Το στοίχημα του Βελτρόνι

Από τη Μαρσέλ Παντοβάνι*

Το πράσινο χρώμα βρίσκεται παντού: στις σκηνές των θεάτρων· στα βήματα των ομιλητών, που έχουν στηθεί σε όλα τα κινηματοθέατρα της επαρχίας· στις σημαίες που κυματίζουν οι οπαδοί των «δημοκρατικών» στις συγκεντρώσεις ·στην καρότσα του λεωφορείου που μεταφέρει τον Βάλτερ Βελτρόνι (Walter Veltroni) και το επιτελείο του από πόλη σε πόλη, σε έναν εξαντλητικό «γύρο» της Ιταλίας, που περιλαμβάνει τρεις ή τέσσερις συγκεντρώσεις την ημέρα.

Ξαναβρίσκουμε το πράσινο χρώμα στα καλύμματα των αναπαυτικών καθισμάτων, στο εσωτερικό του λεωφορείου. Στα πράσινα είναι ντυμένο ακόμα και το κρεβάτι όπου αναπαύεται ο ηγέτης της κεντροαριστεράς, ανάμεσα σε δύο συγκεντρώσεις, προστατευμένος από παχιές (πράσινες) κουρτίνες.

Αυτή η διαρκής παρουσία του πράσινου είναι ένα ισχυρότατο πολιτικό σύμβολο. Όπως είναι και το -μοναδικό- σύνθημα της εκστρατείας του: «Si puo fare» («μπορεί να γίνει»), με τη διευκρίνιση «μπορούμε να νικήσουμε, μπορούμε να εκσυγχρονίσουμε την Ιταλία». Ούτε ίχνος φυσικά, από σφυροδρέπανα ή κόκκινες σημαίες.

Δεν τίθεται καν θέμα να ακουστεί στις συγκεντρώσεις το «παντιέρα ρόσα», πόσο μάλλον η «διεθνής». Στο κινηματοθέατρο «Τζιουλιέλμι» της Μάσα Καράρα, στην «πιάτσα ντελι έρμπε» της Μάντοβα, στο «παλέ ντε σπορ» του Φόρλι, στο θέατρο «Απολόνιο» του Βαρέζε, ο μόνος ύμνος που ακούγεται είναι ο εθνικός («l'Italia s'è desta»-«η Ιταλία ξύπνησε»).

Μήπως η Ιταλία επλήγη έξαφνα από οξεία εθνικιστική κρίση; Όχι. Απλά, η χώρα κοιλοπονάει το «δημοκρατικό κόμμα» (PD).

Χρισμένος στις 14 Οκτωβρίου από 3.5 εκατομμύρια πολίτες (πολίτες, όχι κομματικά μέλη), ο ηγέτης της κεντροαριστεράς ο Βελτρόνι νιώθει πράγματι ως εντολέας μιας εθνικής αποστολής: της γερής θεμελίωσης αυτού του νέου κόμματος, που συσπειρώνει ταυτόχρονα τον κοινωνικό καθολικισμό, τον ιταλικό κομμουνισμό και τη διάχυτη επιθυμία για μεταρρυθμίσεις.

Αυτός ο εν τη γενέσει του (μετά τις προκριματικές εκλογές του 2005 και του 2007) πολιτικός φορέας αποδεικνύει για μία ακόμα φορά την ευρηματικότητα της ιταλικής αριστεράς που λειτουργεί για μία ακόμα φορά σαν εργαστήριο για ολόκληρη την ευρωπαϊκή αριστερά: κατ' αρχήν ο Βελτρόνι κατέρχεται στις εκλογές ως ηγέτης ενός ανύπαρκτου κόμματος. Το PD δεν έχει ούτε καταστατικό, ούτε διευθυντικό όργανο, ούτε μέλη, ούτε προϋπολογισμό. Πρόκειται για ένα κόμμα χωρίς στελέχη, χωρίς τάσεις, και χωρίς καμία ιστορική δέσμευση. Προς το παρόν δεν είναι παρά ένα κτίριο, κοντά στο ρωμαϊκό Καπιτώλιο.

