Η διάλεξη της παραλαβής του βραβείου Νόμπελ Ειρήνης 2007

Από τον Al Gore*
© NobelPrice.org

Βρίσκομαι απόψε εδώ με ένα σκοπό. Ένα σκοπό που προσπαθώ να υπηρετώ επί πολλά χρόνια. Προσεύχομαι στο Θεό να μου δείξει πώς να τον φέρω εις πέρας.

Κάποτε, εντελώς απροειδοποίητα, το μέλλον χτυπά την πόρτα μας και μας προσφέρει μία πολύτιμη και επώδυνη ματιά στο μέλλον. Εδώ κι εκατόν δεκαεννιά χρόνια, ένας πάμπλουτος εφευρέτης διάβασε σε μία εφημερίδα τη νεκρολογία του, που κατά λάθος είχε δημοσιευτεί πολύ πρόωρα, και που μάλιστα, καθώς ο υποτιθέμενος νεκρός είχε εφεύρει τη δυναμίτιδα, έφερε τον άδικο τίτλο «ο έμπορος του θανάτου».

Ταραγμένος από αυτή την καταδικαστική περιγραφή του, ο εφευρέτης προσπάθησε να συμβάλει με κάθε τρόπο στην παγκόσμια ειρήνη. Επτά χρόνια αργότερα, ο 'Αλφρεντ Νόμπελ (Alfred Nobel) δημιούργησε αυτό το βραβείο -και όλα τα άλλα που φέρουν το όνομά του.

Σαν αύριο, εδώ και επτά ακριβώς χρόνια, διάβασα τη δική μου πολιτική νεκρολογία. Είχε τη μορφή μιας δικαστικής απόφασης που τη θεωρούσα βιαστική και λανθασμένη -και άδικη. Αυτή όμως η αρνητική ετυμηγορία μου πρόσφερε ταυτόχρονα ένα πολύτιμο κι επώδυνο δώρο: μία ευκαιρία να αναζητήσω νέους τρόπους να υπηρετήσω το σκοπό μου.

Η αναζήτηση αυτή με έφερε απροσδόκητα απόψε εδώ μπροστά σας. Αν και φοβάμαι πως τα λόγια μου δεν ταιριάζουν με την περίσταση, προσεύχομαι ώστε τα λόγια μου να φτάσουν αρκετά ξεκάθαρα στην καρδιά όλων όσοι με ακούν: «είναι ώρα για δράση!».

Οι διακεκριμένοι επιστήμονες με τους οποίους έχω τη μεγάλη τιμή να μοιράζομαι τούτο το βραβείο, μας έχουν θέσει ενώπιον μίας επιλογής, μεταξύ δύο εντελώς διαφορετικών εκδοχών του μέλλοντος. Μίας επιλογής που στα αυτιά μας ακούγεται σαν χρησμός ενός αρχαίου προφήτη: «την ζωήν και τον θάνατον δώδωκα προ προσώπου υμών, την ευλογίαν και την κατάραν· εκλεξαι την ζωήν συ, ίνα ζήσης συ και το σπέρμα σου» (Δευτερονόμιον, 30:19).

Εμείς, το ανθρώπινο είδος, αντιμετωπίζουμε μία κατάσταση έκτακτης ανάγκης πλανητικών διαστάσεων, μία απειλή κατά της επιβίωσης του πολιτισμού μας, που κάθε στιγμή -ακόμα και τώρα, ενώ εμείς καθόμαστε εδώ- γίνεται όλο και πιο δυσοίωνη και καταστροφική.

Αλλά υπάρχουν κι αισιόδοξα νέα: είμαστε εις θέση να ξεπεράσουμε αυτή την κρίση και να αποφύγουμε τις χειρότερες -όχι πάντως όλες- τις επιπτώσεις της. Αρκεί να δράσουμε αποφασιστικά, τολμηρά και γρήγορα.

