμε συντάξεις, όταν το 2020 μόνο το ΙΚΑ θα απαιτεί χρηματοδότηση πάνω από 1,5% του ΑΕΠ (φτάνοντας 7,5% το 2050 σύμφωνα με το Πόρισμα του Διεθνούς Γραφείου Εργασίας), ενώ όλες μαζί οι συντάξεις θα απορροφούν το 15,5% του ΑΕΠ, τεντώνοντας το σύστημα στα όρια του;

Το ζητούμενο είναι να πάψουν να δημιουργούνται ελλείμματα τα οποία υπονομεύουν τη βιωσιμότητα του συστήματος, τις ίδιες δηλαδή τις συντάξεις, διαβρώνουν την αλληλεγγύη των γενεών, αλλά και εμποδίζουν την ίδια την ανάπτυξη.

Η λύση κατά την άποψή μας βρίσκεται στη μετάβαση σε ένα μικτό σύστημα ασφάλισης με τρεις πυλώνες :

1. Διανεμητικός πυλώνας: με ένα ενιαίο συνταξιοδοτικό ταμείο για όλους του Έλληνες, χαμηλότερες εισφορές, προκαθορισμένες παροχές (defined benefit sytem), ποσοστό αναπλήρωσης στο 60% με 65% (όσο και τις χώρες του ΟΟΣΑ) και ανταποδοτικές συντάξεις, αποδέσμευση των ταμείων υγείας από τον κλάδο σύνταξης, αποσύνδεση των κοινωνικών παροχών τύπου ΕΚΑΣ για στήριξη των χαμηλοσυνταξιούχων από τον κλάδο σύνταξης και μεταφορά τους στον προϋπολογισμό, βασική σύνταξη.
2. Κεφαλαιοποιητικός πυλώνας: με ατομικούς λογαριασμούς ασφάλισης, πεοκαθορισμένες εισφορές (defined contribution system), υποχρεωτική συμμετοχή εργαζομένων και εργοδοτών, προκαθορισμένη σχέση εισφορών όχι όμως παροχών, ιδιωτική διαχείριση (ο κλάδος επικουρικής ασφάλισης των κοινωνικών κλαδικών ταμείων , πχ ΤΣΠΕΑΘ, ΤΣΜΕΔΕ, θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση για το νέο κεφαλαιοποιητικό σύστημα), εποπτεία και ρυθμίσεις για τη διασφάλιση της αξιοπιστίας του συστήματος.
3. Ιδιωτικός πυλώνας : με προαιρετική συμμετοχή εργαζόμενων εργοδοτών, φορολογικά κίνητρα για συμμετοχή
   

Το Κεφάλαιο Αλληλεγγύης των Γενεών, το οποίο πρότεινε το ΠΑΣΟΚ και προσφάτως υιοθέτησε η Κυβέρνηση πρέπει να αποτελέσει μηχανισμό χρηματοδότησης και εγγύησης της ομαλής μετάβασης από το διανεμητικό στο μικτό σύστημα ασφάλισης. Όχι πουγκί χρηματοδότησης των ελλειμμάτων του διανεμητικού συστήματος, όπως το λιγουρεύονται αρκετοί.

Πολλοί ισχυρίζονται ότι δεν έχει αξία να συζητάμε για οικονομικά και δημοσιονομικά μεγέθη μπροστά στην αξιοπρέπεια μιας ολόκληρης κοινωνικής ομάδας, όπως οι συνταξιούχοι.

Κανείς όμως δε λέει ότι πίσω από τέτοιους κοινωνικά ευαίσθητους συλλογισμούς κρύβεται μια σκληρή πραγματικότητα για τους εργαζόμενους και ειδικά τους ΝΕΟΥΣ. Αν δεν αλλάξει τίποτα οι νέοι θα κληθούμε να καταβάλλουμε αυξημένες εισφορές και φόρους, θυσιάζοντας μεγαλύτερο τμήμα του εισοδήματός μας για να καλυφτούν οι συντάξεις σε σχέση με τις προηγούμενες γενιές.

Το ερώτημα είναι τι πρέπει ν’ αλλάξει;

Οι αλλαγές πρέπει να είναι παραμετρικές; Πρέπει δηλαδή να κινούνται στα πλαίσια του υπάρχοντος διανεμητικού συστήματος, όπως προτείνουν κόμματα και συνδικάτα; Ή πρέπει να υπάρξει αλλαγή μοντέλου; Δηλαδή ένα νέο σύστημα με διαφορετική λογική, για παράδειγμα κεφαλαιοποιητικό ή ένας συνδυασμός των δύο; Όπως και να ‘χει, σήμερα, καμία μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού δεν μπορεί να αποφύγει τα παραπάνω κρίσιμα στρατηγικά ερωτήματα. Κι εδώ, εμείς απαντάμε ΜΙΚΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ.