Η ελληνική συνταξιολαγνεία

Δημιουργείται σ' ένα περιβάλλον ήσσονος προσπάθειας καθώς, καθώς οι προοπτικές είναι ανύπαρκτες

Από τον Τάκη Καμπύλη*

Στην οικονομική θεωρία είναι γνωστή ως «trade of favour» ή- σε ελεύθερη απόδοση στα δικά μας- «οικονομία της αλληλοεξυπηρέτησης». Είναι το κλίμα που θα συναντήσει σύντομα, αναζητώντας δουλειά, ο Γιώργος Κ. ο οποίος μετά από τις σπουδές σε ένα μικρό - αλλά ανώτατο - ΤΕΙ και ένα μεταπτυχιακό - ελέω κομματικής νεολαίας - σε επίσης μικρό Πανεπιστήμιο είναι έτοιμος για εργασία. Μπαίνοντας στην αγορά το πρώτο που θα αντιληφθεί είναι ότι δεν έχει άλλη επιλογή παρά να εργαστεί όπου βρει, προσωρινά ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο.

Ο Γιώργος δεν πολυπαρακολουθεί τη συζήτηση για το ασφαλιστικό. Δεν τον αφορά. Όχι επειδή είναι νέος αλλά επειδή το ασφαλιστικό έχει να κάνει με μια αγορά εργασίας από το χτες και όχι για το αύριο. Ακούει για 30 ή και 40 χρόνια εργασίας στον ίδιο εργοδότη ή σε παρεμφερή κλάδο και γελάει. Ακούει για διαδοχικές ασφαλίσεις και θυμώνει. Για τη γενιά του το ζήτημα είναι η διαδοχική εργασία.

Καμπανάκι

Τουλάχιστον εδώ και μια 10ετία έχει χτυπήσει το καμπανάκι που θέλει την αγορά εργασίας να αλλάζει σημαντικά. Από τον εφεδρικό στρατό του part-time στην flexicurity (από το «ευέλικτη» και το «ασφαλής») εργασία που προϋποθέτει μια στοιχειώδη λειτουργία πρόνοιας, διαφορετικά ο Γιώργος Κ. θα κολυμπάει μόνος του ανάμεσα στους καρχαρίες.

Όπως άλλωστε σημειώνει ο Μάνος Ματσαγγάνης (καθηγητής, Οικονομικό Πανεπιστήμιο) «ο συνδυασμός της αστάθειας στην αγορά εργασίας και της κοινωνικής προστασίας βασισμένης στη σταθερή απασχόληση σε καλές δουλειές παράγει ρήγματα μεταξύ των βολεμένων “από μέσα” και των επισφαλών “απ’ έξω”».

Η πρώτη διαφορά του Γιώργου με τον αντίστοιχο George από την Αγγλία είναι περίπου 300 λίρες μηνιαίως. Όπως εξηγεί ο Θοδωρής Πελαγίδης (καθηγητής οικονομίας, Πανεπιστήμιο Πειραιά) στις νέες συνθήκες εργασίας η «εγγύηση από πλευράς κοινωνίας ότι ο κάθε Γιώργος θα έχει επιλογές στην πρώτη του νεότητα είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική.

Για παράδειγμα ο George μόλις τελειώσει τις σπουδές του έχει από το αγγλικό Ταμείο Αρωγής περίπου 6.000 ευρώ. Ετσι ο George είτε μπορεί να συνεχίσει με ένα διδακτορικό οπότε στην αγορά εργασίας θα ξεκινήσει με 1.000 ευρώ (έναντι 700 του Γιώργου) είτε θα χρησιμοποιήσει αυτό το μικρό κεφάλαιο για να ξεκινήσει μια δική του επιχείρηση».

Όμως, η μεγάλη βασική διαφορά του George από τον Γιώργο είναι σύμφωνα με τον Θοδωρή Πελαγίδη αλλού: «Η μεγάλη συνταξιολαγνεία που έχει αναπτυχθεί στην ελληνική κοινωνία οφείλεται στο γεγονός ότι δύσκολα θα βρεθεί Έλληνας που να είναι ευχαριστημένος από τη δουλειά του.

Στην ελληνική αγορά εργασίας το “trade favour” (οικονομία της αλληλοεξυπηρέτησης) επικρατεί χωρίς όρους. Η έννοια της “καριέρας” ως δημιουργική αναπαράσταση της εργασίας είναι ξένο σώμα για την πλειονότητα των Ελλήνων εργαζομένων.

Ακόμη και στον ιδιωτικό τομέα οι απογοητεύσεις ταλαντούχων και ελπιδοφόρων νέων είναι όλο και πιο συχνές. Για παράδειγμα στον τραπεζικό τομέα όλο και περισσότερα δυναμικά στελέχη απογοητεύονται όταν αντιλαμβάνονται ότι από ένα σημείο και μετά οι καλές θέσεις είναι μοιρασμένες μεταξύ “κολλητών” ή μεταξύ όσων έχουν προσβάσεις σε “παρέες” και “ομάδες”».