Εν τούτοις, παρά ορισμένες αξιομνημόνευτες εξαιρέσεις, οι περισσότεροι σημερινοί ηγέτες μας ταιριάζουν μάλλον στα φημισμένα λόγια με τα οποία ο Ουίνστον Τσόρτσιλ (Winston Churchill) περιέγραφε όσους αγνοούσαν την απειλή του Αδόλφου Χίτλερ (Adolf Hitler): «συνεχίζουν τον παράδοξο δρόμο τους· είναι αποφασισμένοι να παραμείνουν αναποφάσιστοι, άκαμπτοι στο να τους παρασύρει το ρεύμα, στέρεα ρευστοί, πανίσχυροι στο να παραμένουν αδύναμοι».

Έτσι ρίξαμε και σήμερα άλλα 70 εκατομμύρια τόνους αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, στο λεπτό αυτό χνούδι που αγκαλιάζει τον πλανήτη μας -λες κι ήταν ανοικτός βόθρος. Κι αύριο θα ρίξουμε λίγο περισσότερο, ενώ το σωρευτικό αποτέλεσμα όλων αυτών των ρύπων είναι να συγκρατούν στην ατμόσφαιρα όλο και περισσότερη από τη θερμότητα του ήλιου.

Αποτέλεσμα: η Γη έχει πυρετό! Και ο πυρετός της ανεβαίνει! Οι ειδικοί μας προειδοποιούν πως αυτή η ασθένεια δεν είναι παροδική και δε θα θεραπευτεί από μόνη της. Ζητήσαμε και δεύτερη γνώμη· και τρίτη· και τέταρτη. Και η διάγνωση των πάντων, που επαναλαμβάνεται με ανησυχητική ακρίβεια είναι πως υπάρχει κάτι πολύ λάθος σε κάτι πολύ θεμελιακό.

Το λάθος είμαστε εμείς -κι εμείς είμαστε που πρέπει να διορθωθούμε.

Στις 21 του περασμένου Σεπτεμβρίου, ενώ το βόρειο ημισφαίριο άρχισε να απομακρύνεται από τον ήλιο, η επιστημονική κοινότητα ανάφερε με πρωτοφανή έμφαση πως οι πάγοι του Βορείου Πόλου «καταρρέουν». Σύμφωνα με κάποια έρευνα μπορεί να έχουν εξαφανιστεί εντελώς σε λιγότερο από 22 χρόνια. Μία άλλη έρευνα, από επιστήμονες του Ναυτικού των ΗΠΑ, μας προειδοποιεί πως αυτό μπορεί να συμβεί ακόμα και μέσα σε... 7 χρόνια. Επτά χρόνια από σήμερα!

Τους περασμένους λίγους μήνες γίνεται όλο και πιο φανερό πως ο πλανήτης μας παραπαίει.

• Μεγάλες πόλεις της βορείου και της νοτίου Αμερικής, της Ασίας και της Αυστραλίας αντιμετωπίζουν σοβαρές ελλείψεις ύδρευσης που προκαλούνται από μακρόχρονες ξηρασίες και το λιώσιμο των παγετώνων.
• Απελπισμένοι αγρότες βλέπουν το βιος τους να καταστρέφεται.
• Ολόκληροι λαοί που κατοικούν στην παγωμένη Αρκτική ή τα νησιά του Ειρηνικού καταστρώνουν σχέδια εκκένωσης από τα μέρη που ήταν για χιλιάδες χρόνια οι πατρίδες τους.
• Πυρκαγιές άνευ προηγουμένου ανάγκασαν σε μία χώρα 500,000 κατοίκους να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και προκάλεσαν σε κάποια άλλη κατάσταση εθνικής ανάγκης που παραλίγο να οδηγήσει σε πτώση της κυβέρνησης.
• Κλιματικοί πρόσφυγες μετανάστευσαν σε χώρες που ήδη κατοικούνται από ανθρώπους με άλλο πολιτισμό, θρησκεία και παραδόσεις, αυξάνοντας έτσι τις πιθανότητες εθνοτικών συγκρούσεων.
• Πρωτοφανείς καταιγίδες στον Ειρηνικό και τον Ατλαντικό Ωκεανό απείλησαν ολόκληρες πόλεις.
• Καθώς οι ακραίες θερμοκρασίες γίνονται συχνότερες, δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους.
• Καίμε και αποψιλώνουμε απερίσκεπτα τα δάση μας και οδηγούμε όλο και περισσότερα είδη στην εξαφάνιση.

