Εμείς πάντως στραβά αρμενίζουμε

Του Γιάννη Βούλγαρη*

Τα Νέα: Σάββατο 14 Φεβρουαρίου 2009

ΕΧΟΥΜΕ ΣΧΕΔΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ. ΟΧΙ ΔΕΝ
ΕΧΕΤΕ. ΕΣΕΙΣ ΔΕΝ ΕΧΕΤΕ. ΚΑΙ ΠΟΙΟΣ ΤΟ ΕΧΑΣΕ
ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΒΡΕΙΤΕ ΕΣΕΙΣ. ΚΑΠΩΣ ΕΤΣΙ
ΕΙΣΠΡΑΤΤΟΥΝ ΟΙ ΠΟΛΙΤΕΣ ΤΗΝ ΚΟΜΜΑΤΙΚΗ
ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ
ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ, Η ΟΠΟΙΑ ΓΙΝΕΤΑΙ ΜΕΡΑ ΜΕ ΤΗ ΜΕΡΑ ΠΙΟ ΑΠΕΙΛΗΤΙΚΗ

Ξέρουμε ότι η Ελλάδα συνάντησε την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση όντας ήδη εξαιρετικά αποδυναμωμένη οικονομικά από την αποτυχία της πολιτικής Αλογοσκούφη. Διαπιστώνουμε όμως ότι η πολιτική αποδυνάμωση της χώρας είναι πολύ πιο ανησυχητική. Και αυτό την ώρα που η ανάγκη λήψης δύσκολων αποφάσεων γίνεται επιτακτική, όπως και η ανάγκη διορατικού σχεδιασμού ώστε να πιάνει τόπο το κάθε ευρώ που δαπανάται.

Η διεθνής αμηχανία

Η παγκόσμια συζήτηση για την αντιμετώπιση της κρίσης και τα μέτρα που λαμβάνονται σε διάφορες χώρες αποτελούν ασφαλώς έναν μπούσουλα για την εθνική πολιτική. Η συμμετοχή μας εξάλλου στην Ευρωπαϊκή Ένωση προσφέρει ένα ακόμα σαφέστερο πλαίσιο οικονομικού σχεδιασμού. Δυστυχώς όμως το παγκόσμιο κλίμα είναι ακόμα αδιαμόρφωτο, αμφίβολο, περισσότερο συγκρουσιακό από όσο αφήνουν οι ίδιοι οι ηγέτες να φανεί.

Διδαγμένοι από την καταστροφή του 1929, οι ηγέτες όλων των χωρών διακήρυξαν την ανάγκη κοινής διεθνιστικής αντιμετώπισης ξορκίζοντας τον κίνδυνο του εθνικού προστατευτισμού που θα οδηγούσε στην κατάρρευση της παγκοσμιοποίησης και του διεθνούς εμπορίου με ανυπολόγιστο κοινωνικό κόστος. Οι τολμηρότεροι μάλιστα εντάσσουν την πολιτική τους στη διαμόρφωση μιας «νέας εποχής ρύθμισης» (Αλιετά Μισέλ, Η οικονομική κρίση, Πόλις 2009).

Η εφαρμογή όμως των σωστών αυτών επιλογών συχνά προσκρούει στην ανάγκη άμεσης αντιμετώπισης της επιδείνωσης των εθνικών οικονομιών και της εθνικής απασχόλησης, γεγονός που καταλήγει σε ανταγωνιστικά προστατευτικά μέτρα (π.χ. αυτοκινητοβιομηχανία).