Φυγή

Δεν είναι λοιπόν τυχαίο -σύμφωνα με τον Θ. Πελαγίδη- «ότι υπάρχει μια έντονη φυγή από την αγορά εργασίας από ομάδες που πλήττονται περισσότερο από τις όλο και πιο άγριες συνθήκες: Δείτε για παράδειγμα τις γυναίκες. Είναι πολύ πιο ευάλωτες στην αγορά εργασίας και χειρότερα αμειβόμενες από τους άντρες και μάλιστα οι περισσότερες σε θέσεις εργασίας χωρίς δυνατότητα προοπτικών-καριέρας. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι ιδιαίτερα ανάμεσα στις γυναίκες επικρατεί η λογική της σύνταξης ως προτεραιότητα ήδη από την ηλικία των 45-50 χρόνων».

Όταν ο Γιώργος φθάσει στη δεύτερη νεότητα, δηλαδή ανάμεσα στα 30 και στα 35 του χρόνια θα χρειαστεί μία ακόμη ένδειξη κοινωνικής αλληλεγγύης. Οι υποχρεώσεις του στο μεταξύ έχουν αυξηθεί αλλά η αγορά εργασίας όλο και περισσότερο θα αλληθωρίζει για νεότερους (και φθηνότερους) εργαζόμενους. «Σ’ αυτή την κρίσιμη φάση στη ζωή όλων των εργαζομένων, λέει ο Θ. Πελαγίδης έχει νόημα να υπάρχει ένας μηχανισμός υποδοχής απολυμένων ή ανθρώπων σε κατάσταση αδυναμίας, ώστε με την ανάλογη επιμόρφωση να μπορούν να ελιχθούν με τη σειρά τους στην αγορά εργασίας».

Τελικά η δημοσιοϋπαλληλική αντιμετώπιση της εργασίας απλώς στρέφει τις ελπίδες είτε στη «μαύρη αγορά εργασίας» είτε στη σύνταξη ως μόνη ευχάριστη προοπτική.

Στρεβλή αντιπροσώπευση των εργαζομένων στα συνδικάτα

Στην Ιταλία, τη Σουηδία, το Βέλγιο και την Ολλανδία τα συνδικάτα διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη διευθέτηση του ασφαλιστικού ζητήματος. Οχι όμως και στην Ελλάδα. Όπως εξηγεί ο Μάνος Ματσαγγάνης, «το κύριο πρόβλημα με τα συνδικάτα της χώρας μας είναι η στρεβλή αντιπροσώπευση των εργαζομένων από αυτά. Η αναντιστοιχία έχει διάφορες διαστάσεις:

Μεταξύ κλάδων της οικονομίας: η ΟΤΟΕ και τα συνδικάτα των ΔΕΚΟ ελέγχουν 28% των συνέδρων, 29 στα 45 μέλη Δ.Ε. της ΓΣΕΕ, 9 στα 15 μέλη Ε.Γ. και 6 στα 8 μέλη του προεδρείου (στοιχεία 2007), παρότι οι κλάδοι των τραπεζών και της κοινής ωφέλειας απασχολούν μόλις το 8% των μισθωτών (εκτός μονίμων δημοσίων υπαλλήλων που οργανώνονται στην ΑΔΕΔΥ). Η άλλη όψη του νομίσματος είναι ότι η συνδικαλιστική πυκνότητα στον υπόλοιπο ιδιωτικό τομέα είναι γύρω στο 10%.

Μεταξύ των δύο φύλων: 40% των μισθωτών είναι γυναίκες, αλλά η αναλογία τους στη Διοικούσα Επιτροπή της ΓΣΕΕ την περίοδο 1992 - 2004 ήταν κατά μέσο όρο 3 γυναίκες σε 45 μέλη. Το 2001 υπήρχε μία μόνο γυναίκα (επί 45 μελών!) στη Δ.Ε. της ΓΣΕΕ.

Μεταξύ εθνικών ομάδων: με την τιμητική εξαίρεση του Συνδικάτου Οικοδόμων, καμία άλλη συνδικαλιστική οργάνωση δεν κατάφερε (ή δεν προσπάθησε;) να οργανώσει τους ξένους εργάτες ούτε έχει εκλέξει κάποιον από αυτούς σε Δ.Σ. ομοσπονδίας.

Όλα αυτά έχουν δύο κρίσιμες συνέπειες. Πρώτον, η εικόνα του μέσου συνδικαλιστή όλο και λιγότερο να μοιάζει με την εικόνα του μέσου μισθωτού. Δεύτερον, μια μεταρρυθμιστική πολιτική να μπορεί κάλλιστα να εξυπηρετεί τα ταξικά συμφέροντα των μισθωτών, χωρίς να αποσπά την έγκριση της ΓΣΕΕ».

Ο Τάκης Καμπύλης είναι δημοσιογράφος. Το άρθρο του δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Καθημερινή στις 15-3-2008.