Κουρελιάζουμε και ξηλώνουμε το ίδιο το δίκτυ της ζωής που μας στηρίζει και από το οποίο εξαρτόμαστε.

Ουδέποτε είχαμε σκοπό να προκαλέσουμε τέτοια καταστροφή, ακριβώς όπως κι ο 'Αλφρεντ Νόμπελ ουδέποτε φανταζόταν πως η δυναμίτιδά του θα χρησιμοποιούνταν για πολεμικούς σκοπούς. Εκείνος έλπιζε πως η εφεύρεσή του θα συνέβαλε στην πρόοδο. Σκεφτόμασταν πάνω-κάτω με τον ίδιο τρόπο όταν αρχίσαμε να καίμε πελώριες ποσότητες άνθρακα, αργότερα πετρελαίου και μεθανίου.

Ακόμα και την εποχή του Νόμπελ υπήρχαν προειδοποιήσεις για τις επιπτώσεις. Ένας από τους πρώτους βραβευθέντες με το Νόμπελ χημείας μας προειδοποιούσε πως «σκορπίζουμε τα ανθρακωρυχεία μας στην ατμόσφαιρα». Αφού έλυσε περί τις 10,000 εξισώσεις με το χέρι, ο Σβάντε Αρένιους (Svante Arrhenius) υπολόγισε πως η μέση θερμοκρασία της Γης θα αυξηθεί κατά αρκετούς βαθμούς αν διπλασιασθούν οι εκπομπές CO2 στην ατμόσφαιρα.

Εβδομήντα έτη αργότερα ένας από τους δασκάλους μου, ο Ρότζερ Ρεβέλ (Roger Revelle), μαζί με το συνάδερφό του Ντέιβ Κίλινγκ (Dave Keeling), άρχισαν να τεκμηριώνουν πολύ πιο συγκεκριμένα την άνοδο της περιεκτικότητας της ατμόσφαιρας σε CO2 ημέρα την ημέρα.

Σε αντίθεση όμως με άλλες μορφές ρύπανσης, το CO2 είναι άχρουν, άγευστο, και άοσμο, πράγμα που συνέβαλε στο να μην απασχολούμε την καρδιά και το νου μας με τις επιπτώσεις του στο κλίμα. Επιπλέον, οι διαστάσεις της καταστροφής που μας απειλεί σήμερα είναι πρωτοφανείς -και τείνουμε να συγχέουμε το «πρωτοφανές» με το «αδύνατο».

Είναι επίσης δύσκολο να φανταστούμε πώς θα κάνουμε πράγματι πράξη τις μεγάλες αλλαγές που χρειάζονται για να ξεπεράσουμε την κρίση. Και όταν πελώριες αλήθειες είναι ταυτόχρονα άβολες, ολόκληρες κοινωνίες μπορεί να προσπαθήσουν -τουλάχιστο για κάποιο διάστημα- να τις αγνοήσουν. Όπως όμως μας θυμίζει ο Τζορτζ Όργουελ (George Orwell): «αργά η γρήγορα οι συλλογικές ψευδαισθήσεις σπάνε τα μούτρα τους επάνω στη σκληρή πραγματικότητα -συνήθως σε κάποιο πεδίο μάχης».