Η ίδια αμηχανία εκδηλώνεται έναντι ενός πολύ πραγματικού πολιτικού διλήμματος. Μπορεί οι κρατικές παρεμβάσεις και ενισχύσεις να έχουν μόνο έναν αμυντικό βραχυπρόθεσμο χαρακτήρα προστασίας του υπάρχοντος ή πρέπει να συνδυάζεται με μακροχρόνιες στοχεύσεις ανάπτυξης και ανανέωσης της παραγωγικής δομής; Τέλος, στο μικρο-επίπεδο αναζητούνται με αγωνία έκτακτα μέτρα διάσωσης θέσεων εργασίας και επιχειρήσεων, αναλόγως με την εθνική κουλτούρα των εργασιακών σχέσεων, τους συσχετισμούς δύναμης στις αγορές εργασίας και τις συνδικαλιστικές πρακτικές. Η εθνική αφασία

Σε αυτό το πλαίσιο λοιπόν κινούμαστε. Πλην όμως οι επιπτώσεις της κρίσης σε κάθε χώρα εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την εθνική πολιτική και διαχείριση. Και αυτό σήμερα τρομάζει τους Έλληνες γιατί αισθάνονται ότι ζουν σε ένα μπλοκαρισμένο σύστημα που δεν μπορεί να αρθρώσει ευκρινώς τους όρους του προβλήματος. Η κυβέρνηση έχει αποτύχει, αλλά και η αντιπολίτευση δεν μπορεί να πείσει ότι αρκεί η κυβερνητική αλλαγή για να αλλάξει η κατάσταση. Περιοριζόμενη σε αυτό, υποσκάπτει αυτή η ίδια την ελκτικότητα του αιτήματός της. Ο κόσμος καταλαβαίνει ότι η κατάσταση είναι πολύ πιο περίπλοκη. Και δύσκολη. Ζούμε μια επιδεινούμενη κρίση αποτελεσματικότητας του Κράτους, την ώρα που χρειαζόμαστε το Κράτος. Ζούμε μια κρίση πολιτικής αντιπροσώπευσης, την ώρα που χρειαζόμαστε αίσθημα εμπιστοσύνης σε μια μακροπρόθεσμη πολιτική προοπτική.

Από την άλλη, ζούμε μια επιταχυνόμενη τηλεοπτικοποίηση της κοινωνικής «πίεσης από τα κάτω» που προς το παρόν τουλάχιστον, παράγει περισσότερη αποδιάρθρωση του διεκδικητικού λόγου, αντί να υποδεικνύει μια δυνάμει ενιαία κατεύθυνση. Ο Δαμιανός Παπαδημητρόπουλος, σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ανάλυση των γεγονότων του Δεκεμβρίου 2008 (ομιλία στην Ανανεωτική πτέρυγα του ΣΥΝ), επισήμανε με διεισδυτικότητα την αυτοϋπονομευτική όψη που περικλείει η απόλυτη τηλεοπτικοποίηση των αγώνων για τα ίδια τα κινήματα και τις κοινωνικές ομάδες που τους πραγματοποιούν. Έτσι, η κρίση των «πάνω» κλείνει τον κύκλο της εμπλοκής με την αδυναμία των «κάτω». Σαν μια αλυσίδα «ενδορρήξεων» που θα έλεγε ο Μποντριγιάρ, η κρίση του ενός συστήματος μεταφέρεται στο άλλο, σπάζοντας τα διαχωριστικά σύνορα, ώστε στο τέλος να συγχωνευτούν όλα αδιαφοροποίητα σε μια «μαύρη τρύπα».

«Εικόνα» της Ελλάδας

Επείγει να βγούμε από τη «μαύρη τρύπα» της εθνικής κρίσης. Ο πολίτης χρειάζεται να έχει μια «εικόνα της Ελλάδας» μέσα στον Κόσμο της επόμενης δεκαετίας. Τη χρειάζεται τώρα που βομβαρδίζεται από τις καταθλιπτικές προβλέψεις, ώστε να κατανοήσει και να αντέξει ευκολότερα τη δοκιμασία της επόμενης διετίας. Και η χώρα όμως χρειάζεται ένα εθνικό σχέδιο με ορίζοντα το μέσον τουλάχιστον της επόμενης δεκαετίας, έτσι ώστε να αποκτήσει έναν ορίζοντα ιεράρχησης των προτεραιοτήτων και επιλογής των αιτημάτων. Είναι σαφές ότι στην επικείμενη κορύφωση της κρίσης προέχουν μέτρα πρώτων βοηθειών: «κεϊνσιανή άμυνα» για την ενίσχυση της ζήτησης και «προνοιακή» δαπάνη για την υπεράσπιση των πιο αδύναμων.

