Οι χαμένοι της παγκοσμιοποίησης χρειάζονται συμπαράσταση

Από τον Ντάνι Λέπζινγκερ και τον Μάικλ Σπενς*

Globalisation's losers need support
© Financial Times

Η συζήτηση για την παγκοσμιοποίηση συμπεριλαμβάνει αναγκαστικά προβληματισμό για τον τρόπο διακυβέρνησης, το εύρος των κρατικών παρεμβάσεων, τη διαχείριση των κινδύνων. Τίποτα ωστόσο δεν είναι περισσότερο σημαντικό από το να εξετάζουμε ποιοι είναι «νικητές» και οι «χαμένοι» της παγκοσμιοποίησης -είτε απόλυτα, είτε σχετικά- στις αναπτυσσόμενες αλλά και τις αναπτυγμένες χώρες.

Η βιώσιμη οικονομική μεγέθυνση επεκτείνεται στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Από την άποψη της ταχύτητας της επέκτασής της και της εμβέλειάς της, το φαινόμενο είναι πρωτοφανές στην ιστορία. Κατέστη δε δυνατό λόγω της προσβασιμότητάς της και της δυνατότητας ενσωμάτωσης που διαθέτει η παγκόσμια οικονομία.

Έτσι λοιπόν, το διακύβευμα είναι σημαντικό.

Συχνά όμως η οικονομική μεγέθυνση επιτείνει τις εισοδηματικές ανισότητες. Χρειάζονται ως εκ τούτου πολιτικές καταπράυνσης των αρνητικών επιπτώσεων της παγκοσμιοποίησης στους «χαμένους» των εξελίξεων.

Τα τελευταία δέκα χρόνια, στην Κίνα, το φτωχότερο 10% του πληθυσμού είδε το εισόδημά του να αυξάνει κατά 42%. Το εισόδημα του μεσαίου 80% αυξήθηκε κατά 115% και του πλουσιότερου 10% κατά 168%. Οι αριθμοί είναι εντυπωσιακοί. Οι πάντες ευνοήθηκαν από την ανάπτυξη, αλλά όχι ισότιμα.

Παρόμοια είναι η κατάσταση σε άλλες ταχέως αναπτυσσόμενες χώρες, όπως η Ινδία.

Η κατανομή του εισοδήματος στις ΗΠΑ είναι διαφορετική, αλλά σχετίζεται με τις ίδιες εξελίξεις. Τη τελευταία εικοσαετία, η παραγωγικότητα και τα πραγματικά εισοδήματα αυξήθηκαν και στις ΗΠΑ, αλλά οι «μεσαίοι» κέρδισαν λιγότερα από τους φτωχότερους, πόσο μάλλον από τους πλουσιότερους. Τα μεσαία εισοδήματα αυξάνονταν ετησίως κατά 0.4%, ενώ τα ανώτερα κατά 1.25%· εδώ οι αριθμοί είναι μικροί, αλλά σε διάστημα μιας ή δύο δεκαετιών γίνονται σημαντικοί.

Στην περίπτωση των ΗΠΑ και των υπολοίπων αναπτυγμένων κρατών, οι εξελίξεις δεν καθορίστηκαν αποκλειστικά από την παγκοσμιοποίηση. Υπήρξε μεν μια σταδιακή αλλαγή στο βιομηχανικό καταμερισμό της εργασίας, που επιτάθηκε λόγω της παγκοσμιοποίησης, αλλά υπήρξαν και άλλοι παράγοντες: ένας είναι οι φορολογικές πολιτικές· άλλος η τεχνολογική ανάπτυξη -ορισμένες πλευρές των τεχνολογιών πληροφόρησης κι επικοινωνίας (ΤΠΕ) έπληξαν ορισμένες θέσεις εργασίας. Πρόκειται για ένα εσωτερικό φαινόμενο, που λίγη σχέση έχει με την παγκοσμιοποίηση ή τη μετεγκατάσταση των επιχειρήσεων, εντούτοις όμως ζημίωσε, και συνεχίζει να ζημιώνει, κάποιους μισθωτούς.

Ένα άλλο, πιο πρόσφατο φαινόμενο, αφορά τις υπηρεσίες. Εκεί η απασχόληση σταδιακά αποσυνδέεται από τη γεωγραφική γειτνίαση, ενώ η μείωση του κόστους των συναλλαγών επιταχύνει την παγκοσμιοποίηση κι επηρεάζει τα εισοδήματα.

Η παγκοσμιοποίηση είναι συνολικά θετική, αλλά έχει νικητές και χαμένους. Στις αναπτυσσόμενες και τις αναπτυγμένες χώρες πληθαίνουν οι φωνές που ζητούν να ληφθούν προστατευτικά μέτρα.

Οι φωνές αυτές χρειάζεται να ελεγχθούν. Το κόστος της απεμπλοκής από την παγκοσμιοποίηση θα είναι υπέρογκο, καθώς θα μειώσει τους ρυθμούς ανάπτυξης, ιδιαίτερα των πιο φτωχών κρατών. Είναι πολύ πιο σώφρον να εκμεταλλευόμαστε τα αγαθά της παγκοσμιοποίησης και ταυτόχρονα εφαρμόζουμε εσωτερικές πολιτικές που μειώνουν κατά το δυνατό τις επιπτώσεις της στο επίπεδο της αναδιανομής, που είναι ένας τομέας που απασχολεί όλες τις παγκοσμιοποιούμενες χώρες.

Η Ινδία π.χ. είναι ένας εν δυνάμει οικονομικός γίγας. Τα τελευταία 15 χρόνια η χώρα ενσωματώθηκε πολύ περισσότερο στην παγκόσμια οικονομία κι άρχισε να ανταγωνίζεται αποτελεσματικά σε πολλούς τομείς· αρχικά στις υπηρεσίες, σταδιακά και σε άλλους. Κι όμως, ενώ πολλοί Ινδοί θεωρούν τη διαδικασία των μεταρρυθμίσεων και της παγκοσμιοποίησης αμετάκλητη, υπάρχουν κι αντιστάσεις.

Όπως θα ήταν αναμενόμενο σε κάθε υγιή δημοκρατία, στο εσωτερικό της Ινδίας αναπτύσσονται επικριτικές εσωτερικές φωνές, που δίνουν έμφαση στην αύξηση των εισοδηματικών ανισοτήτων, και που θα μπορούσαν εν δυνάμει να επιβάλουν μία οπισθοχώρηση προς την προηγούμενη προβληματική κατάσταση, του παρεμβατικού δημοσίου τομέα και της έλλειψης ανταγωνισμού.

Όπως συμβαίνει σε πολλές άλλες χώρες, οι αντιπαραθέσεις για την παγκοσμιοποίηση τείνουν (καμιά φορά σκόπιμα, λόγω πολιτικής υστεροβουλίας) να αποπροσανατολίζουν τη συζήτηση από τις εσωτερικές πολιτικές προκλήσεις.

Η Ινδία διαθέτει ήδη έναν ταχέως αναπτυσσόμενο τομέα υπηρεσιών, που εξυπηρετεί ολόκληρο τον κόσμο. Έχει όμως ακόμα να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα, όπως η αύξηση και ο εξορθολογισμός των κρατικών της παροχών, η βελτίωση της εκπαίδευσης, οι αλλαγές στις συνθήκες εργασίας και τις εργασιακές σχέσεις και η αύξηση των δημοσίων επενδύσεων, ειδικά για νέες υποδομές. Αν τα έκανε αυτά, η Ινδία θα ήταν καλύτερα προετοιμασμένη να συμμετάσχει στο επόμενο κύμα εκβιομηχάνισης και να αυξήσει το ποσοστό του πληθυσμού της που απασχολείται σε τομείς αιχμής.

Ο λόγος που οι πάντες, στο εσωτερικό και το εξωτερικό, αισιοδοξούν για το μέλλον της Ινδίας, είναι δίχως άλλο πως η χώρα χαρακτηρίζεται από μία εξαιρετικά αποτελεσματική δημοκρατία και διαθέτει ηγέτες που έχουν συνείδηση των ωφελημάτων από την περαιτέρω ένταξη της χώρας τους στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία. Προκειμένου να σταθεροποιηθεί όμως η εθνική αυτή πορεία υπέρ των μεταρρυθμίσεων, τα οφέλη της ανάπτυξης θα πρέπει να γίνουν πιο απτά, σε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα.

Οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν πάνω-κάτω παρόμοια προβλήματα. Η παγκοσμιοποίηση ευνόησε την παραγωγικότητα και οδήγησε σε εισοδηματικά οφέλη, λόγω της πτώσης των τιμών σε προϊόντα και υπηρεσίες. Τα στοιχεία όμως δείχνουν πως τα οφέλη αυτά διανεμήθηκαν άνισα. Η σχετική μείωση του εισοδήματος της αμερικανικής μεσαίας τάξης αποτελεί πρόβλημα.

Αν θέλουμε να συνεχίσουμε να έχουμε μια αποτελεσματική, ευέλικτη και καινοτόμα οικονομία, θα συνεχίσουμε να έχουμε φαινόμενα αναδιαρθρώσεων και «δημιουργικής καταστροφής».

Αυτού του είδους ο δυναμισμός όμως, χρειάζεται να στηρίζεται σε δύο πυλώνες: από τη μια προγράμματα που βοηθούν τους ανθρώπους να αλλάζουν επάγγελμα, από την άλλη ισχυρό κοινωνικό δίκτυ ασφαλείας κι εξασφαλισμένη πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες, όπως η εκπαίδευση και η υγεία.

Η πρόσβαση σε αυτές τις βασικές υπηρεσίες δεν μπορεί να εξαρτάται από τα σκαμπανεβάσματα της οικονομικής δραστηριότητας -ή από ατομικές συγκυρίες.

Αν θέλουμε να συνεχίσουμε να έχουμε μία ανοικτή οικονομία, θα χρειαστεί να αποκτήσουμε περισσότερη κοινωνική προστασία από όση είχαμε στο πρόσφατο παρελθόν. Πρόκειται περί ενός κοινωνικού συμβολαίου. Επαφίεται στην πολιτική να σχεδιασθεί αυτή η κοινωνική προστασία ούτως ώστε να έχει όσο το δυνατό ολιγότερες παρενέργειες στην ευελιξία και την αποτελεσματικότητα της οικονομίας -που είναι το θεμέλιο της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας.

Οι ΗΠΑ, η Κίνα και η Ινδία συνιστούν καλά παραδείγματα των προκλήσεων που αντιμετωπίζουμε.

Χρειάζεται να συνεχίσουμε στη πορεία των γρήγορων οικονομικών αλλαγών, που προκύπτουν από την τεχνολογική ανάπτυξη και τη δυναμική της παγκόσμιας οικονομίας, εξισορροπώντας την όμως με πολιτικές που αναδιανέμουν την οικονομική ανάπτυξη και τα οφέλη της.

*Ο Danny Leipziger είναι αντιπρόεδρος της «παγκοσμίου τράπεζας» και της επιτροπής «μεγέθυνση και ανάπτυξη». Ο Michael Spence είναι βραβευμένος με Νόμπελ οικονομολόγος. και πρόεδρος της επιτροπής «μεγέθυνση και ανάπτυξη». Η μετάφραση έγινε από την ομάδα του PPOL.