Απέναντι στη γενικευμένη κρίση των ιδεολογιών και την άνοδο των αντιπολιτικών λαϊκιστικών αισθημάτων, η αριστερά δεν μπορούσε παρά να ανανεωθεί, ακόμα και κάνοντας ένα άλμα στο κενό. Η ίδια αριστερά που άλλοτε μετέτρεψε το «αιρετικό» κομμουνιστικό της κόμμα (PCI) σε υπόδειγμα ιδεολογικής ευρύτητας κι εσωτερικού δημοκρατικού διαλόγου, προσανατολισμένου επιπλέον στην επίλυση των προβλημάτων της καθημερινότητας· η αριστερά που μπόρεσε να διατηρήσει υψηλά επίπεδα στράτευσης (τα αριστερά κόμματα εξακολουθούν να έχουν 1 εκατομμύριο μέλη, ενώ οι συνδικαλιστικές ομοσπονδίες διατηρούν πάντα 11 εκατομμύρια μέλη)· η αριστερά που κινητοποιείται σαν ένας άνθρωπος και μπορεί να αλλάξει «από τα κάτω» τις ηγετικές της ομάδες, επανακάμπτει και πάλι, τούτη τη φορά για να οικοδομήσει ένα νέο πολιτικό υποκείμενο, με απροσδιόριστο ακόμα πολιτικό περίγραμμα.

«Η αλήθεια είναι πως δεν ξέρω ακόμα τι είδους κόμμα θα βρω στο τέλος αυτής της πορείας. Το μόνο για το οποίο είμαι σίγουρος πάντως, είναι πως θα είναι το κόμμα των ονείρων μου», μας διαβεβαιώνει ο Βελτρόνι, με εκπληκτική ολύμπια ψυχραιμία, στο λεωφορείο του, που αφήνει την Πάρμα με κατεύθυνση την Ρέτζιο Εμίλια...

Θαυμάσια! Αλλά τι σκέφτεται για όλα αυτά ο παλαίμαχος αγωνιστής της αριστεράς, ο εθισμένος στις παραδοσιακές συγκεντρώσεις της «κόκκινης» αριστεράς; Σύμφωνα με τον γελοιογράφο Στάινο (Staino) (του πάλαι ποτέ κομματικού «οργάνου» «λ' ουνιτά»), που τον παρουσιάζει σαν ένα αρχετυπικό εργάτη, ο «τύπος» αυτός κάθεται σε αναμμένα κάρβουνα: «λοιπόν, δεν είμαστε λεωφορείο, ανοικτό στους πάντες, δεν είμαστε Κιβωτός του Νώε, δεν είμαστε πατσουλί... Μα τότε τι είμαστε;» αναρωτιέται σε μία πρόσφατη γελοιογραφία...

Ας προσπαθήσουμε να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα: το PD δεν είναι απλά το αποτέλεσμα της συγχώνευσης των κομμάτων που αυτοδιαλύθηκαν για του δώσουν ζωή, ήτοι των πρώην κομμουνιστών «δημοκρατών της αριστεράς» (DS) και των πρώην αριστερών χριστιανοδημοκρατών της «μαργαρίτας» (DL). Το PD π.χ. αποκλείει κάθε συνεργασία με την άκρα αριστερά, δίνοντας τη χαριστική βολή στην «ένωση» που είχε φέρει στην εξουσία τον κακόμοιρο Ρομάνο Πρόντι (Romano Prodi) -υπό τους χειρότερους δυνατούς όρους, επικεφαλής ενός κομματικού συνασπισμού δώδεκα (!) κομμάτων.

