Ν’ αλλάξει το κορπορατιστικό μοντέλο διαβούλευσης. Η κοινωνία των πολιτών στο προσκήνιο

Μία από τις προτάσεις που διέρρευσαν στον Τύπο το σαββατοκύριακο, και η οποία φέρεται ν' ανήκει στον ΓΑΠ ωστόσο δεν ακούστηκε ποτέ από το βήμα της ΔΕΘ, είναι η μεταρρύθμιση του σημερινού μοντέλου δημόσιας διαβούλευσης. Ανάγκη επιτακτική, εάν θέλουμε να εκδημοκρατίσουμε το δημόσιο διάλογο στη χώρα και να εντάξουμε σ’ αυτόν την κοινωνία των πολιτών, που σήμερα συνθλίβεται στις μυλόπετρες του κορπορατιστικού μοντέλου, ανάμεσα δηλαδή στα επίσημα συμφέροντα του κράτους, των εκπροσώπων επιχειρήσεων κι επαγγελματικών ομάδων και τα συνδικάτα. Ανάγκη επιτακτική, αν θέλουμε επίσης να σπάσουμε το φαύλο κύκλο της αδράνειας και των υπεκφυγών σε ό,τι αφορά τις μεταρρυθμίσεις που πρέπει να γίνουν για να πάμε μπροστά.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά.

Στην Ελλάδα, αν δεν είσαι συνδικάτο, επαγγελματική ένωση ή κράτος, δεν μπορείς να λάβεις μέρος στον επίσημο διάλογο που διεξάγεται πάνω σε νομοσχέδια ή προτάσεις νόμων που σε αφορούν. Η επίσημη διαδικασία αποκλείει τις ομάδες της κοινωνίας των πολιτών. Η κυβέρνηση προτείνει, η Βουλή επεξεργάζεται και ψηφίζει, η ΟΚΕ γνωμοδοτεί, τα συνδικάτα, οι ενώσεις των εργοδοτών και οι λοιποί επίσημοι φορείς καταθέτουν τις δικές τους προτάσεις. Αν είσαι ας πούμε η WWF και έχεις άποψη πχ για την κατάρτιση του Κανονισμό Ενεργειακής Αποδοτικότητας των Κτιρίων (ΚΕΝΑΚ), το μόνο στο οποίο μπορείς να ελπίζεις είναι η φασαρία που θα κάνεις στα Μέσα, η συνειδητοποίηση των πολιτών μέσα από συνέδρια και πορείες, η παρέμβαση μέσα από τη διαμόρφωση συμμαχιών off the record με κάποιους πολιτικούς χώρους ή πολιτικούς. Πουθενά δεν προβλέπεται επίσημα η συμμετοχή σου. Τον ΚΕΝΑΚ θα τον συνδιαμορφώσει επισήμως το ΤΕΕ.

Στην ΕΕ τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά. Η ύπαρξη μητρώου εκπροσώπων συμφερόντων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από το 2007, δίνει τη δυνατότητα σε ομάδες πολιτών να συμμετέχουν επίσημα σε όλες τις διαβουλεύσεις που τους ενδιαφέρουν σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Συζητιέται η καθιέρωση έτους διαγενεακής αλληλεγγύης το 2012; Μπορείς σαν G700 να καταθέσεις την άποψή σου και να δημοσιευτεί. Η ΕΕ του δημοκρατικού ελλείμματος έχει αντιληφθεί το ρόλο της κοινωνίας των πολιτών στον εκδημοκρατισμό του κοινωνικού διαλόγου, τουλάχιστον σ’ αυτό το βασικό επίπεδο.

Δεν είναι όμως μόνο η εμβάθυνση της δημοκρατίας το μείζον ζήτημα. Οι μεταρρυθμίσεις που επιχειρούνται εν απουσία της κοινωνίας των πολιτών έχουν αυξημένη πιθανότητα αποτυχίας.

Η επιτυχία της πορείας των όποιων αλλαγών απαιτεί τη διαμόρφωση προϋποθέσεων κοινωνικής συναίνεσης και συνδέεται με το βαθμό στον οποίο οι κοινωνικοί εταίροι και το εκλογικό σώμα είναι πεπεισμένοι για την αναγκαιότητα των μεταρρυθμίσεων και την καταλληλότητά τους.

Αυτό όμως για να συμβεί απαιτεί την επαρκή πολιτική και επιστημονική αιτιολόγηση για τη λογική, το περιεχόμενο και τα προσδοκώμενα αποτελέσματα των διαρθρωτικών αλλαγών. Πρέπει να υπάρχουν επαρκείς απαντήσεις σε ερωτήματα του τύπου:

α) ποια οικονομικά ζητήματα και ποιοι κοινωνικοί μετασχηματισμοί (π.χ. για αγορά εργασίας, ασφαλιστικό) υπαγορεύουν την αναγκαιότητα της μεταρρύθμισης;,

β) ποια είναι τα προβλήματα του status quo και τι κόστος έχουν σε όρους οικονομικής αποτελεσματικότητας και κοινωνικής ευημερίας;

