Από την ελληνική rigidanomy στην ευρωπαϊκή flexicurity

Κατά τη συζήτηση για τον προϋπολογισμό του 2008 στη Βουλή τον περασμένο Δεκέμβριο, η γενική γραμματέας του ΚΚΕ, κυρία Αλέκα Παπαρήγα, δήλωσε εμφατικά ότι στις αρχές του 20ου αιώνα το εργατικό κίνημα έδωσε σπουδαίες μάχες και πέτυχε να κατοχυρώσει την οκτάωρη ημερήσια απασχόληση. Είναι συνεπώς απαράδεκτο 100 ολόκληρα χρόνια αργότερα, με τη ραγδαία αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας και την διείσδυση της τεχνολογίας σε όλες τις πτυχές της οικονομίας, να δίνουμε ακόμα αγώνες για έναν στοιχειωδώς ανθρώπινο εργασιακό πολιτισμό ζητώντας το αυτονόητο: το οκτάωρο να τηρείται, οι υπερωρίες να πληρώνονται.

Αν και δεν υπάρχει σύγκριση ανάμεσα στο τότε και το σήμερα, παρόλα αυτά η παρατήρηση που έκανε η κα Παπαρήγα κατά την ομιλία της άγγιξε ευαίσθητες χορδές. Στην Ελλάδα των αρχών του 21ου αιώνα πολλά από τα "παλαιά" δεδομένα της εργασιακής ανασφάλειας βρίσκονται σε πλήρη ισχύ: επαναλαμβανόμενη εργασία χαμηλής ειδίκευσης, εκτεταμένο ωράριο με συστηματική απλήρωτη υπερωριακή εργασία, αδήλωτη εργασία, χαμηλή αμοιβή και δεύτερη δουλειά.

Δυστυχώς, η ελληνική αγορά εργασίας χαρακτηρίζεται από το φαινόμενο της rigidanomy: οι αρτηριοσκληρωτικές ρυθμίσεις σε επίπεδο εργατικής νομοθεσίας (rigidity) συνυπάρχούν με την εκτεταμένη ανομία (anomy) στην πράξη.

Πράγματι, η ελληνική αγορά εργασίας διέπεται από μια σειρά εργασιακών ρυθμίσεων, ανάλογες των οποίων δύσκολα συναντά κανείς στην Ευρώπη. Μόνο στα χαρτιά όμως. Διότι η τήρησή των κανόνων, όπως βλέπουμε στην πράξη, επαφύεται αποκλειστικά στον πατριωτισμό των Ελλήνων. Και δεν είναι μονάχα οι ελλιπείς έλεγχοι το πρόβλημα. Είναι κυρίως ότι το ίδιο το θεσμικό πλαίσιο, επικουρούμενο φυσικά από την ανεπάρκεια του κράτους να το εφαρμόσει, δημιουργεί κίνητρα και προϋποθέσεις για την καταστρατήγησή του από όλες τις πλευρές. Η κοινωνία συνενοχής σε όλο της το μεγαλείο.

Για ποιο λόγο ένας εργαζόμενος να σεβαστεί τους κανόνες τη στιγμή που μόλις το 60% με 64% του μέσου μικτού μισθού φτάνει στην τσέπη του στο τέλος του μήνα, κι αυτό, για όσους δεν ξεπερνάνε την κλίμακα του αφορολόγητου; Δεν είναι καλύτερα να τα παίρνει όλα μαύρα;

Γιατί κάποιος από τους χιλιάδες μικροεπιχειρηματίες εργοδότες να σεβαστεί τους κανόνες όταν το κόστος εργασίας στην Ελλάδα, και συγκεκριμένα το μη μισθολογικό, είναι από τα υψηλότερα στην Ευρώπη; Δεν είναι καλύτερα να τα δίνει, όσα δίνει, μαύρα;

Ειδικά οι εργοδότες, επιχειρώντας πάση θυσία να μην επωμιστούν ολόκληρο το κόστος (μισθολογικό, φορολογικό, ασφαλιστικό, γραφειοκρατικό) που συνεπάγεται γι' αυτούς ένας μισθωτός, αγνοούν τις όποιες νομοθετικές ρυθμίσεις και ψάχνουν διαρκώς παραθυράκια για την παράκαμψη τους, ανακαλύπτοντας ξανά και ξανά τον μισθωτό με το μπλοκάκι και τη μαύρη εργασία. Είναι δε τόσο μαζική η αμφισβήτηση των ρυθμίσεων στην πράξη, που το υφιστάμενο πλαίσιο προστασίας της εργασίας είναι απλώς αστείο.

