Δημοσιονομική ομοσπονδία στην ευρωζώνη. Μήπως να το ξανασκεφτούμε;

Στην έκτακτη Σύνοδο Κορυφής της ευρωζώνης, που διεξήχθη την Κυριακή στο Παρίσι με τη συμμετοχή και της Βρετανίας, η Ευρώπη απέδειξε ότι είναι σε θέση εφόσον το επιθυμεί να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στην παγκόσμια οικονομική κρίση. Το σχέδιο Μπράουν για κρατικές εγγυήσεις πενταετίας στον διατραπεζικό δανεισμό με στόχο την ενίσχυση της ρευστότητας και την ανάκτηση της εμπιστοσύνης των πολιτών στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, καθώς και ισχυρή πολιτική δέσμευση για αποφυγή της χρεοκοπίας των ευρωπαϊκών τραπεζών, υιοθετήθηκε απ’ όλα τα κράτη του eurogroup μέσα σ’ ένα κλίμα διάχυτης ομοψυχίας και αποφασιστικότητας.

Η θετική αντίδραση των ευρωπαϊκών χρηματιστηρίων τη Δευτέρα σε καμία περίπτωση δεν ήταν αναμενόμενη, ούτε ήταν εξασφαλισμένη εκ των προτέρων η θετική αποδοχή των μέτρων από τα Μέσα και τους πολίτες. Όμως συνέβη. Πράγμα που αποδεικνύει ότι η συντονισμένη και αποφασιστική συνεργασία των ευρωπαϊκών κρατών είναι αναγκαία για την αντιμετώπιση οικονομικών κρίσεων, είτε αυτές εμφανίζονται με τη μορφή ασυμμετρικών σοκ (γεωγραφικά και κλαδικά επικεντρωμένων κρίσεων), όπως για παράδειγμα συνέβη με τις τράπεζες αρχικά, είτε με τη μορφή μιας γενικευμένης ύφεσης, όπως κινδυνεύει να εξελιχτεί η κατάσταση στην οικονομία σε βάθος χρόνου.

Εάν μάθαμε κάτι από την έκτακτη Σύνοδο Κορυφής την Κυριακή είναι ότι η παγκόσμια οικονομική κρίση, όπως και η οποιαδήποτε γενικευμένη οικονομική αναταραχή αντίστοιχου μεγέθους, απαιτεί γρήγορα αντανακλαστικά και διάθεση υπέρβασης της πεπατημένης οδού από ένα ενιαίο πολιτικό κέντρο. Το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο που διέπει την ΟΝΕ με το γνωστό μίγμα νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής, είναι αμφίβολο κατά πόσο λύνει τα προβλήματα που προκαλούνται από μεγάλες οικονομικές κρίσεις. Το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης, που δίνει περισσότερο έμφαση στον περιορισμό των ελλειμμάτων και λιγότερο στην ευελιξία των εθνικών δημοσιονομικών πολιτικών, σε συνδυασμό με την ανοιχτή μέθοδο συντονισμού των οικονομικών πολιτικών στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο εν απουσία ενός ισχυρού κέντρου λήψης καθημερινών αποφάσεων, εμποδίζει τη λειτουργία των αυτόματων σταθεροποιητών που απαιτούνται σε συνθήκες έντονων οικονομικών διαταράξεων.

Η Ευρώπη την Κυριακή, αν και έδρασε με καθυστέρηση ενός και πλέον μήνα, κέρδισε τελικά μια μάχη. Ανέτρεψε το κλίμα πανικού και πέτυχε τη σταθεροποίηση -πόσο πρόσκαιρης ή όχι θα δείξει- των προσδοκιών των πολιτών και των επενδυτών απέναντι στο τραπεζικό σύστημα. Δεν κέρδισε όμως τον πόλεμο, που δεν είναι άλλος από την επερχόμενη οικονομική ύφεση η οποία τώρα μας χτυπάει την πόρτα.

Η ύφεση έρχεται και θα χρειαστεί ενδεχομένως να την αντιμετωπίσουμε με πολλά περισσότερα και πολλαπλά ισχυρότερα εργαλεία από μια έκτακτη Σύνοδο Κορυφής που εγγυάται απλώς τον διατραπεζικό δανεισμό. Πόσο μάλλον που στο μέλλον οι Ευρωπαίοι ίσως να μην έχουμε στη διάθεσή μας τους άσους του «μάγου» της οικονομίας, όπως τον χαρακτήρισαν τα γαλλικά μέσα ενημέρωσης, Γκόρντον Μπράουν.