Είναι όμως δυστυχώς εξίσου σαφές ότι η Ελλάδα έχει πολύ μικρά περιθώρια άσκησης αντικυκλικής πολιτικής, γιατί έφτασε στην κρίση καταχρεωμένη και δανείζεται πλέον πολύ ακριβά. Το γεγονός καθιστά ακόμα πιο αναγκαίο τον μεσοπρόθεσμο σχεδιασμό και τη δρομολόγηση των αντίστοιχων μεταρρυθμίσεων. Έτσι κι αλλιώς, οι διεθνείς αγορές κεφαλαίου θα μας υποχρεώσουν de facto σε μεγαλύτερη οικονομική πειθαρχία και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενδεχομένως θα μας επιβάλει μια παρατεταμένη περιοριστική στοχοθεσία. Το πραγματικό δίλημμα λοιπόν, είναι αν θα στριμωχτούμε στο στενότερο πλαίσιο, μένοντας βασικά ίδιοι, ή αν θα αλλάξουμε για να συναντήσουμε μετά 4-5 χρόνια με καλύτερες προϋποθέσεις την μετά την κρίση εποχή.

Άλλωστε, αν η σημερινή αδυνατισμένη και καταχρεωμένη Ελλάδα έδειχνε μια εθνική βούληση αλλαγής, θα μπορούσε να κερδίσει ευνοϊκότερους όρους δανεισμού και μεγαλύτερα περιθώρια αυτόνομης κίνησης, ακόμα και κατά τη διάρκεια της κρίσης. Τι σημαίνει εθνική βούληση αλλαγής;

Σε ποιες κατευθύνσεις;

Οπωσδήποτε στις ακόλουθες τέσσερις:

-Αύξηση της μελλοντικής συνολικής παραγωγικότητας του «συστήματος-Ελλάδα» (γιατί π.χ. δεν αποτελεί «κεϊνσιανή» παρέμβαση και «προνοιακή» στήριξη νέων επιστημόνων και επιχειρήσεων, η ενεργοποίηση επιτέλους εθνικών δαπανών για την έρευνα;).

-Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και «πράσινη ανάπτυξη» (που σημαίνει μεταξύ άλλων οικολογική αναδιάρθρωση της γεωργίας και του κυκλώματος γης- οικοδομής- τουρισμού).

-Μεσοπρόθεσμη δημοσιονομική εξυγίανση με βασικό κριτήριο τη διάρθρωση του χρέους και τον «διαγενεακό συσχετισμό δύναμης» που αυτή εκφράζει (ποιο είναι το κόστος εξόφλησης που μεταβιβάζουμε στους νεώτερους; Τι δυνατότητες αξιοπρεπούς σύνταξης τους αφήνουμε;).

-Μετασχηματισμός της δομής των παγιωμένων συμφερόντων των κοινωνικών ομάδων αναφορικά με το κράτος πρόνοιας. Η σημερινή εκφράζει την παθολογική σχέση κράτους- κοινωνίας πολιτών- αγοράς στον ελληνικό καπιταλισμό των τελευταίων δεκαετιών. Προστατεύει, όλο και πιο επισφαλώς, όσους είναι μέσα στο σύστημα της απασχόλησης και της κοινωνικής ασφάλισης, ενώ αφήνει σχεδόν ξεκρέμαστους τους «απ΄ έξω». Αυτή η οξύτατη αντίθεση insiders- outsiders του φτενού μεταπολιτευτικού κράτους πρόνοιας τείνει να γίνει γενικευμένη μιζέρια και ανταγωνιστική ζούγκλα, αν δεν μεταρρυθμιστεί συστηματικά, ορθολογικά και αποφασιστικά.

Ζούμε μια επιδεινούμενη κρίση αποτελεσματικότητας του Κράτους, την ώρα που χρειαζόμαστε το Κράτος

*Ο Γιάννης Βούλγαρης διδάσκει στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου