Tuesday, March 17, 2009

Τι έπεται της αυτοκαταστροφής του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού;

Του Martin Wolf*

Seeds of its own destruction
© Financial Times
Μετάφραση από την ομάδα του PPOL

Άλλη μία ιδεολογική θεότητα χρεοκόπησε. Όλες οι υποθέσεις που ηγεμόνευσαν στην πολιτική και τους πολιτικούς επί τρεις δεκαετίες, μοιάζουν έξαφνα τόσο απαρχαιωμένες όσο ο... επαναστατικός σοσιαλισμός!

«Να σας πω ποιες είναι οι οκτώ πιο φοβερές λέξεις της αγγλικής γλώσσας; "έρχομαι από την κυβέρνηση για να σας βοηθήσω"», είχε πει ο Ρόναλντ Ρέιγκαν (Ronald Reagan), ήρωας του αμερικανικού συντηρητισμού. Πόσο ξεπερασμένο μοιάζει αυτό σήμερα, που οι κυβερνήσεις διοχετεύουν τρισεκατομμύρια δολαρίων, ευρώ και λιρών στους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς και τις επιχειρήσεις!

«Κράτος κακό· Ελεύθερες αγορές καλό»: πώς να επιζήσουν παρόμοιες πεποιθήσεις τώρα, που ο 'Αλαν Γκρίνσπαν (Alan Greenspan), ο μαθητής της 'Αιν Ραντ (Ayn Rand) και βασικός κεντρικός τραπεζίτης μιας ολόκληρης εποχής, εξομολογήθηκε σε μία ακρόαση του Κογκρέσου τον περασμένο Οκτώβριο πως «δεν πιστεύει στα μάτια του» με το πόσο πολύ απέτυχαν «οι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί να προστατεύσουν το ίδιο τους το συμφέρον και τους μετόχους τους»;

Στη δύση, η φιλική προς την αγορά ιδεολογία των τελευταίων τριών δεκαετιών προέκυψε ως αντίδραση στη θεωρούμενη αποτυχία της μεικτής οικονομίας και του κεϊνσιανού μοντέλου των δεκαετιών του '50, του '60 και του '70.

Η καθοριστική στροφή προς την αγορά σηματοδοτήθηκε από την εκλογή του Ρόναλντ Ρέιγκαν ως προέδρου των ΗΠΑ το 1980 και από την ανάληψη της βρετανικής πρωθυπουργίας από τη Μάργκαρετ Θάτσερ (Margaret Thatcher) ένα χρόνο νωρίτερα. Ελάχιστα λιγότερο σημαντικός ήταν ο ρόλος του Πολ Βόλκερ (Paul Volcker), προέδρου τότε της κεντρικής τράπεζας (FED), που σύνθλιψε τον πληθωρισμό .

Υπήρχαν όμως κι άλλα, ευρύτερα γεγονότα, που διαμόρφωσαν εκείνη την εποχή: η στροφή της Κίνας προς την ελεύθερη αγορά υπό την ηγεσία του Ντενγκ Σιάο Πινγκ (Deng Xiaoping), η κατάρρευση του σοβιετικού κομμουνισμού μεταξύ του 1989-1991 και το άνοιγμα της Ινδίας, μετά το 1991.

Ο θάνατος του κεντρικού σχεδιασμού, ο θάνατος του ψυχρού πολέμου και -πάνω απ' όλα- η εισροή δισεκατομμυρίων νέων μετόχων στην ταχέως παγκοσμιοποιούμενη διεθνή οικονομία, διαμόρφωσαν κατά μείζονα λόγο εκείνη την εποχή.

Σήμερα, την εποχή της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και της ταυτόχρονης μείωσης των ρυθμών ανάπτυξης σε ολόκληρο τον πλανήτη, ο κόσμος αλλάζει και πάλι. Το χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι ο εγκέφαλος της οικονομίας της αγοράς. Την ώρα που η σωτηρία του κοστίζει τόσο ακριβά, τι μένει όρθιο από την ηχηρή περιφρόνηση του Ρέιγκαν για το κράτος; Την ώρα που το οικονομικό σύστημα χρεοκοπεί, τι μένει όρθιο από την περίφημη «εμπιστοσύνη προς τις αγορές»;

Την ώρα που εξελίσσονται τόσο σημαντικές αλλαγές, μας είναι αδύνατο να εκτιμήσουμε «εν θερμώ» πού οδεύουμε. Εν μέσω της χαοτικής δεκαετίας του '70, ελάχιστοι υπέθεταν πως η νέα εποχή θα σφραγιζόταν από την εξουδετέρωση του πληθωρισμού, την άνθηση του καπιταλισμού, το θάνατο του κομμουνισμού. Το τι θα συμβεί από εδώ και πέρα, εξαρτάται από αποφάσεις που δε λήφθηκαν ακόμα και από κλονισμούς που θα βιώσουμε στο μέλλον.

Το μόνο σίγουρο είναι πως ο συνδυασμός της χρηματοπιστωτικής κατάρρευσης με μία βαθιά ύφεση -αν όχι και με τίποτα χειρότερο- θα αλλάξουν σίγουρα τον κόσμο. Η νομιμοποίηση των αγορών θα κλονιστεί. Η αξιοπιστία των ΗΠΑ θα μειωθεί. Θα αυξηθεί η σημασία της Κίνας. Ακόμα κι η παγκοσμιοποίηση μπορεί να βουλιάξει. Θα ζήσουμε ταραγμένους καιρούς.