Από την εποχή που θεσμοθετήθηκε αυτό το βραβείο, η σχέση του ανθρωπίνου είδους με τον πλανήτη του έχει αλλάξει ριζικά. Κι όμως, εξακολουθούμε να παραμένουμε σε μεγάλο βαθμό αδιάφοροι για τις ολέθριες επιπτώσεις των πράξεών μας. Πράγματι, χωρίς να το συνειδητοποιούμε, έχουμε κηρύξει πόλεμο ενάντια στην ίδια τη Γη. Η σχέση πλέον του είδους μας με το κλίμα της Γης μπορεί να περιγραφεί μάλλον με στρατιωτικούς όρους: «αμοιβαία εξασφαλισμένη καταστροφή».

Εδώ και πάνω από δύο δεκαετίες, επιστήμονες υπολόγισαν πως ένας ενδεχόμενος πυρηνικός πόλεμος θα εξέπεμπε στην ατμόσφαιρα τόσο καπνό και σωματίδια, που οι ζωογόνες ακτίνες του ήλιου δε θα έφταναν στην ατμόσφαιρα, με αποτέλεσμα να προκληθεί «πυρηνικός χειμώνας». Οι ευφραδείς προειδοποιήσεις τους από εδώ, το Όσλο, βοήθησαν τον κόσμο να σταματήσει την κούρσα των πυρηνικών εξοπλισμών. Σήμερα η επιστήμη μας προειδοποιεί πως αν δεν καταφέρουμε να μειώσουμε τη ρύπανση που οδηγεί σε υπερθέρμανση του πλανήτη, παγιδεύοντας τόσο πολύ από τη θερμότητα που η Γη μας υπό φυσιολογικές συνθήκες εκπέμπει πίσω στο διάστημα, κινδυνεύουμε να δημιουργήσουμε ένα μόνιμο «ανθρακικό καλοκαίρι».

Όπως έγραψε ο Αμερικανός ποιητής Ρόμπερτ Φροστ (Robert Frost): «Ο κόσμος πέπρωται να λήξει στη φωτιά, λένε πολλοί. Κι άλλοι: στον πάγο». Όπως και να 'ναι, σημειώνει παρακάτω, για τον όλεθρο και τα δύο είναι αρκετά.

Ούτε το 'να όμως, ούτε τ' άλλο οφείλουν αναγκαστικά να είναι το μέλλον μας. Ήρθε η ώρα να ειρηνεύσουμε με τον πλανήτη.

Χρειάζεται να κινητοποιηθούμε γρήγορα, με την αίσθηση του κατεπείγοντος και με την αποφασιστικότητα που ιστορικά ζήσαμε μόνο όποτε τα έθνη μας κινητοποιούνταν για πόλεμο. Στο παρελθόν κερδήθηκαν πολλοί αγώνες για επιβίωση, όποτε οι ηγέτες εύρισκαν, την 11η ώρα, τα κατάλληλα λόγια που απελευθέρωναν κύματα θάρρους, ελπίδας και ετοιμότητας για θυσίες για την αντιμετώπιση μίας γνωστής -και ολοφάνερα θανατηφόρας- απειλής.

Τα λόγια αυτά δεν ήταν βολικές και παραπλανητικές διαβεβαιώσεις πως η απειλή δεν ήταν πραγματική ή άμεση· πως θα έπληττε άλλους, όχι εμάς· πως θα μπορούσαμε να συνεχίζουμε να ζούμε τη ζωή μας ως συνήθως, παρά τον απίστευτο κίνδυνο· πως η Θεία Χάρη θα παρενέβαινε για κάνει ό,τι δεν ήμαστε έτοιμοι να πράξουμε εμείς οι ίδιοι.