Σήμερα, υπάρχει ένα μόνο κόμμα. Ο Βελτρόνι εξάλλου μεγεθύνει τη σημασία αυτής της τομής, ιδεολογικοποιώντας την: η «πάλη των τάξεων» είναι μια «εξαιρετικά πεπαλαιωμένη» προσέγγιση· το κύριο είναι η «καταπολέμηση της φτώχειας, όχι του πλούτου». «Οι πρώτοι που δεν αντιλαμβάνονται τον εργοδότη τους ως "αφεντικό" είναι οι μισθωτοί των μικρών επιχειρήσεων». Αυτή η συλλογιστική τού επιτρέπει να τοποθετήσει επικεφαλής του ψηφοδελτίου του στη Βενετία τον τοπικό ηγέτη της «Federmeccanica», της ομοσπονδίας των βιομηχάνων της μεταλλουργίας: μία πραγματική επανάσταση.
«Η στρατηγική της μετωπικής σύγκρουσης τελείωσε», επιβεβαιώνει ο Τζιανρίκο Καροφίλιο (Gianrico Carofiglio), δικαστής και συγγραφέας, υποψήφιος στην Απουλία.

Αυτός φαίνεται να είναι κι ο λόγος που ο Βελτρόνι δεν επιτίθεται ποτέ κατά μέτωπο τον αντίπαλό του Μπερλουσκόνι (Berlusconi), που δεν τον κατονομάζει καν. Θέλει να πάψει επιτέλους να είναι ο αντιμπερλουσκονισμός η ιδεολογική συγκολλητική ουσία της ιταλικής αριστεράς, όπως συνέβαινε τα τελευταία δεκατέσσερα χρόνια. Τέρμα στις πολεμικές ιαχές. Τέρμα στη δαιμονοποίηση του αντιπάλου. Ο μόνος αντιμπερλουσκονισμός του Βελτρόνι είναι έμπρακτος, φυσικός, πρακτικός. Εκφράζεται με τον τρόπο που ζει, που ντύνεται, που κινείται. Με την άνεσή του, την πλήρη απουσία μακιγιάζ, τον άμεσο τρόπο ομιλίας του -χωρίς γραπτές σημειώσεις- την αμεριμνησία του, στα 52 του χρόνια βρίσκεται στους αντίποδες της «αυτού εξοχότητας», που στα 72 του μοιάζει όλο και περισσότερο με μία αξιοθρήνητη καρικατούρα του εαυτού του. «Μοιάζει με έναν γηραλέο "τραβηγμένο" τηλεπαρουσιαστή με βαμμένα μαλλιά», όπως τον περιγράφει με ωμότητα ο Κάρλο Φρετσέρο (Carlo Freccero), διευθυντής της δορυφορικής RAI.

Δηλώνοντας σε μία συνέντευξή του στην «ελ παΐς» πως «το PD είναι κόμμα μεταρρυθμιστικό, όχι αριστερό». Ο Βελτρόνι έσπασε και το τελευταίο ταμπού: η ιδεολογία δεν είναι πια η αιτία του μεταρρυθμισμού· η κεντροαριστερά χρειάζεται να επανεφευρεθεί και να μετονομασθεί.

Πρόμοιες θέσεις κατακεραυνώνονται από την αριστερή εφημερίδα «ιλ μανιφέστο»: «ο Βελτρόνι ψαρεύει σε θολά νερά, κατεδαφίζει δύο αιώνες κοινωνικών αγώνων και συρρικνώνει τη δημοκρατία στην αμερικανική της εκδοχή», τον κατηγορεί η Ροσάνα Ροσάντα (Rossana Rossanda).

Να 'μαστε λοιπόν ενώπιοι ενωπίω με το μέγα ζήτημα της υιοθέτησης του «αμερικανικού μοντέλου». «Είναι αλήθεια πως το PD μπορεί να είναι το τελευταίο βήμα στην πορεία εξαμερικανισμού της ιταλικής πολιτικής ζωής» παραδέχεται ο κοινωνιολόγος Φράνκο Φεραρότι (Franco Ferrarotti). «Τι άλλο όμως να κάναμε για να υπερβούμε την απαξίωση των κομμάτων μας;».