Πώς όμως έφτασε ο κόσμος σε αυτό το σημείο; Βασική αιτία είναι πως η εποχή του φιλελευθερισμού εμπεριείχε εν σπέρματι την αυτοκαταστροφή της: βρισκόταν στην πελώρια αύξηση της κερδοφορίας του χρηματοπιστωτικού τομέα, τη φρενιτική παραγωγή καινοτόμων χρηματοοικονομικών προϊόντων, την άνευ προηγουμένου ανάπτυξη των παγκόσμιων μακροοικονομικών ανισορροπιών, την εκτίναξη του δανεισμού των νοικοκυριών και τη διαμόρφωση «φουσκών» στις τιμές των χρηματιστηριακών τίτλων και των πρώτων υλών.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, στην καρδιά της παγκόσμιας οικονομίας της αγοράς κι επίκεντρο της τρέχουσας θύελλας, το μέσο χρέος του χρηματοπιστωτικού τομέα εκτινάχθηκε από 22% το 1981 σε 117% το τελευταίο τετράμηνο του 2008. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, που εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από το χρηματοπιστωτικό τομέα, το ακαθάριστο χρέος της χρηματοπιστωτικής δραστηριότητας έφτασε το 250% του ΑΕΠ της χώρας!

Η Κάρμεν Ράινχαρτ (Carmen Reinhart) του πανεπιστημίου του Μέριλαντ και ο Κένεθ Ρόγκοφ (Kenneth Rogoff) του Χάρβαρντ θεωρούν πως η εποχή της φιλελευθεροποίησης υπήρξε εξ αρχής μία εποχή συχνότατων οικονομικών κρίσεων, που τον 20ό αιώνα την ξεπέρασε μόνο η δεκαετία του '30. Διαμορφώνονταν επίσης διαρκώς «φούσκες» στις τιμές των χρηματιστηριακών τίτλων και των πρώτων υλών.

Οι κυβερνήσεις των αναπτυσσομένων «αναδυόμενων» κρατών παρενέβησαν δυναμικά για να κρατήσουν φτηνά τα νομίσματά τους και να σωρεύσουν συναλλαγματικά αποθέματα. Δημιουργήθηκαν έτσι πελώρια πλεονάσματα, που ανακυκλώθηκαν στην αγορά χρήματος: μεταξύ του τέλους της δεκαετίας του '90 και του Ιουλίου του 2008, τα αποθέματα αυτά αυξήθηκαν κατά 5.3 τρις δολάρια (4.1 τρις ευρώ).

Στην πελώρια μάζα αυτών των κεφαλαίων προστέθηκαν τα παραδοσιακά πλεονάσματα μιας σειράς αναπτυγμένων κρατών και ια διογκωμένα κέρδη από την εμπορία πετρελαίου. Όλα αυτά τα κεφάλαια κατέληξαν σε μια δράκα πλουσίων κρατών, κυρίως στις ΗΠΑ. Στην κορύφωση του φαινομένου, οι ΗΠΑ απορρόφησαν το 70% του συνόλου των πλεονασμάτων του κόσμου.

Εντωμεταξύ, στις Ηνωμένες Πολιτείες ο δανεισμός των νοικοκυριών έφθασε από το 66% του ΑΕΠ το 1997 στο 100%, δέκα χρόνια αργότερα. Ακόμα περισσότερο αυξήθηκε ο δανεισμός των νοικοκυριών στο Ηνωμένο Βασίλειο. Αυτός ο δανεισμός στηρίχτηκε από τη δημιουργία υπέρμετρα ελαστικών καινοτόμων τραπεζικών παραγώγων και (στις ΗΠΑ) από κρατικά προγράμματα.

Παντού, ο χρηματοπιστωτικός τομέας γινόταν όλο και πιο ευφάνταστος. Ο μυθικός επενδυτής Ουόρεν Μπάφετ (Warren Buffett) το 2003 είχε περιγράψει αυτά τα νέα χρηματοπιστωτικά προϊόντα ως «χρηματοοικονομικά όπλα μαζικής καταστροφής». Απεδείχθη πως είχε δίκιο, τουλάχιστο εν μέρει. Διότι τη δεκαετία του 2000 επιπροσθέτως δημιουργήθηκε το λεγόμενο «σκιώδες τραπεζικό σύστημα» όπου η ασφάλεια των συναλλαγών ανετέθη εν πολλοίς σε επισφαλή ενυπόθηκα ομόλογα, σαν τα CDO. Το οικοδόμημα κατάρρευσε το 2007.

Βιώνουμε λοιπόν τη βαθύτερη, εκτενέστερη και πιο επικίνδυνη οικονομική κρίση μετά τη δεκαετία του '30. Όπως έγραψαν σε ένα άρθρο τους οι καθηγητές Ράινχαρτ και Ρόγκοφ «συνήθως οι τραπεζικές κρίσεις προκαλούν μεγάλη πτώση στη διάθεση χρήματος και στην απασχόληση». Σε αυτό συμβάλουν και τα υπερβολικά ελλείμματα. Το συνολικό χρέος στις ΗΠΑ έχει φθάσει στο ιστορικό ρεκόρ του 350% του ΑΕΠ (από το οποίο το 85% είναι ιδιωτικό χρέος), πολύ παραπάνω από το 160% του 1980.

Στα αναμενόμενα αποτελέσματα αυτής της κατάστασης περιλαμβάνονται:

  • μεγάλα και παρατεταμένα ελλείμματα σε χώρες με διευρυμένο εμπορικό έλλειμμα, που θα μάχονται να διατηρήσουν την εσωτερική τους ζήτηση
  • παρατεταμένη παγκόσμια ύφεση·
  • βίαιη προσαρμογή της παγκόσμιας ροής κεφαλαίων·
  • κατάρρευση του δολαρίου·
  • άνοδο του τιμάριθμου·
  • καταφυγή στον προστατευτισμό.


Είναι αναμφίβολο πως οι αλλαγές θα υπερβούν την οικονομική σφαίρα. Διαψεύστηκε πλέον η υπόθεση πως τα σύγχρονα χρηματοπιστωτικά συστήματα μεταθέτουν το ρίσκο των συναλλαγών τους σε εκείνους που είναι καλύτερα εξοπλισμένοι να αντεπεξέρθουν. Αυτό που συνέβη στην πραγματικότητα είναι πως το κόστος των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών μεταφέρθηκε μάλλον σε όσους είναι λιγότερα εξοπλισμένοι να το κατανοήσουν. Όπως είπε τον περασμένο Απρίλιο σε μια ομιλία του ο κ. Βόκελ: «για να το πω απλά, το λεγόμενο "νέο" χρηματοοικονομικό σύστημα, παρά τους ταλαντούχους πρωταγωνιστές του, παρά τις πλουσιοπάροχες ανταμοιβές του, απέτυχε να "περάσει" στο τεστ της λειτουργίας του στην αγορά».