γ) ποιοι ωφελούνται και ποιοι ζημιώνονται από το status quo (και αντιστοίχως από τη μεταρρύθμιση);

δ) ποιες κυρίαρχες αξίες υπαγορεύουν την προώθηση της μεταρρύθμισης (π.χ. κοινωνική & διαγενεακή δικαιοσύνη)

ε) πώς διανέμονται τα -συνήθως- μακροχρόνια οφέλη της μεταρρύθμισης και πώς αποζημιώνονται οι βραχυπρόθεσμα χαμένοι;

Οι απαντήσεις όμως στα παραπάνω ερωτήματα δεν μπορεί να είναι επαρκείς, ούτε πειστικές, όταν ο δημόσιος διάλογος κυριαρχείται από το παραδοσιακό σύστημα μεσολάβησης συμφερόντων, το κορπορατιστικό, με τη μισή κοινωνία να μένει στην απ’ έξω.

Τα oφέλη από ένα ανοιχτό μοντέλο διαβούλευσης έχουν απασχολήσει τη σύγχρονη θεωρητική και εμπειρική έρευνα και έχουν αποτυπωθεί σε πλείστες όσες επιστημονικές έρευνες. Το βασικό συμπέρασμα της συγκριτικής εμπειρίας διαφόρων κρατών είναι ότι ο ανοιχτός δημόσιος διάλογος για την αιτιολόγηση και τεκμηρίωση των μεταρρυθμίσεων μπορεί υπό προϋποθέσεις να μεταβάλλει ιστορικά διαμορφωμένες αντιλήψεις και προτιμήσεις, να μετασχηματίσει εδραιωμένους θεσμούς και νόρμες συμπεριφοράς και συνεπώς να λειτουργήσει ως καταλύτης των αλλαγών.

Ενδεικτικά, οι εκτεταμένες μεταρρυθμίσεις στο κοινωνικό κράτος της Δανίας, της Ολλανδίας και της Αυστρίας (αγορές εργασίας, κοινωνική πολιτική, συστήματα κοινωνικής ασφάλισης) οφείλονται σε σημαντικό βαθμό στα οφέλη της δημόσιας διαβούλευσης και στην ικανότητα των κυβερνήσεων να πείσουν το εκλογικό σώμα και τους κοινωνικούς εταίρους αφενός για την αναποτελεσματικότητα και τις ανισότητες του status quo, αφετέρου για την αναγκαιότητα και την καταλληλότητα των μεταρρυθμίσεων.

Ακόμα και σε παραδοσιακά «δυσκίνητα» κράτη με πολλούς “veto players”, η ισχύς των επιχειρημάτων και η συμβολή του δημοσίου διαλόγου οδήγησε σε κρίσιμες διαρθρωτικές αλλαγές (βλ. π.χ. την πολιτική μεταρρυθμίσεων στη Γερμανία το 2001). Επιπρόσθετα, στη «συγγενικά αρτηριοσκληρωτική» Ιταλία, η συμβολή του δημοσίου διαλόγου ως προς την ανάδειξη του προβληματικού συστήματος κοινωνικής ασφάλισης, οδήγησε σε σημαντική μεταρρύθμισή του (μεταρρύθμιση Dini).

Δυστυχώς, οι επιδόσεις του δημοσίου διαλόγου και της κοινωνικής διαβούλευσης στην Ελλάδα είναι χαμηλές, αν όχι απογοητευτικές. Οι παίκτες του κορπορατιστικού μοντέλου διαβούλευσης, κράτος, επιχειρήσεις, συνδικάτα, με τον εγγενή συντηρητισμό τους και την εμμονή τους στις παραμετρικού τύπου αλλαγές, συμβάλλουν στον ασφυκτικό περιορισμό της μεταρρυθμιστικής ατζέντας, δημιουργώντας ταυτόχρονα παραπληροφόρηση και παρανοήσεις, καλλιεργώντας επιπρόσθετα τις φοβίες των υπόλοιπων πολιτών.

Τι μπορεί να γίνει;

Είναι απλό. Προκύπτει από την πρόσφατη ευρωπαϊκή εμπειρία. Πρώτον, να δημιουργηθεί εθνικό μητρώο εκπροσώπων συμφερόντων στα πρότυπα της ΕΕ, με δυνατότητα επίσημης συμμετοχής ακόμα και πολύ μικρών άτυπων οργανώσεων πολιτών σε οποιαδήποτε ανοιχτή διαβούλευση, πάνω σε προτάσεις νόμων και νομοσχέδια, και υποχρέωση του κράτους για δημοσίευσή των προτάσεων των ομάδων αυτών στο διαδίκτυο. Δεύτερον, αν θέλουμε πραγματικά να εντάξουμε την κοινωνία των πολιτών στο παιχνίδι, πρέπει να διαμορφώσουμε τις θεσμικές προϋποθέσεις για να αναπτυχθεί ο λεγόμενος τρίτος τομέας της οικονομίας σε όλες του τις εκφάνσεις. Ν’ αλλάξουμε το κορπορατιστικό μοντέλο διαβούλευσης και συμμετοχής λοιπόν. Η κοινωνία των πολιτών στο προσκήνιο.