Υπ’ αυτές τις συνθήκες, το ερώτημα που ξαναέρχεται στο προσκήνιο για πολλοστή φορά τα τελευταία 30 χρόνια, από την έκθεση McDougall το 1977 μέχρι σήμερα, είναι εάν σε συνθήκες νομισματικής ένωσης επιβάλλεται ένας μεγαλύτερος βαθμός κεντρικοποίησης της δημοσιονομικής πολιτικής έτσι ώστε να αντιμετωπίζονται πιο γρήγορα και πιο αποτελεσματικά ασυμμετρικά σοκ και γενικευμένες υφέσεις στην ευρωπαϊκή οικονομία;

Πολλοί είναι αυτοί που ισχυρίζονται ότι η οικονομική σταθεροποίηση μιας έντονα αλληλοεξαρτώμενης οικονομίας, ιδιαίτερα μιας νομισματικής ένωσης που μάλιστα δε συνιστά άριστη νομισματική περιοχή, υπό την έννοια ότι χαρακτηρίζεται από ανόμοιες παραγωγικές συνθήκες από περιοχή σε περιοχή και χαμηλή ευελιξία αγορών και παραγωγικών συντελεστών, πρέπει να ασκείται από κεντρικά όργανα. Με τη συνδρομή ενός κεντρικού προϋπολογισμού και υπό τις αποφάσεις ενός ομοσπονδιακού, στην προκειμένη περίπτωση υπερεθνικού πολιτικού κέντρου, όπως συμβαίνει σε όλες τις ομόσπονδες οικονομίες. Μόνο έτσι είναι δυνατόν να υπάρξουν γρήγορα αντανακλαστικά, αποφασιστικότητα και επαρκείς πόροι για να αντιμετωπιστεί μια οικονομική κρίση, χωρίς παράλληλα να υπάρχει ο «ηθικός κίνδυνος» μιας προδιαγεργαμμένης διάσωσης που συνεπάγεται η παρουσία ενός ευρωπαϊκού ταμείου σταθεροποίησης (πρόταση Μπερλουσκόνι) ή τα προβλήματα που δημιουργεί η ασυντόνιστη δράση πολλών επιμέρους δημοσιονομικών πολιτικών.

Διαχρονικά, οι αντιστάσεις των Ευρωπαίων απέναντι σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο υπήρξαν εξαιρετικά ισχυρές. Η ολοκλήρωση της ΟΝΕ, μέσα από τη δημιουργία μιας δημοσιονομικής ομοσπονδίας δίπλα στην ήδη υπάρχουσα νομισματική ένωση, συνεπάγεται παραχώρηση εθνικής κυριαρχίας των κρατών μελών σε ένα ακόμη κρίσιμο πεδίο πολιτικής και μπορεί να νομιμοποιηθεί μόνο από την παρουσία ενός δημοκρατικού συστήματος αποκάλυψης των προτιμήσεων των ευρωπαίων ψηφοφόρων σε ένα κεντρικό επίπεδο. Δηλαδή από μία δημοκρατικά εκλεγμένη ευρωπαϊκή οικονομική εξουσία. Διαχρονικά τόσο η απροθυμία των εθνικών κρατών να προχωρήσουν σε τέτοιες ριζοσπαστικές κινήσεις ενοποίησης όσο και η έλλειψη ενός πραγματικού ευρωπαϊκού δήμου σε κοινοτικό επίπεδο καθιστούσαν και συνεχίζουν να καθιστούν και τώρα μια τέτοια εξέλιξη εξαιρετικά απίθανη.

Όμως, ας αναρωτηθούμε πόσο πιθανό ήταν να κυκλοφορήσει το ευρώ πριν από είκοσι χρόνια; Μήπως, ρωτάμε μήπως, με δεδομένη την επερχόμενη παγκόσμια οικονομική ύφεση το κλίμα αλλάξει; Μήπως οι τεχνητές συνθήκες συνταγματοποίησης από τα κάτω που προσπάθησε να πετύχει ο διάλογος για το ευρωσύνταγμα, τώρα δημιουργηθούν από την ίδια την οικονομική και πολιτική πραγματικότητα η οποία κυοφορεί μέσα της το νέο; Μήπως τελικά αναζητηθούν νέοι δρόμοι διαφυγής από την κρίση πέρα και έξω από το άθροισμα επιμέρους εθνικών πολιτικών;

Δε μας βγαίνει απ’ το μυαλό ότι εδώ και 50 χρόνια η Ευρώπη προχωράει μπροστά, ενοποιείται και διευρύνεται σχεδόν πάντα με αφορμή μια μεγάλη διεθνή κρίση. Από την αναγκαστική συμφιλίωση Γαλλίας και Γερμανίας μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο σε συνθήκες Ψυχρού Πολέμου που δημιούργησε την ΕΟΚ, έως την πετρελαϊκή κρίση της δεκαετίας του ‘70 που οδήγησε στην Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη μέχρι και την πτώση του Υπαρκτού Σοσιαλισμού που οδήγησε στο Μάαστριχτ και τις διαδοχικές διευρύνσεις προς ανατολάς, η Ευρώπη αποδεικνύει ότι κάνει άλματα προς την «ever closer union» μόνο έπειτα από σοβαρές συστημικές πολιτικές ή οικονομικές κρίσεις. Δημοσιονομική ομοσπονδία στην ευρωζώνη λοιπόν. Μήπως να το ξανασκεφτούμε;