Σε ένα πρόσφατο κείμενό του, ο 'Αντριου Χαλντέιν (Andrew Haldane), εκτελεστικός διευθυντής της «τράπεζας της Αγγλίας» υπεύθυνος για την οικονομική σταθερότητα, αποκάλυψε πόσο λίγο κατανοούσαν οι τράπεζες τους κινδύνους που αναλάμβαναν και -υποτίθεται- διαχειρίζονταν. Τονίζει πως οι τράπεζες έπασχαν από «καταστροφική μυωπία» (έτειναν να υποτιμούν τους κινδύνους), δεν αντιλαμβάνονταν τις «δικτυακές εξωτερικότητες» (τις επιπτώσεις που είχαν οι πράξεις ενός τραπεζικού οργανισμού σε ολόκληρο το τραπεζικό σύστημα) και «αναποδογύρισαν τα κίνητρά τους» (επιβραβεύοντας τους εργοδότες, τιμωρώντας τους φορολογούμενους και τους μετόχους τους).

Μετά την κρίση, θα δούμε δίχως άλλο ένα «λιγότερο αλαζονικό κεφάλαιο», όπως επιθυμούσε ο Ουίνστον Τσόρτσιλ (Winston Churchill) ήδη το 1925. Οι αγορές θα επιβάλουν με βίαιο τρόπο μία νέα, ίσως πρόσκαιρη, πειθάρχηση. Θα υπάρξει αυστηρότερη ρύθμιση.

Λιγότερο σαφές είναι προς τα πού θα στραφούν οι πολιτικοί: θα διαχωριστούν οι εμπορικές τράπεζες από τις επενδυτικές τράπεζες; Θα εξαναγκαστούν να σμικρύνουν οι οργανισμοί που εκτιμώνται πως είναι «πολύ μεγάλοι για να αποτύχουν»; Ακούμε από όλο και περισσότερες κυβερνήσεις εκκλήσεις για στροφή της χρηματοπιστωτικής δραστηριότητας στο εσωτερικό, εθνικό τους χώρο. Αν συμβεί όμως αυτό, το επόμενο βήμα θα είναι η αντιστροφή της τάσης για παγκοσμιοποίηση.

Ο Τσόρτσιλ επίσης καλούσε τη βιομηχανία να γίνει «πιο ουσιαστική». Βραχυπρόθεσμα, πάντως η κατάρρευση των οικονομιών φέρει το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα: βυθίζεται παγκοσμίως. Η κρίση επεκτείνεται επίσης σε κάθε πτυχή της πραγματικής οικονομίας και πολλαπλασιάζονται οι εκκλήσεις για βοήθεια.

Από τη στιγμή που το παρόν οικονομικό σύστημα αποδείχτηκε δυσλειτουργικό, για πόσο ακόμα μπορούμε να βασίζουμε τη διεύθυνση των επιχειρήσεών τους στο κριτήριο της μεγιστοποίησης της χρηματιστηριακής τους αξίας; Στο κάτω-κάτω, το ύψος της χρηματιστηριακής αξίας μιας επιχείρησης εξαρτάται από τους χρηματοοικονομικούς οργανισμούς... Όσα συνέβησαν τους τελευταίους δεκαοκτώ μήνες, απέδειξαν πόσο ανόητη ήταν αυτή η ιδέα.

Θα ήταν πολύ καλύτερα, συμπεραίνουν αρκετοί, να επαναφέρουμε στο τιμόνι των επιχειρήσεων τους μάνατζερ και να μην επιτρέπουμε πια να τους υποκαθιστούν οι χρηματοοικονομικοί «παίκτες» ή οι χρηματιστηριακές αγορές.

Είναι επίσης πιθανό να δούμε τις κυβερνήσεις να μπαίνουν στον πειρασμό να προστατεύσουν τις επιχειρήσεις τους από την επιθετικότητα των μετόχων από τα κεφάλαια υψηλής διακινδύνευσης, τις ιδιωτικές επενδυτικές συμμετοχές και λοιπά επενδυτικά σχήματα. Από τη στιγμή που το ελλειμματικό χρηματοοικονομικό σύστημα χάνει την αξιοπιστία, πλήττεται η νομιμοποίηση της ίδιας της λειτουργίας της αγοράς. Αυτό ισχύει ιδίως για το λεγόμενο ελευθεριακό «αγγλοσαξονικό» μοντέλο.

Εξίσου πιθανό είναι να δούμε αλλαγές στο νομισματικό τομέα. Μέχρι τώρα, υπήρχε συναίνεση στο μακροοοικονομικό διαχωρισμό μεταξύ νομισματικής και φορολογικής πολιτικής, με τη μεν δημοσιονομική πολιτική να μπαίνει στον «αυτόματο πιλότο», τη δε νομισματική πολιτική να επικεντρώνεται στην αντιμετώπιση του πληθωρισμού. Τώρα πια όμως, με τα επιτόκια δανεισμού να βρίσκονται κοντά στο... 0%, ο διαχωρισμός μεταξύ νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής δε στέκει πια. Για να χαράξεις τη δημοσιονομική σου πολιτική, θα πρέπει να μπορείς να υπολογίσεις τις τιμές των αγαθών και των πρώτων υλών.