Έτσι λοιπόν, δημιουργείται το παράδοξο της “rigidanomy”. Ενός κυκεώνα ανεφάρμοστων εργασιακών αρτηριοσκληρωτικών ρυθμίσεων, εντός μιας καθημερινής εργασιακής ζούγκλας. Βιώνουμε συνεχώς την άρνηση εφαρμογής των ρυθμίσεων, ενώ το κράτος συναινεί, με την απουσία του, αναγνωρίζοντας κάτω από το τραπέζι ότι αυτές οι ρυθμίσεις είναι απλά παράλογες και ανεφάρμοστες, δημιουργώντας έτσι εκατοντάδες παραθυράκια για την παράκαμψη των ρυθμίσεων που το ίδιο έχει θεσπίσει.

Ακριβώς απέναντι από την ελληνική “rigidanomy” βρίσκεται η ευρωπαϊκή flexicurity. Ένα εργασιακό μοντέλο που συνδυάζει το ελαφρύ θεσμικό πλαίσιο στην εργατική νομοθεσία με την ασφάλεια στην απασχόληση πετυχαίνοντας σπουδαίες επιδόσεις για τον ευρωπαίο εργαζόμενο, χωρίς αυτός να χρειαστεί να περιμένει την κομμουνιστική επανάσταση για να δει άσπρη μέρα.

Προσοχή όμως! Το μοντέλο αυτό, που συνδυάζει την ευελιξία με την ασφάλεια, εφαρμόζεται επιτυχώς στις Σκανδιναβικές χώρες, με πρωτοπόρα τη Δανία. Δηλαδή σε χώρες οι οποίες διαθέτουν ένα διαφανή, λειτουργικό, ισχυρό και αποδοτικό κράτος, με προοδευτική και στοχευμένη φορολογική πολιτική και το πλέον αναβαθμισμένο ασφαλιστικό σύστημα, προσαρμοσμένο στους κινδύνους που εγκυμονούν από τη δημογραφική γήρανση του πληθυσμού τους. Πάνω απ’ όλα όμως, οι σκανδιναβικές κοινωνίες συνιστούν οικονομίες έντασης γνώσης με εργάτες γνώσης και επιχειρηματικότητα υψηλών δυνατοτήτων, καθώς και κοινωνίες καλής πίστης μεταξύ των πολιτών, εμπιστοσύνης και σεβασμού των νόμων. Διαθέτουν δηλαδή υψηλής ποιότητας ανθρώπινο και κοινωνικό κεφάλαιο.

Εδώ ακριβώς βρίσκεται και η μεγαλύτερη πρόκληση για τον ουσιαστικό εκσυγχρονισμό της ελληνικής αγοράς εργασίας. Το πέρασμα από την κατάσταση της rigidanomy στη flexicurity, από την ρυθμισμένη ανομία στην ευέλικτη ασφάλεια, απαιτεί βαθιές τομές σε μία σειρά από άλλα πράγματα συμπληρωματικά στον εκσυγχρονισμό του εργατικού δικαίου. Όσο πληρώνουμε τις υψηλότερες εισφορές στην Ευρώπη θα υπάρχει ισχυρό κίνητρο για αδήλωτη ή ημικρυμμένη εργασία. Όσο το πλαδαρό και ανεπαρκές κράτος συνυπάρχει με μια εκτεταμένη μικροεπιχειρηματικότητα ανάγκης θα υπάρχει ακολούθως και απουσία ή απλώς ανεπάρκεια διαφανών, αξιόπιστων και λειτουργικών ελεγκτικών μηχανισμών,με αποτέλεσμα η ανομία να διαιωνίζεται μέσα σε ένα εξωπραγματικό αρτηριοσκληρωτικό ρυθμιστικό περιβάλλον.

Κατά την άποψή μας λοιπόν για να ξεπεράσουμε την κατάσταση ρυθμισμένου χάους και να φτάσουμε σε ένα επίπεδο ευέλικτης ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ , πρέπει να αλλάξουμε πολλά πράγματα: στη φορολογία, το ασφαλιστικό το κράτος, τη νοοτροπία που έχουμε απέναντι στους θεσμούς. Αυτό με τη σειρά του απαιτεί πραγματικές μεταρρυθμίσεις. Σε κάθε άλλη περίπτωση, τόσο η στασιμότητα όσο και οι ήπιες = ισχνές αλλαγές, αποτελούν υπεκφυγές που διαιωνίζουν τη “rigidanomy”.