Γιατί λέμε όχι στο δημοψήφισμα

Η κοινωνική ένταση που επικρατεί εδώ και δύο βδομάδες με αφορμή το ασφαλιστικό, αποδεικνύει περίτρανα ότι δεν υπάρχουν πολιτικές επιλογές με ουδέτερο πρόσημο. Εξ’ ορισμού, οποιαδήποτε μεταρρυθμιστική πολιτική δημιουργεί κερδισμένους και χαμένους.

Στην περίπτωση των αλλαγών που προωθεί η κυβέρνηση στο σύστημα συντάξεων, χαμένη είναι η γενιά των μεσηλίκων που επένδυσε στη φυγή από την εργασία πριν τα 60 με συντάξεις ίσες ή υψηλότερες του τελευταίου μισθού, και κερδισμένη είναι η νέα γενιά, εργαζόμενοι και εργοδότες, η οποία προσωρινά θ’ ανασάνει από τα οικονομικά βάρη με τα οποία τη φόρτωσε η γενιά του Πολυτεχνείου και του 114 με τις διάφορες «κοινωνικές» της υπερβολές.

Υπ’ αυτές τις συνθήκες, είναι απόλυτα λογικό οι χαμένοι να αντιδρούν δυναμικά. Με πορείες κι απεργίες επιχειρούν να δημιουργήσουν ένα συμπαγές κοινωνικό μέτωπο αντίστασης στις προωθούμενες αλλαγές που στόχο έχει να αναχαιτιστεί η ψήφιση κι εφαρμογή ενός νόμου που τους πλήττει άμεσα.

Ταυτόχρονα, οι δυνάμεις της αντιπολίτευσης επιχειρούν να καρπωθούν τη διάχυτη κοινωνική δυσαρέσκεια προβαίνοντας σε κινήσεις επικοινωνιακού χαρακτήρα που σκοπό έχουν να εντυπωσιάσουν τους απεργούς.

Εκτός από την πρόταση μομφής που κατέθεσε σήμερα τα ΠΑΣΟΚ, αιωρείται εδώ και πέντε μέρες η πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ για διεξαγωγή δημοψηφίσματος με θέμα την αποδοχή ή όχι του νέου ασφαλιστικού νόμου.

Δεν συμφωνούμε μ’ αυτή την πρόταση.

Η διαφωνία μας είναι ουσιαστική.

Πρώτον, το δημοψήφισμα επιχειρεί να σαμποτάρει μια αλλαγή που για να πετύχει, πρέπει, τουλάχιστον στα αρχικά στάδια, να βασιστεί στην επιλογή μη δημοφιλών μέτρων.

Στην περίπτωση του ελληνικού ασφαλιστικού συστήματος η οποιαδήποτε μεταρρύθμιση περνάει αναπόφευκτα μέσα από τον περιορισμό των συσσωρευμένων υπερβολών του.

Αυτό σημαίνει ότι πέρα από τα αυτονόητα αιτήματα να σταματήσει το κράτος να χαρίζει ασφαλιστικά χρέη, να μειώσει το εύρος της εισφοροδιαφυγής και να κάνει καλύτερη διαχείριση των αποθεματικών των ταμείων, πρέπει επίσης να γίνουν περικοπές σε παροχές και αύξηση των ορίων ηλικίας για τους βολεμένους του συστήματος.

Ουσιαστικά, μια κοινωνικά δίκαιη και διαγενεακά αλληλέγγυα μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού, προϋποθέτει ότι οι νέοι εργαζόμενοι παύουν να πληρώνουν τα σπασμένα του ελληνικού διανεμητικού συστήματος- μπάχαλου, με τα 155 διαφορετικά ταμεία και τους πρόωρους συνταξιούχους στα 50, τα 55, τα 57 και τα 58 χρόνια.

Δεύτερον, οι ουσιαστικές συνταγματικές προϋποθέσεις για δημοψήφισμα δεν ικανοποιούνται.

Το Ελληνικό Σύνταγμα προβλέπει τη δυνατότητα διεξαγωγής δημοψηφίσματος για νόμο ο οποίος ρυθμίζει σοβαρό κοινωνικό ζήτημα, εκτός των δημοσιονομικών.

Οι αλλαγές, όμως, που προωθεί η κυβέρνηση στο ασφαλιστικό, συνιστούν ρύθμιση επιμέρους παραμέτρων του συστήματος συντάξεων με αμιγώς δημοσιονομική λογική: αύξηση των πραγματικών ορίων ηλικίας με στόχο να προσεγγίσουν το 60^ο έτος, μείωση του ποσοστού αναπλήρωσης των επικουρικών συντάξεων, ενοποιήσεις ταμείων.

Δεν έχουμε δηλαδή να κάνουμε με μια ριζοσπαστική παρέμβαση, όπως θα ήταν μια ενδεχόμενη αλλαγή μοντέλου ασφάλισης (πχ μικτό ή κεφαλαιοποιητικό) που πιθανώς και να επέβαλε τη διεξαγωγή ενός δημοψηφίσματος, αλλά με ένα σκληρό ομολογουμένως συμμάζεμα στο πλαίσιο του υπάρχοντος διανεμητικού συστήματος ασφάλισης.

Τρίτον, μας διακατέχει μια έμφυτη καχυποψία απέναντι στο θεσμό του δημοψηφίσματος.

Ο εν λόγω θεσμός δεν είναι πολιτικά αθώος, ούτε κοσμείται αποκλειστικά από δημοκρατικές αρετές.

Αν και εμφανίζεται ως θεσμός άμεσης δημοκρατίας, το δημοψήφισμα λειτουργεί στην πράξη ως θεσμός «καισαρικής» δημοκρατίας. Ο λαός καλείται ως μάζα, και όχι ως σώμα πολιτών με διαφοροποιημένες και σύνθετες απόψεις, να απαντήσει με ένα ναι ή με ένα όχι στα διλήμματα που του θέτει η εξουσία ή ο Αρχηγός, ο οποίος επιζητεί με acclamatio τη συγκατάθεση των μαζών.

Αυτού του είδους η δημοψηφισματική δημοκρατία (plebiscitarian democracy), χωρίς ισχυρά ενδιάμεσα στρώματα μεταξύ λαού και πολιτικής ηγεσίας, που αγνοεί συνδικάτα, κινήσεις πολιτών, επιχειρηματικούς φορείς, και κοινωνία των πολιτών, μπορεί να οδηγήσει είτε στη χειραγώγηση των «μαζών» από τις εκάστοτε πολιτικές ηγεσίες, είτε στην αδυναμία των τελευταίων να αντισταθούν σε λαϊκιστικές πιέσεις εκ των κάτω.

Δεν είναι τυχαίο ότι, ιστορικά, οι πιο φανατικοί υπέρμαχοι των δημοψηφισμάτων υπήρξαν φασίστες ή αυταρχικοί πολιτικοί, όπως οι Χίτλερ και Μουσολίνι, και σήμερα ο Πρόεδρος της Βενεζουέλας Ούγκο Τσάβεζ.

Δυστυχώς, η ιστορική συγκριτική εμπειρία δείχνει ότι τα δημοψηφίσματα χρησιμοποιούνται συστηματικά για να παρεμποδίσουν τη θεσμοποίηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την προστασία των θρησκευτικών, εθνοτικών και άλλων μειονοτήτων σε μία χώρα.

Η ξενοφοβική Ελβετία λαμβάνει δρακόντεια μέτρα εναντίον των προσφύγων και των ξένων, μέσω συχνών δημοψηφισμάτων. Η ίδια χώρα, μέσω συνεχόμενων δημοψηφισμάτων εμπόδιζε τη παραχώρηση του δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες μέχρι και τη δεκαετία του ’70.

Το 2000 η Εκκλησία της Ελλάδος ζητούσε επίμονα να διεξαχθεί δημοψήφισμα για την αναγραφή ή όχι του θρησκεύματος στις ταυτότητες. «Να γίνει ένα δημοψήφισμα και θα δούνε ότι ο λαός προσυπογράφει μαζί μας», διεμήνυε προς πάσα κατεύθυνση ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών κ. Χριστόδουλος. Ο συλλογισμός του Χριστόδουλου ότι «ας λέει ο νόμος ό,τι θέλει, αν ο λαός δεν συναινεί, δεν εφαρμόζεται» δε διαφέρει σε τίποτα από το σημερινό συλλογισμό της ηγεσίας του ΣΥΡΙΖΑ ότι «καμία κυβέρνηση δεν μπορεί να νομοθετεί απέναντι στη λαϊκή βούληση».

Όπως επίσης δε λείπουν οι εγγενείς αντιφάσεις στα εκ των πραγμάτων απλουστευτικά διλήμματα των δημοψηφισμάτων. Το παράδειγμα της Καλιφόρνιας των ΗΠΑ είναι ενδεικτικό: το 1994 οι πολίτες υπερψήφισαν την επιλογή για την υιοθέτηση της υποχρεωτικής εικοσιπενταετής κάθειρξης με κάθε τρίτη καταδίκη. Ταυτόχρονα, όμως, ήταν και κατηγορηματικά αντίθετοι με τη κατασκευή νέων φυλακών. Το γεγονός ότι ο αυξημένος αριθμός φυλακισμένων θα δημιουργούσε σημαντικές ανάγκες σε υποδομές προβλημάτισε ελάχιστους.

Υπάρχει τέλος, ένας ακόμη λόγος για να είναι κανείς καχύποπτος με το θεσμό του δημοψηφίσματος.

Όταν τα ζητήματα γενικής πολιτικής τίθενται σε απλοποιημένη διλημματική μορφή, είναι εξαιρετικά δύσκολο να εντοπιστούν και να προβλεφθούν εγκαίρως οι επιπτώσεις ενός «Ναι» ή ενός «Όχι», ειδικά σε χώρες όπου ο δημόσιος χώρος υπολειτουργεί και όπου τα ΜΜΕ ενδιαφέρονται λιγότερο για την αλήθεια και περισσότερο για την ακροαματικότητα.

Είναι εξαιρετικά αμφίβολο εξάλλου κατά πόσο οι δυνάμεις της αντιπολίτευσης, εφόσον βέβαια η πρωτοβουλία αυτή δεν είχε το χαρακτήρα της επικοινωνιακής μπλόφας, θα κατάφερναν να «συναντηθούν» κάτω από μια κοινή συνισταμένη θετικών προτάσεων για το ασφαλιστικό, και όχι απλά και μόνο πίσω από την αιχμή του «όχι σε όλα».

Σήμερα, σε περίπτωση που διεξάγονταν δημοψήφισμα για το ασφαλιστικό, είναι πολύ πιθανό ότι οι πολίτες θα καταδίκαζαν τον νόμο που προωθεί η κυβέρνηση. Το ερώτημα όμως είναι το εξής: έχουμε κατανοήσει σε βάθος ως λαός τις επιπτώσεις που θα έχει η εθνική αδράνεια στο ασφαλιστικό για τους νέους εργαζόμενους και τις μελλοντικές γενιές;