Πολλοί κατηγορούν τον κ. Γκρίνσπαν, το διάδοχο του κ. Βόλκερ στο τιμόνι της FED, πως δημιούργησε τις προϋποθέσεις για τις δύο «φούσκες» (του χρηματιστηρίου και των ακινήτων) και τη συνεπακόλουθη κατάρρευση. Ο ίδιος συχνά έλεγε πως είναι πιο εύκολο να καθαρίζεις τον τόπο αφού «σκάσει» μια «φούσκα», παρά να διαπιστώνεις πού δημιουργείται η φούσκα και να την εξουδετερώνεις ενώ αυτή αναπτύσσεται. Τον περασμένο Νοέμβριο ο αντιπρόεδρος της FED Ντόναλντ Κον (Donald Kohn) αποκατέστησε την πιο ορθόδοξη άποψη, αλλά με φανερή απροθυμία: «στο φως των αποδεδειγμένων επιπτώσεων των "φουσκών" στην πραγματική οικονομία (που ίσως να γίνονται αισθητές επί χρόνια) οι κεντρικές τράπεζες μάλλον θα πρέπει να προσπαθούν διαρκώς να εκτιμούν τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της πορείας της οικονομίας και να επιτρέπουν την κατάλληλη λελογισμένη πολιτική παρέμβαση εκ μέρους τους». Φυσικά, οι κεντρικές τράπεζες πρέπει να κάνουν πολύ περισσότερα από αυτό, ρυθμίζοντας περισσότερο και με πιο αποτελεσματικά εργαλεία τη νομισματική πολιτική και την οικονομία.

Η σφοδρή όμως οικονομική κρίση, σε συνδυασμό με την παγκόσμια βαθιά ύφεση (ίσως και με άλλα, πολύ χειρότερα) θα έχουν πολύ σημαντικότερες επιπτώσεις από τα παραπάνω.

Θυμηθείτε τι συνέβη στη «μεγάλη ύφεση» της δεκαετίας του '30. Σε πολλές σημαντικές χώρες, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών, η ανεργία έφτασε στο 25% της εργατικής δύναμης. Αυτό άλλαξε τον καπιταλισμό και το ρόλο του κράτους για πενήντα χρόνια, ακόμα και στις πλέον φιλελεύθερες δημοκρατίες. Οδήγησε στην κατάρρευση του ελευθέρου εμπορίου, κατοχύρωσε την αξιοπιστία του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού και οδήγησε πολλούς πολιτικούς να επιλέγουν την αυτοδύναμη ανάπτυξη ως τη βασιλική οδό προς την ευημερία.

Αλλά η ύφεση οδήγησε επίσης σε ξενοφοβία και αυταρχισμό. Ο κόσμος, φοβισμένος, μετατράπηκε σε μάζα και διευρύνθηκαν οι διαχωριστικές γραμμές στο εσωτερικό πολλών κοινωνιών. Το 1930, οι εθνικοσοσιαλιστές «ναζί» έλαβαν 18% των ψήφων· δύο χρόνια αργότερα, στο ζενίθ της ύφεσης, το ποσοστό τους έφτασε στο... 37%.

Ήδη είναι ορατές μεγάλες αλλαγές σε ζητήματα όπως ο καθορισμός των αμοιβών. Ακόμα και στις ΗΠΑ ή το Ηνωμένο Βασίλειο ασκείται πλέον ευθέως κρατικός έλεγχος στο ύψος των αμοιβών. Μέσα σε λιγότερο από ένα χρόνο, το αδιανόητο έγινε σύνηθες. Εξίσου οφθαλμοφανείς είναι οι μεγάλες διαφοροποιήσεις στο βαθμό αποδοχής της ανισότητας: μέχρι πρόσφατα, οι μεγάλες αμοιβές ήταν αποδεκτές, ως δείγμα των αυξημένων ικανοτήτων όσων τις λάβαιναν. Θεωρήθηκαν όμως αφόρητες από τη στιγμή που έγιναν συνώνυμες με τη σπατάλη και την ανικανότητα. Η αυξημένη φορολόγηση των πλουσίων ξαναγίνεται της μόδας.

Ένας άλλος τομέας μεγάλων αλλαγών είναι η ασφάλιση. Η μεταφορά των αποθεματικών των ασφαλιστικών ταμείων προς τις χρηματαγορές θα χάσει σε αξιοπιστία, έστω αν, κατά ειρωνικό τρόπο, οι προοπτικές για μακροπρόθεσμη κερδοφορία μοιάζει να αυξάνουν. Οι πολιτικοί, σαν τις αγορές, έχουν μία τάση προς την υπερβολή.

Τι αίτημα για ασφάλεια θα ενισχύσει την κρατική παρέμβαση στις αγορές. Η αύξηση της σημασίας της πολιτικής με τη σειρά της, θα ενισχύσει τη σημασία του κράτους-έθνους εις βάρος της διεθνοποίησης. Αυτό είναι ήδη φανερό στα δημοσιονομικά. Εμφανίζεται επίσης στην αγωνία των κυβερνήσεων να διασώσουν τις ντόπιες επιχειρήσεις τους. Ο προστατευτισμός κατά πάσα πιθανότητα θα επεκταθεί πολύ περισσότερο από ότι βλέπουμε σήμερα: βρισκόμαστε ακόμα στις πρώτες μέρες της κρίσης.

Η κρίση θα πλήξει με ιδιαίτερη σφοδρότητα τις αναδυόμενες οικονομίες: ο αριθμός των ανθρώπων που βρίσκονται σε απόλυτη φτώχεια θα αυξηθεί, οι νέες μεσαίες τάξεις θα μειωθούν και είναι μαθηματικά βέβαιο πως ορισμένες αναδυόμενες οικονομίες θα χρεοκοπήσουν. Θα μειωθεί η εμπιστοσύνη προς τις εθνικές και διεθνείς ελίτ, στις αγορές, ακόμα και στην προοπτική της αύξησης της υλικής ευημερίας, πιθανότατα με καταστροφικές οικονομικές και πολιτικές συνέπειες. Είναι ανάγκη να συμπαρασταθούμε στις αναδυόμενες οικονομίες να αντεπεξέρθουν σε μια κρίση για την οποία, έτσι κι αλλιώς, δε φέρουν την παραμικρή ευθύνη.

Θα υπονομευτεί επίσης σοβαρά η ικανότητα της δύσης γενικά και των Ηνωμένων Πολιτειών ειδικά να επηρεάζουν τις διεθνείς υποθέσεις. Η κατάρρευση των δυτικών χρηματοοικονομικών συστημάτων, την ίδια στιγμή που η Κίνα ανθεί, σηματοδοτεί το επονείδιστο τέλος της λεγόμενης «μονοπολικής στιγμής». Οι δυτικοί πολιτικοί έχουν ανασηκώσει τα μανίκια τους, αλλά η αξιοπιστία τους κείται σε ερείπια. Κανείς πια δεν εμπιστεύεται το δάσκαλο.