Ας συνεχίσουμε όμως την προσπάθειά μας να απαντήσουμε στα ερωτήματα του «εργάτη» της «ουνιτά»: το PD δεν είναι ένα κόμμα που το υποστηρίζεις για να διακηρύξεις την πολιτική σου ταυτότητα, αλλά για να κυβερνήσει. Για να μειωθεί κατά το δυνατό η κοινωνική αδικία. Αμερικανικός ή όχι, ο πραγματισμός που το συνοδεύει από την ίδρυσή του (πρώτα επέλεξε ηγέτη και τώρα οικοδομείται, με τη βοήθεια 440 στάσεων ενός πράσινου λεωφορείου) μπορεί να λειτουργήσει ως πρότυπο για τις ευρωπαϊκές αριστερές, που παντού περνάνε κρίση.

Αυτή η γέννηση ενός κόμματος χάρη στο «ήρεμο χάος» -από τον τίτλο της τελευταίας ταινίας του Νάνι Μορέτι (Nanni Moretti), που κάνει πάταγο στις κινηματογραφικές αίθουσες- εκφράζει στα σίγουρα τον τρόπο σκέψης του ίδιου του Βελτρόνι.

Βάλτερ Βελτρόνι: μας είναι πια γνωστός. Γνωρίζουμε τον «καλοσυνατισμό» του, την έμφυτη καλοπροαίρετη διάθεσή προς τον πλησίον του. Γνωρίζουμε ακόμα τον τελετουργικό τρόπο που μιλάει, τα «ma anche» («αλλά επίσης») που δίνουν ρυθμό στις ομιλίες του. Γνωρίζουμε πως κάθε φορά που υποστηρίζει κάτι, προσφέρει και το αντιστάθμισμά του: τοποθετεί δίπλα-δίπλα τις αναφορές του στην «ομοφυλόφιλη υπερηφάνεια» κι εκείνες στην κηδεία του ιδρυτή της «όπους ντέι». Λατρεύει τον Ντελανοέ (Delanoë) -αλλά και τη Ségolène Royal. Υπερασπίζεται τον ευρωπαϊκό πολιτισμό -αλλά λατρεύει τις αμερικανικές ταινίες κ.ο.κ.

Ξέρουμε επίσης την πολιτική του διαδρομή, που ξεκινά σε ηλικία 15 ετών από την «ομοσπονδία των ιταλικών κομμουνιστικών νεολαιών» (FGCI), περνά από την εκλογή στο κοινοβούλιο, τη διεύθυνση της «ουνιτά», το υπουργείο πολιτιστικής κληρονομιάς στην πρώτη κυβέρνηση Πρόντι και -το σημαντικότερο- στο δημαρχείο της Ρώμης, όπου διαθέτει δημοτικότητα της τάξης του 70%.

Η πραγματιστική του διαχείριση, τα ξεσπάσματα γενναιοδωρίας του, η συνεχής παρουσία του στο πλευρό των δημοτών του, του χάρισαν ένα σημαντικό πολιτικό κεφάλαιο. Σε ένδειξη ανθρωπιστικής αλληλεγγύης, κάθε φορά που κάπου στον κόσμο δίδεται χάρη σε κάποιον καταδικασμένο εις θάνατο, φωταγωγεί το Κολοσσαίο· τοιχοκολλεί στο Καπιτώλιο τις φωτογραφίες όλων όσοι έχουν απαχθεί από τρομοκράτες. Αξιοποιεί στο έπακρο την πολιτιστική και αρχαιολογική κληρονομιά της πόλης.

Η καινοτόμα διάθεσή του και οι πολιτιστικές του πρωτοβουλίες τον κάνουν συμπαθή στις γυναίκες και τη νεολαία, που είναι ο κορμός του κοινού του.

Στην αίθουσα συνεδριάσεων των γραφείων του PD στην «πιάτσα Σαν Κοζιμάτο» στο Τραστεβέρε, το κέντρο της «κόκκινης» Ρώμης, το κόμμα που δεν υπάρχει συνεδριάζει μολοταύτα συχνά. Στην αίθουσα κυριαρχούν οι προσωρινά εργαζόμενοι. «Το PD; Δε θα είναι εύκολο, αλλά η δημιουργία του ήταν μονόδρομος» μας λέει ο 22χρονος Αλεσάντρο (Alessandro), σπουδαστής που εργάζεται με μερική απασχόληση ως τηλεφωνητής.

«Το περιμέναμε, αυτό το κόμμα... Περιμέναμε ακόμα τον Βελτρόνι. Έχει όλα τα προσόντα για να γίνει ο τέλειος δήμαρχος της Ιταλίας», συμφωνεί η 24χρονη Αντονέλα (Antonella), επίσης φοιτήτρια.

Να λοιπόν που ο πραγματισμός έχει αποκτήσει ήδη τους οπαδούς του. Και το καραβάνι της «ένωσης», με το 281 σελίδων πρόγραμμά της και τους συνεχείς εσωκομματικούς καυγάδες της, χάνεται στον ορίζοντα... Είναι πια η ώρα της μοναχικής πορείας του πράσινου λεωφορείου. Είναι η ώρα του θαρραλέου και ριψοκίνδυνου Βελτρόνι.

Ποιες όμως είναι οι πιθανότητες επιτυχίας του; Ελάχιστες είναι οι εταιρείες δημοσκοπήσεων που του δίνουν ελπίδες για την εκλογική αναμέτρηση της 14ης Απριλίου. Προς το παρόν βαλτώνει γύρω στο 36%, πολύ πάντως παραπάνω από το σύνολο των ιδρυτικών του κομμάτων, που μαζί δε θα λάμβαναν πάνω από 30-31%. Αυτό το 36% λοιπόν είναι ήδη σπουδαίο -δεν αρκεί όμως για να δώσει στο PD τη νίκη.

Στην απέναντι όχθη, ο Μπερλουσκόνι προηγείται με 5-6% διαφορά. Πράγμα που, αν συνυπολογίσουμε και το μπόνους που προσφέρει στο πρώτο κόμμα το εκλογικό σύστημα, αρκεί για να του δώσει μια μικρή αλλά επαρκή πλειοψηφία που θα του επιτρέψει να κυβερνήσει, τουλάχιστο για λίγο καιρό.

Λοιπόν ο Βελτρόνι θα πρέπει να κάνει τους υπολογισμούς του: «αν ο Μπερλουσκόνι νικήσει με μικρή διαφορά, δε θα μείνει γα πολύ στο πρωθυπουργικό μέγαρο. Εμείς θα είμαστε εκείνοι που θα διαθέτουμε ένα νέο κόμμα, νέο πρόγραμμα, νέα μορφή οργάνωσης, εμείς θα θέτουμε τους νέους κανόνες. Εμείς θα είμαστε ο σκληρός πυρήνας της δημοκρατικής ανανέωσης. Θα είμαστε η αναπόφευκτη πολιτική δύναμη».

Έτσι μάλλον θα σκέφτεται ο Βελτρόνι. Υπάρχει όμως και μια σκέψη που μας τη λέει φωναχτά, στο πράσινο λεωφορείο του, ανάμεσα στην Τοσκάνη και την Εμιλία-Ρομάνα: «δύο πράγματα είναι βέβαια. Ακόμα κι αν νικήσει ο Μπερλουσκόνι, στην ουσία είναι χαμένος. Όσο για μένα, ακόμα κι αν χάσω, είμαι ο κερδισμένος». Δεν πρόκειται για κάποιο πολιτικό αξίωμα. Ούτε για το ένατο όραμα του «μικρού πρίγκιπα» (όπως τον αποκαλούν αρκετοί).

Πρόκειται για μία ψυχρή πολιτική εκτίμηση.

*Η Marcelle Padovani είναι ανταποκρίτρια του «Nouvel Observateur» στην Ιταλία. Το άρθρο της Le pari de Walter Veltroni δημοσιεύτηκε στις 29-03-2008. Η μετάφραση ανήκει στην ομάδα του PPOL.