Το κράτος αγοράζει ιδιωτικά χρέη

Του Θοδωρή Πελαγίδη*
Ελευθεροτυπία, 13-9-2009

Λογικό είναι, με το ΑΕΠ σε στασιμότητα και με την αγοραστική δύναμη λαϊκών και μικρομεσαίων στρωμάτων να συρρικνώνεται, ο προεκλογικός πυρετός να επικεντρώνεται σε ζητήματα οικονομικής πολιτικής. Συχνά λέγεται ότι ο μεγάλος ασθενής της ελληνικής οικονομίας είναι το κράτος. Ποιος μπορεί, άλλωστε, να υποστηρίξει το αντίθετο. Ομως πολλές φορές δίδεται η εντύπωση ότι αρκεί να περιοριστεί η σπατάλη του και τα πράγματα θα πάνε πολύ καλύτερα, αφού ο ιδιωτικός τομέας ανθεί ή έστω θα μπορούσε να ανθήσει με ένα διαφορετικό κράτος.

Δεν είναι έτσι ακριβώς τα πράγματα. Υπάρχει μια σειρά από ζητήματα για τα οποία η διαφαινόμενη κρατική αδυναμία και υπερχρέωση -αν όχι σπατάλη- στηρίζει (δυστυχώς) τον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας. Συνιστά την αιμοδοσία του. Να μερικά κρίσιμα σημεία:

1. Το κράτος ενέτεινε τις καταναλωτικές του δαπάνες το πρώτο μισό του 2009 ώστε να κρατηθεί η ζήτηση σε επίπεδα που επιτρέπουν επιχειρήσεις και δραστηριότητες είτε να επιζήσουν είτε να λάβουν χρόνο χάριτος μέσα σε ένα δυσμενές και αρνητικό διεθνές περιβάλλον. Στην ουσία, αγόρασε ιδιωτικό χρέος λοιπόν.

2. Το κράτος όχι μόνο εγγυήθηκε για τον φτηνό δανεισμό των τραπεζών από την ΕΚΤ, αλλά μετά οι τελευταίες δάνεισαν το κράτος με υψηλότερο επιτόκιο με αποτέλεσμα την ενίσχυση των κερδών του τραπεζικού τομέα. Αυτό, ασχέτως του γεγονότος ότι και οι τράπεζες πλέον καθίστανται συνυπεύθυνες για το μέλλον του υπέρογκου αυτού δανεισμού, συνιστά και πάλι ενίσχυση κερδών ιδιωτικού τομέα με κόστος την επιδείνωση του δημοσίου χρέους. Στην περίπτωση που ο τραπεζικός τομέας παρουσίαζε προβλήματα επιβίωσης, το σύστημα όλο θα κινδύνευε με κατάρρευση. Δεν πρέπει δηλαδή να δίδεται η εντύπωση, από μερικούς πολιτικούς ιδιαιτέρως, ότι οι τράπεζες είναι αντίπαλος της οικονομίας. Είναι ο πιο κρίσιμος κλάδος της οικονομίας και γι' αυτό πρέπει να επιτηρείται στενά από τις εθνικές αρχές στην κατεύθυνση της ομαλής λειτουργίας της τραπεζικής αγοράς και της προστασίας του καταναλωτή.

3. Το κράτος προστατεύει με ρυθμίσεις την κερδοφορία τομέων της οικονομίας όπως αγορά των «κλειστών» επαγγελμάτων και επομένως, καθώς τα πράγματα δεν «ανοίγουν», οι αγορές δεν αναπτύσσονται με αποτέλεσμα τα φορολογικά έσοδα να μην αυξάνονται και το κράτος να αναγκάζεται να ενισχύει χαμηλόμισθους και συνταξιούχους επιβαρύνοντας τα ελλείμματα.

4. Το κράτος «ανέχεται» την παραοικονομία και με αυτόν τον τρόπο αφαιρεί φορολογικά έσοδα από τον εαυτό του. Συγκεντρώνει 30% περίπου έσοδα ως ποσοστό του ΑΕΠ, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για την ευρωζώνη είναι 40%! Ερωτώ: Πώς να μην υπάρχουν υψηλά ελλείμματα και χρέη όταν το σκέλος των εσόδων υστερεί τόσο, μα τόσο πολύ; Αντί να χρεώνονται οι ιδιώτες, χρεώνεται το κράτος λοιπόν.