Όχι, τα λόγια αυτά ήταν εκκλήσεις για κοινό αγώνα υπέρ του κοινού μέλλοντος. Μιλούσαν για θάρρος και γενναιοδωρία, για τη δύναμη των λαών, των πολιτών κάθε κοινωνικής τάξης και κάθε επιπέδου διαβίωσης, να ορθώσουν το ανάστημά τους ενάντια στην απειλή, όταν αυτό τους ζητήθηκε. Σε άλλους καιρούς οι εχθροί μας στοιχημάτιζαν πως οι ελεύθεροι λαοί δεν θα είχαν τη δύναμη να το κάνουν αυτό, δεν θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της εποχής τους. Έκαναν φυσικά λάθος, με καταστροφικά αποτελέσματα για τους ίδιους, .

Σήμερα είναι η ώρα της κλιματικής κρίσης: ενός κινδύνου που είναι πραγματικός, αυξανόμενος, άμεσος και παγκόσμιος. Είναι και πάλι, για μία ακόμα φορά, η 11η ώρα. Η αδιαφορία για την απειλή αυτή τιμωρείται από τώρα, με όλο και βαρύτερες ποινές, που σύντομα κάποια στιγμή στο κοντινό μέλλον θα γίνουν ανεπανόρθωτες και αβάσταχτες.

Έχουμε ακόμα για λίγο καιρό τη δυνατότητα να επιλέξουμε τη μοίρα μας. Η μόνη ερώτηση που μένει είναι η εξής: θα έχουμε τη θέληση να αντιδράσουμε έντονα και έγκαιρα ή θα επιλέξουμε να παραμείνουμε δέσμιοι επικίνδυνων αυταπατών;

O Μαχάτμα Γκάντι (Mahatma Gandhi) αφύπνισε την πολυπληθέστερη δημοκρατία στον κόσμο και χαλύβδωσε την αποφασιστικότητα του λαού του με αυτό που ο ίδιος αποκάλεσε «σατιάγκραχα» (ή «δύναμη της αλήθειας»).

Πάντα η αλήθεια, εφόσον φανερωθεί, έχει τη δύναμη να μας απελευθερώνει. Η αλήθεια έχει επίσης τη δύναμη να μας ενώνει και να καλύπτει το χάσμα μεταξύ του «εγώ» και του «εμείς», να δημιουργεί τις βάσεις για κοινή προσπάθεια και μοιρασμένη ευθύνη.

Μια αφρικανική παροιμία λέει «αν θες να φτάσεις γρήγορα, ξεκίνα μόνος· αν θες όμως να φτάσεις μακριά, ξεκίνα μαζί με άλλους». Εμείς είμαστε αναγκασμένοι να φτάσουμε μακριά, και γρήγορα!

Πρέπει επίσης να εγκαταλείψουμε την ψευδαίσθηση πως η απάντηση βρίσκεται σε ατομικές, απομονωμένες, ιδιωτικές πράξεις. Ασφαλώς μπορούν κι αυτές να βοηθήσουν. Δεν θα φτάσουμε όμως αρκετά μακριά χωρίς συλλογική δράση. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να εξασφαλίσουμε πως η παγκόσμια κινητοποίησή μας δεν θα οδηγήσει στη δημιουργία ενός ακόμα ιδεολογικού δόγματος, ενός ακόμα αδιέξοδου «-ισμού».

Για να γίνει αυτό χρειάζονται ιδεώδη, αξίες, νόμοι και διακρατικές συνθήκες που απελευθερώνουν τη δημιουργικότητα και την πρωτοβουλία σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας, που να οδηγούν σε πολυεπίπεδες απαντήσεις, που αναπτύσσονται αυθόρμητα και ταυτόχρονα.

Αυτή η νέα συνειδητοποίηση απαιτεί να απελευθερωθούν οι δυνατότητες που πάντα ενυπάρχουν στην ανθρωπότητα. Οι ανανεωτές που θα εφεύρουν ένα νέο πάμφθηνο τρόπο συλλογής της ηλιακής ενέργειας ή που θα κατασκευάσουν έναν κινητήρα που θα καταναλώνει CO2, μπορεί να ζουν στο Λάγος, τη Βομβάη ή το Μοντεβιδέο. Θα πρέπει να εξασφαλίσουμε πως οι επιχειρηματίες και οι επενδυτές παντού στον κόσμο θα έχουν τη δυνατότητα να αλλάξουν τον κόσμο.