Αυτές οι αλλαγές θα υπονομεύσουν την ικανότητα του κόσμου όχι απλά τα διαχειριστεί την παγκόσμια οικονομία, αλλά να αντιμετωπίσει άλλες, πιο κρίσιμες, προκλήσεις: τις επιβουλές κατά των εξασθενημένων κρατών, την τρομοκρατία, την κλιματική αλλαγή, την ανάδυση νέων μεγάλων δυνάμεων.

Εντέλει, είναι πολύ πιθανό να αντιστραφεί ακόμα και η τάση της παγκοσμιοποίησης, από την οποία σήμερα εξαρτόμαστε οι πάντες. Η παγκοσμιοποίηση ήταν μια πολιτική επιλογή. Τις παραμονές του Α' παγκοσμίου πολέμου, είδαμε την παγκοσμιοποίηση εκείνης της εποχής, που εξελισσόταν επί δεκαετίες, να καταρρέει ξαφνικά. Θα μπορούσε να ξανασυμβεί το ίδιο.

Στις 19 Ιουνίου 2007, σε ένα άρθρο μου για το «νέο καπιταλισμό» κατέληγα με την παρατήρηση πως κανείς δεν έχει ακόμα ελέγξει αυτό το σύστημα. Ε, λοιπόν αυτό δεν ισχύει πια: εξετάστηκε -και είναι για πέταμα.

Ο αιώνας του οικονομικού φιλελευθερισμού τελείωσε. Από την άλλη, σε αντίθεση με ότι συνέβαινε τη δεκαετία του '30, δε υπάρχει αξιόπιστη εναλλακτική λύση στην οικονομία της αγοράς και οι ρίζες της διεθνούς συνεργασίας είναι βαθιές.

«Έχω την αίσθηση πως δεν είμαστε πια στο Κάνσας», λέει η Ντόροθι (Dorothy) όταν ένας κυκλώνας την παρασύρει και τη μεταφέρει στη χώρα του Οζ. Ο κόσμος των τελευταίων τριάντα χρόνων χάθηκε. Μένει σε εμάς να προσδιορίσουμε πού μας έχει μεταφέρει ο οικονομικός κυκλώνας που μας παρέσυρε.

*Ο Martin Wolf είναι Βρετανός δημοσιογράφος της FT, πρώην στέλεχος της «παγκόσμιας τράπεζας»

24 comments:

  1. Αντί σχολίου:

    "Το φαινόμενο του κραχ κάθε 50 χρόνια"
    >> Full story

    ...και μετά στο καπάκι αυτό:

    "Poverty: 10 clips, a quotation and a short story"
    >> Full story

    Όποιος διαβάσει προσεκτικά το 2o post και δει τα 10 videos δεν νομίζω να έχει πλέον καμία αμφιβολία για το ποιο είναι το πραγματικό πρόβλημα της σημερινής παγκόσμιας οικονομίας...

    ReplyDelete
  2. ΠΑΡΕΝΘΕΣΗ

    Μια ομάδα νέων μας έστειλε την παρακάτω επιστολή. Την ποστάρουμε για όποιον ενδιαφέρεται να βοηθήσει συμπληρώνοντας καταρχάς το ερωτηματολόγιο.

    Είμαστε μια ομάδα νέων οι οποίο μέσα στην περίοδο της οικονομικής κρίσης που διανύουμε, θέλουν να εφαρμόσουν τη δική τους πρωτοπόρα ιδέα κατά της ραγδαίας και αδικαιολόγητης αύξησης του κόστους των καθημερινών μας τροφίμων από τις κερδοσκοπικές πολυεθνικές εταιρίες που μονοπωλούν την αγορά.

    Σχεδιάζουμε την κατασκευή ενός ηλεκτρονικού καταστήματος το οποίο θα εμπορεύεται τρόφιμα καθημερινών αναγκών σε τιμές εξαιρετικά χαμηλότερες από αυτές του εμπορίου. Μέσω του ηλεκτρονικού αυτού καταστήματος τα τρόφιμα θα διακινούνται από τους παραγωγούς κατευθείαν στους καταναλωτές χωρίς τη διαμεσολάβηση άλλων παραγόντων που μέχρι σήμερα ρίχνουν την ποιότητα των αγαθών και συγχρόνως ευθύνονται για την αύξηση των τιμών τους.

    Προκειμένου να διαγνώσουμε την αποφασιστικότητα και συμμετοχή του καταναλωτικού κοινού στην προσπάθεια αυτή, έχουμε συντάξει ένα ερωτηματολόγιο που θα μας βοηθήσει να λάβουμε την απαραίτητη ανταπόκρισή του.



    Η συμμετοχή σας μέσω της δημοσίευσης του ερωτηματολογίου στο Blog σας θα βοηθούσε σημαντικά στην πραγματοποίηση της ιδέας αυτής προσφέροντας μια λύση στους καταναλωτές μέσα σε μια εποχή οικονομικής καταπίεσης και ανήθικης εκμετάλλευσης.

    Η συμπλήρωση του ερωτηματολογίου θα γίνεται ανώνυμα και δεν συμπεριλαμβάνει ουδεμία διαφημιστική προσέγγιση προς τους χρήστες τους.

    Αντίθετα είναι μια ανοιχτή πρόσκληση σε όσους θέλουν να συμμετάσχουν στην εφαρμογή της ιδέας αυτής και να συμβάλλουν στην αλλαγή της δραματικής εικόνας που παρουσιάζει μέχρι σήμερα το εμπόριο των καθημερινών μας τροφίμων.

    Για οποιαδήποτε ερώτηση ή διευκρίνηση, πρόταση ή συμβουλή βάση της δικής σας εμπειρίας, παρακαλούμε επικοινωνήστε μαζί μας στα παρακάτω στοιχεία επικοινωνίας.

    Το ερωτηματολόγιο θα εμφανίζεται στη διεύθυνση www.modifications.biz

    Εκεί μπορείτε να δείτε τις ερωτήσεις που περιλαμβάνει.

    Ευχαριστούμε εκ των προτέρων,

    Χάρης Σταμπουλίδης
    Webmaster εφαρμογής ερωτηματολογίου
    Tel: +30 6936740185
    e-mail: info@relationships.gr

    ReplyDelete
  3. "Τι έπεται της αυτοκαταστροφής του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού;"

    Απάντηση: Η οικοδόμηση του νεο-καπιταλισμού.
    Neocapitalism ή βαρβαρότητα.

    ReplyDelete
  4. "Neocapitalism is an economic fusion of the best bits of capitalism and communism together with some original ideas of its own via the utilization of the new possibilies available in the digital communications age"

    ReplyDelete
  5. "Neocapitalism is an economic fusion of the best bits of capitalism and communism together with some original ideas of its own via the utilization of the new possibilies available in the digital communications age"

    normad euxomai na min to skeftikes monos sou auto giati einai apo tis megalyteres vlakies pou exo diavasei pote.

    Exo mia erotisi omos. giati auto to "fusion" legete Neocapitalism kai oxi Metacommunism.

    Metaxi mas tora AUTO legete "SOCIALISM WITH ADSL" alla min to peis pouthena, giati tha mas perasoun gia Pasokous.

    AFISTE TOUS ORISMOUS KAI TIS THEORIES KAI SYMPLHROSTE TO EROTHMATOLOGIA TON PITSIRIKADON SXETIKA ME TO HLEKTRONIKO KATASTHMA.

    suB

    ReplyDelete
  6. εγώ το συμπλήρωσα ήδη

    ReplyDelete
  7. αν μπορώ να βοηθήσω και κάπως αλλιώς με χαρά θα το κάνω καλή επιτυχία

    ReplyDelete
  8. Theory and action sub the blog has a bit of all

    ReplyDelete
  9. Τι είναι αυτό ρε παιδιά; Μη κυβερνητικό, διαδικτυακό σουπερ μάρκετ τροφίμων; Και μη κερδοσκοπικό; Δε νομίζω.

    Απ' ό,τι βλέπω είναι μία επιχειρηματική κίνηση. Δεν με ενδιαφέρει αν κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση. Με ενοχλεί που προσπαθεί να δραστηριοποιηθεί σε κοινωνικό/πολιτικό μπλογκ, χρησιμοποιώντας PATRONIZING and UNQUALIFIED ορολογία του στυλ "ανήθικη εκμετάλλευση", και χωρίς να δίνεται η δυνατότητα να βρούμε εύκολα καμία πληροφορία για την προτεινόμενη "ηθική" επιχείρηση. Και τα στοιχεία επικοινωνίας ακόμη, είναι απλώς για τον σχεδιαστή του ερωτηματολογίου, αν δεν κάνω λάθος.

    Ridiculously patronizing and crass.

    Κενή ηθικολογία της φθηνής μπριζόλας.

    What next? Questionnaires from Starbucks? They do use fairtrade coffee, you know...

    ReplyDelete
  10. Ventri,
    exeis dikio. Ocado 8eloun na ftia3oun.

    g700,

    mikrh efarmogh oswn kata kairous parousiazete/syzhtate

    http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_ell_1_17/03/2009_307781

    ReplyDelete
  11. This comment has been removed by the author.

    ReplyDelete
  12. "Πολύ λίγα δίνει στην οικονομία η Ευρώπη, λέει ο νομπελίστας Κρούγκμαν"

    Αύριο έρχεται στην Ελλάδα.Γιατί το μπλόγκ απουσιάζει απο το σχολιασμό αυτής της είδησης;
    Αντί για τα μακροσχοινή άρθρα για την πτώση του καπιταλισμού και άλλα παραμύθια , καλά θα ήταν να βλέπουμε και τί λένε οι Opinion Leaders,σαν τον Κρούγκμαν.

    ReplyDelete

  13. Είμαστε μια ομάδα νέων οι οποίοι μέσα στην περίοδο της οικονομικής κρίσης που διανύουμε, θέλουν να εφαρμόσουν τη δική τους πρωτοπόρα ιδέα κατά της ραγδαίας και αδικαιολόγητης αύξησης του κόστους των καθημερινών μας τροφίμων από τις κερδοσκοπικές πολυεθνικές εταιρίες που μονοπωλούν την αγορά.

    Σχεδιάζουμε την κατασκευή ενός ηλεκτρονικού καταστήματος το οποίο θα εμπορεύεται τρόφιμα καθημερινών αναγκών σε τιμές εξαιρετικά χαμηλότερες από αυτές του εμπορίου.


    Αυτό είναι που λέμε καπιταλισμός στην πράξη (δηλαδή Ανταγωνισμός). Δεν είναι κάτι καινούργιο, είναι απλά μια ανταγωνιστική ενέργεια. Λέτε "από τους παραγωγούς κατευθείαν στους καταναλωτές χωρίς τη διαμεσολάβηση άλλων παραγόντων", ενώ στην ουσία ο παράγοντας είστε εσείς οι ίδιοι (αντί για μπακάλη στη γειτονιά, ηλεκτρονικό μπακάλι από το ίντερνετ, δηλαδή μια απ' τα ίδια, αλλά με προοπτική χαμηλότερων τιμών όπως λέτε). Εύχομαι κάθε επιτυχία, αλλά ρε παιδιά, αλλά

    α) γ) ποιος θα αγοράσει παντζάρια από το Ίντερνετ; Η γιαγιά θα συνδεθεί και θα αγοράσει παντζάρια;

    β) Ποιος θα κάνει τη συγκομιδή και την κατάλληλη μεταφορά και αποθήκευση;

    γ) Ποιος θα οδηγήσει τα φορτηγά;

    δ)Πού θα βρίσκονται οι αποθήκες και τα ψυγεία;

    ε) Ποιος θα τα παραδώσει στον τελικό καταναλωτή;

    στ) Ποιος θα φέρει την ευθύνη βάσει του νόμου; Αν δεν κάνω λάθος, χρειάζεστε ΑΔΕΙΑ από το Κράτος για να πουλάτε τρόφιμα...

    κλπ κλπ.

    ReplyDelete
  14. Μιας και είναι η μέρα του Κρούγκμαν σήμερα, ας διαβάσουμε και ένα τελευταίο άρθρο του το οποίο πολύ πιθανόν περιέχει και θέσεις που θα εκφράσει για την Ευρώπη στη σημερινή ομιλία του.

    http://www.nytimes.com/2009/03/16/opinion/16krugman.html?th&emc=th

    Και ο Buiter είναι πολύ αξιόλογος οικονομολόγος, με αξιόλογη αρθρογραφία για το ρόλο της ΕΚΤ και της Ευρώπης στην κρίση και την έξοδο από αυτή.

    ReplyDelete
  15. καλό το άρθρο του Krugman προτείνει στην ΕΕ ό,τι κι εμείς όλο αυτό το διάστημα πλήρη οικονομική ένωση. Την ομιλία του των 1000 ευρώ το κεφάλι ας την ακούσει με τους μπαρμπάδες και τα στελέχη της πολιτικής

    ReplyDelete
  16. Διεθνείς επαφές του κ. Παπανδρέου

    Θα συναντηθεί με τις ηγεσίες οργανισμών- Διάσταση απόψεων με τον κ. Τρισέ
    ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΑΓΓ. ΚΩΒΑΙΟΣ | Τετάρτη 18 Μαρτίου, ΤΟ ΒΗΜΑ.

    Στο διάστημα των επόμενων εβδομάδων και εν όψει της συνόδου του G20 ο πρόεδρος του ΠαΣοΚ και της Σοσιαλιστικής Διεθνούς θα έχει επαφές με τις ηγεσίες διεθνών οργανισμών, μεταξύ των οποίων οι επικεφαλής του ΔΝΤ κ. Ντομινίκ Στρος-Καν, του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου κ. Πασκάλ Λαμί και του Παγκόσμιου Οργανισμού Εργασίας κ. Χουάν Σομάβια.

    Σήμερα εξάλλου ο κ. Παπανδρέου θα έχει συνάντηση με τον νομπελίστα οικονομολόγο κ. Πολ Κρούγκμαν, ενώ στο τέλος του μήνα θα συμμετάσχει στη συνεδρίαση της επιτροπής του κ. Τζόζεφ Στίγκλιτζ στην Νέα Υόρκη. Ο κ. Παπανδρέου θα παρουσιάσει στους επικεφαλής των οργανισμών τις θέσεις των σοσιαλιστικών κομμάτων για την υπέρβαση της κρίσης, κάτι που έκανε και στην προχθεσινή συνάντησή του με την ηγεσία της ΕΚΤ στη Φραγκφούρτη.

    ReplyDelete
  17. Θερμό φθινόπωρο προβλέπει ο κ. Αλμούνια

    Ο επίτροπος της ΕΕ θεωρεί ότι «οι κοινωνικές συνθήκες έχουν επιδεινωθεί και συνεχίζουν να επιδεινώνονται»
    ΑΛ. ΚΑΨΥΛΗΣ | Τετάρτη 18 Μαρτίου 2009,ΤΟ ΒΗΜΑ.


    Τους φόβους του ότι εξαιτίας της οικονομικής κρίσης θα έχουμε ένα «θερμό φθινόπωρο» στο κοινωνικό μέτωπο εξέφρασε μιλώντας στην ιταλική εφημερίδα «La Stampa» ο Χοακίν Αλμούνια. Ο αρμόδιος για οικονομικά και νομισματικά θέματα επίτροπος της Ευρωπαϊκής Ενωσης θεωρεί ότι «οι κοινωνικές συνθήκες έχουν επιδεινωθεί και συνεχίζουν να επιδεινώνονται». Και τονίζει ότι «απαιτείται να ξεκινήσει ο κοινωνικός διάλογος για να αποφευχθεί ένα θερμό φθινόπωρο». Αν και συμμερίζεται την αισιόδοξη άποψη που εξέφρασε την περασμένη εβδομάδα ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) Ζαν-Κλοντ Τρισέ ότι «πλησιάζει η στιγμή της ανάκαμψης», ο ισπανός επίτροπος βλέπει τις στρατιές των ανέργων να μεγαλώνουν. Και γνωρίζει καλά ότι ακόμη και αν αρχίσει νωρίς η ευρωπαϊκή οικονομία να ανακάμπτει, αυτό θα συμβεί χάρη στην (ακόμη περιορισμένη) αύξηση των κρατικών δαπανών για δημόσια έργα και όχι χάρη στην τόνωση της κατανάλωσης. Αν όμως δεν αυξηθεί η καταναλωτική ζήτηση, οι επιχειρήσεις δεν πρόκειται να αρχίσουν πάλι τις προσλήψεις.

    «Δεν μπορούμε να παρακολουθούμε άπρακτοι τις εντάσεις να αυξάνονται...Πρέπει να χρησιμοποιήσουμε όλα τα διαθέσιμα μέσα για να βοηθήσουμε όσους χάνουν τις θέσεις εργασίας τους» υπογραμμίζει ο κ. Αλμούνια. Και εν όψει της αυριανής συνάντησης των ηγετών κρατών και κυβερνήσεων της ΕΕ στις Βρυξέλλες με θέμα την οικονομία- συνάντηση προπαρασκευαστική της συνόδου του ομίλου των ανεπτυγμένων και αναπτυσσομένων κρατών (G20) που θα πραγματοποιηθεί στις 2 Απριλίου στο Λονδίνο- ο επίτροπος απευθύνει έκκληση στους «27» να δώσουν μια «ισχυρή πολιτική ώθηση» για την εκτόνωση των κοινωνικών εντάσεων που υποθάλπουν η κρίση και η ανεργία. Σημειωτέον ότι σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία 672.000 Ευρωπαίοι έχασαν την εργασία τους το τέταρτο τρίμηνο του 2008.

    O κ. Αλμούνια αλλά και οι άμεσα εκλεγμένοι ηγέτες των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων γνωρίζουν ότι η κατάσταση στην ευρωπαϊκή αγορά εργασίας θα βαίνει επιδεινούμενη τουλάχιστον ως τα τέλη του τρέχοντος έτους. Γνωρίζουν επίσης ότι ο εκφυλισμός του μεταπολεμικού κράτους προνοίας (κυρίως) στις βιομηχανικές χώρες της Βόρειας Ευρώπης έχει διχάσει... γενεές ολόκληρες! Διότι οι σημερινοί εικοσάρηδες και τριαντάρηδες, η περίφημη «γενιά των 1.000 ευρώ» (έτσι την αποκαλούν οι Βόρειοι εταίροιστη φτωχότερη, πλην ακριβότερη Ελλάδα είναι γνωστή ως η «γενιά των 700 ευρώ»), διαπιστώνουν ότι η ζωή που θα ζήσουν θα είναι πιο ανασφαλής, πιο αγχώδης και, κυρίως, πιο «φτωχή» από τη ζωή των πατεράδων τους. Διαπιστώνουν ότι φθάνοντας στον 21ο αιώνα ο κόσμος επιστρέφει ολοταχώς προς τον... 19ο. Οι εξελίξεις αυτές- τραγικό απότοκο τριών δεκαετιών «απελευθέρωσης» των αγορών- δεν βαθαίνουν το χάσμα των... γενεών. Βαθαίνουν το χάσμα μεταξύ κυβερνώντων και κυβερνωμένων. Και θέτουν τους ευρωπαίους ηγέτες ενώπιον οιονεί υπαρξιακών διλημμάτων: Να προστατεύσουν «αυτούς που θα χάσουν τη δουλειά τους», όπως ζήτησε ο Αλμούνια, ή να προστατεύσουν την ίδια την εργασία; Να αυξήσουν, δηλαδή, τα επιδόματα ανεργίας ή να δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας αυξάνοντας τις δημόσιες δαπάνες; Η αύξηση των δημοσίων δαπανών όμως προϋποθέτει κάτι που ο επίτροπος δεν τόλμησε να ζητήσει: την απελευθέρωση των ηγετών από διάφορα αντιαναπτυξιακά δημοσιονομικά βαρίδια, όπως είναι για παράδειγμα το Σύμφωνο Σταθερότητας. Προϋποθέτει, κοντολογίς, την υιοθέτηση της πολιτικής που ακολουθεί στην άλλη ακτή του Ατλαντικού ο Μπαράκ Ομπάμα. Ετσι ίσως αρχίσουν σταδιακά να αποκαθίσταται η εμπιστοσύνη των ευρωπαίων πολιτών για το μέλλον και να αναγεννώνται οι ελπίδες όλων- πολιτών και πολιτικών- για κοινωνική ειρήνη.

    ReplyDelete
  18. μια και τίθεται θέμα αυτοκαταστροφής του καπιταλισμού να πω ότι δεν πιστεύω ούτε στο ελάχιστο ότι θα πληγεί.

    Κάθε κρίση ή πρόβλημα λειτουργεί ως "αυτο-επισκευή" (δράση-αντίδραση=σύνθεση που έλεγαν κάποτε οι κομμουνιστές)

    Θα έλεγα μάλιστα ότι κάθε κρίση καταδεικνύει την ανικανότητα των κρατικών και κρατιστικών δομών να παράξουν σωστά ρυθμιστικά πλαίσια

    ReplyDelete
  19. This comment has been removed by the author.

    ReplyDelete
  20. Αυτή την ιστορική περίοδο δεν υπάρχει κανένα άλλο εναλλακτικό σύστημα,έστω και ιδεολογικά-θεωρητικά διαμορφωμένο,που να φιλοδοξεί να αντικαταστήσει τον καπιταλισμό, με ειρηνικά ή με μή ειρηνικά μέσα.Και αυτο είναι ό,τι χειροτερο.Αν συνεχίσουμε να έχουμε ειρήνη θα συνεχίσουμε να έχουμε και καπιταλισμο με διάφορες παραλλαγές.Εάν όμως η ιστορία μιλήσει αλλοιώς, τότε θα προκύψει το σύστημα που θα επιβάλλει ο νικητής των αγώνων του "όλοι εναντίον όλων".

    ReplyDelete
  21. Απουσία κράτους; Μπα; Και τη νομισματική πολιτική ποιός την εφαρμόζει - αν όχι οι κεντρικές τράπεζες σε συνεργασία με το κράτος; 'Η μήπως ο Ρήγκαν - αυτός της απουσίας του κράτους - δεν τριπλασίασε τελικά το δημόσιο χρέος για να χρηματοδοτήσει τον περίφημο πόλεμο των άστρων, και δεν αύξησε τελικά τους φόρους - παρ' όλες τις δεσμεύσεις του για μείωση;

    - Some deregulation has occurred for banks, intercity buses, ocean shipping, and energy. But nothing good has happened in health, safety, and environmental regulations, which cost Americans billions of dollars, ignore property rights, and are based on the spurious notion of "freedom from risk." -

    Δεν μιλάμε για απουσία κράτους. Μιλάμε για πλευση του κράτους προς συγκεκριμένη κατεύθυνση.

    ReplyDelete
  22. Είπε ο υφυπουργός Οικονομίας στη
    Βουλή ότι ο υπουργός απουσίαζε καθώς είχε συνάντηση με "τη γνωστή νομπελίστα κυρία Γκρούγκμαν"

    ΧΑΧΑΧΑΧΑΧΑΧΑΧΑΧΑΧΑ

    ΧΑΧΑΧΑΧΑΧΑΧΑΧΑΧΑΧΑΧΑ

    ΧΑΧΑΧΑΧΑΧΑΧΑΧΑΧΑΧΑΧΑΧΑ

    Δεν μπορώ άλλο ρε παιδιά!!!!

    ReplyDelete
  23. dogmatic libertarians they never learn do they? You're funny cases jim very much like the commies. As much as i respect you duderinos, it is high time you looked deep into yourslves and revised some of your beliefs. come on this is the biggest free market fuck up in history we're talikng about.

    ReplyDelete