5. Σε συνέχεια των παραπάνω, αποφεύγεται με συστηματικότητα η διατύπωση της αλήθειας, όσον αφορά το φορολογικό σύστημα. Στην Ελλάδα υπάρχουν 3 εκατ. που δεν πληρώνουν φόρο. Ερώτηση: Είναι όλοι αυτοί φτωχοί; Οχι φυσικά. Η τακτική αυτή συνεχίζεται και όσο ανεβαίνουν τα εισοδήματα στην φορολογική κλίμακα, με αποτέλεσμα το σύστημα να «υποτιμά» τα ατομικά εισοδήματα, να χαρίζει φόρους, να χρεώνεται το ίδιο. Η αλήθεια είναι ότι το αφορολόγητο ποσό στη Γερμανία είναι 8.500 ευρώ και στην Ελλάδα 12.000. Η αλήθεια είναι ότι χρειάζεται διεύρυνση της φορολογικής βάσης. Και φυσικά, τεκμήρια. Εστω μέχρι να μπορέσει το κράτος να πείσει ή να υποχρεώσει τους φορολογούμενους να είναι σχετικά ειλικρινείς. Μέχρι τότε, το δημόσιο χρέος θα αυξάνεται.

6. Το κράτος ενισχύει τα ταμεία, ενώ οι ιδιώτες - αποφεύγουν να πληρώσουν ασφαλιστικές εισφορές με αποτέλεσμα το κράτος συνεχώς να χρηματοδοτεί τα ταμεία.

7. Ρωτώ: Οι λίγοι παιδικοί σταθμοί, τα λιγοστά κρατικά μαιευτήρια, τα υποβαθμισμένα, υποχρηματοδοτούμενα δημόσια σχολεία, το περιορισμένο δίκτυο δημόσιων συγκοινωνιών, ποιον ευνοούν; Πού στρέφουν αναγκαστικά τους πολίτες; Μα στην αγκαλιά των ιδιωτών, τροφοδοτώντας τα κέρδη τους, μειώνοντας τις ζημιές τους.

Λαμβάνοντας υπ' όψιν τα παραπάνω, παρατηρούμε ότι τόσο στη χώρα μας όσο και στις χώρες της ευρωζώνης δημόσιο και ιδιωτικό χρέος μαζί μοιάζουν σαν δύο όμοια γεμάτα ποτήρια. Στο βαθμό που ο ιδιωτικός τομέας παίρνει τα ρίσκα και τις ευθύνες του, αναπτύσσει τον δανεισμό του και περιορίζει τελικά την εξάρτησή του από τον κρατικό δανεισμό.

Στην Ελλάδα, το χρέος του κράτους αντικατοπτρίζει και- τις αδυναμίες του ιδιωτικού τομέα της οικονομίας που δεν μπορεί να είναι ανταγωνιστικός με διεθνείς όρους. Το κράτος έτσι παίρνει πάνω του και μέρος του ιδιωτικού χρέους, γεγονός το οποίο αντικατοπτρίζει και την αδυναμία του ιδιωτικού τομέα να πάρει τις ευθύνες του, να είναι διεθνώς ανταγωνιστικός χωρίς την κρατική προστασία και χρέωση.

Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι η σπατάλη, η πελατεία, η ανορθολογικότητα δεν χαρακτηρίζουν την περίπτωση του ελληνικού κράτους. Ομως η βελτίωση της κατάστασης δεν γίνεται με την πολιτική απόφαση μερικών περικοπών ή και την καθήλωση των μισθών του δημόσιου τομέα. Χρειάζεται πια όλοι να πέσουμε σε βαθιά νερά και να μάθουμε κολύμπι.

Κουτσά-στραβά το πετύχαμε αυτό μέσα στην Ευρώπη. Από τις σημερινές κινήσεις μας, όμως, θα εξαρτηθεί εάν είναι βιώσιμη η παρουσία της χώρας τόσο στην ευρωζώνη όσο και στις διεθνείς αγορές, κυρίως για τις γενιές που έρχονται.

*Καθηγητής Οικονομικής Ανάλυσης στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς. Το άρθρο δημοσιεύεται ύστερα από άδεια του συγγραφέα.