Όταν ενωνόμαστε για ένα κοινό σκοπό που είναι έκδηλα αγαθός και αληθινός, η πνευματική ενέργεια που απελευθερώνεται μας μετασχηματίζει. Η γενιά που νίκησε το φασισμό παντού στον κόσμο τη δεκαετία του 1940, στην πορεία του απίστευτου αγώνα της ανακάλυψε πως είχε αποκτήσει το ηθικό ανάστημα και την μακρόπνοη θωριά που την οδήγησαν στο «σχέδιο Μάρσαλ», τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών κι ένα νέο επίπεδο παγκόσμιας συνεργασίας και πρόνοιας που οδήγησε στην ενοποίηση της Ευρώπης και τη δημοκρατία και την ευημερία στη Γερμανία, την Ιαπωνία, την Ιταλία και μεγάλο ακόμα μέρος του κόσμου.

Ένας από τους πιο εμπνευσμένους ηγέτες της γενιάς εκείνης είπε: «ήρθε η ώρα να ακολουθήσουμε τ' αστέρια, κι όχι τα χλωμά φωτάκια του κάθε περαστικού πλοίου».

Το τελευταίο έτος εκείνου το πολέμου, δώσατε το Νόμπελ Ειρήνης σε έναν ακόμα άνθρωπο που καταγόταν από το χωριό μου των 2,000 κατοίκων, το Κάρτατζ του Τενεσί. Ο Κόρντελ Χαλ (Cordell Hull) αποκλήθηκε από τον Φρανκλίνο Ρούσβελτ (Franklin Roosevelt) «πατέρας των Ηνωμένων Εθνών». Υπήρξε ήρωας και πρότυπο του πατέρα μου, που διαδέχτηκε τον Χαλ στο κογκρέσο των ΗΠΑ αλλά και στον αγώνα για παγκόσμια ειρήνη και διεθνή συνεργασία.

Οι γονείς μου μιλούσαν συχνά για τον Χαλ, πάντα με εκτίμηση και θαυμασμό. Όταν ανακοινώσατε τη βράβευσή μου εδώ και οκτώ εβδομάδες, συγκινήθηκα περισσότερο όταν είδα τον τίτλο της εφημερίδας του χωριού μου, που σημείωνε πως είχα κερδίσει το ίδιο βραβείο που κάποτε είχε απονεμηθεί στον Κόρντελ Χαλ. Εκείνη τη στιγμή μπόρεσα να νιώσω όπως θα ένιωθαν ο πατέρας και η μητέρα μου, αν βρίσκονταν ακόμα ζωντανοί μαζί μας.

Όπως ακριβώς η γενιά του Χαλ κατάφερε να αποκτήσει πελώριο ηθικό κύρος αντιμετωπίζοντας την παγκόσμια κρίση που προκάλεσε ο φασισμός, η πρόκληση της κλιματικής αλλαγής ίσως να αποτελεί τη μοναδική ευκαιρία της γενιάς μας. Στα ιδεογράμματα κάνζι, που χρησιμοποιούνται στα κινέζικα και τα ιαπωνικά, η λέξη «κρίση» γράφεται με δύο ιδεογράμματα, που το πρώτο σημαίνει «κίνδυνος» και το δεύτερο «ευκαιρία».

...συνεχίζεται στη σελίδα [2]

*Η διάλεξη της παραλαβής του βραβείου Νόμπελ Ειρήνης 2007 από τον πρών αντιπρόεδρο των ΗΠΑ , Al Gore (Nobel Lecture) . Η μετάφραση έγινε από την ομάδα του PPOL.