Επανάσταση ή διαγενεακός πόλεμος;

Του Ζακ Μαρσέιγ*

La révolution ou la guerre des âges
© Le Point
Μετάφραση από την Ομάδα του PPOL

Το 2008, το «Ίδρυμα για την Πολιτική Ανανέωση» έθεσε σε νέους διαφόρων χωρών το ακόλουθο ωμό ερώτημα: «είστε πρόθυμοι να πληρώσετε όσους φόρους χρειάζεται η συνταξιοδότηση των ηλικιωμένων;».

Το 63% των νέων Κινέζων, τo 56% των νέων Ρώσων και το 50% των νέων Ινδών απάντησαν καταφατικά, αλλά οι νέοι Γάλλοι κατατάγηκαν τελευταίοι στην σχετική κατάταξη, με 11% μόνο καταφατικών απαντήσεων. Είναι άραγε αυτός ένας τρόπος ώστε να εκδικηθούν τις προηγούμενες γενιές που επέτρεψαν, επιδεικνύοντας ξεδιάντροπη αδιαφορία, να συσσωρευτούν τόσο πελώρια ελλείμματα κάθε είδους;

Όπως κι αν το ερμηνεύσει κανείς, ένα τόσο μικρό ποσοστό μαρτυρεί αν μη τι άλλο μία κρίση της διαγενεακής εμπιστοσύνης αντίστοιχου μεγέθους με την απελπιστική απουσία πολιτικού θάρρους που επέδειξε το πολιτικό σύστημα, που από το 1981 ασκείται σε υπεκφυγές προκειμένου να μην αγγίξει ένα ασφαλιστικό σύστημα που οι πάντες γνωρίζουν πως δεν είναι βιώσιμο. Ενός πολιτικού συστήματος που συνειδητοποίησε πλήρως την πρόγνωση του Μισέλ Ροκάρ (Michel Rocard) στη «λευκή βίβλο για τις συντάξεις» του (1991) (όπου ήδη είχαν ειπωθεί τα πάντα) πως η αλλαγή του ασφαλιστικού ήταν ένα πολιτικό εγχείρημα που εκ φύσεως «θα οδηγήσει σε πτώση σειρά κυβερνήσεων».

Διότι ασφαλώς οι μεταρρυθμισούλες του Εντουάρ Μπαλαντίρ (Edouard Balladur) το 1993 και του Φρανσουά Φιγιόν (François Fillon) το 2003, ούτε κατά διάνοια δεν αντιμετώπισαν τη βραδυφλεγή βόμβα που συνιστά το ασφαλιστικό σύστημα, που είναι εντούτοις μία από τις λίγες περιπτώσεις όπου το μέλλον είναι τόσο ξεκάθαρα προδιαγεγραμμένο.

Τα δεδομένα είναι πράγματι αφοπλιστικά σαφή: είναι η πρώτη φορά που μία τόσο πολυάριθμη γενιά ηλικιωμένων θα κληθεί να συνταξιοδοτείται για τόσο πολύ καιρό από έναν πληθυσμό οικονομικά ενεργών πολιτών που μικραίνει με ρυθμούς που είχαμε να δούμε στην Ευρώπη από την εποχή της επιδημίας της βουβωνικής πανώλης, το 1348!

Όπως το σύνολο των δυτικών κρατών και πολλών αναδυομένων αγορών, στις οποίες εξέχουσα θέση κατέχει η Κίνα, έτσι και η Γαλλία αναμένεται να βιώσει το φοβερό κλονισμό της γήρανσης του πληθυσμού που είναι δίχως άλλο η σημαντικότερη δημογραφική αναστάτωση στην ιστορία της ανθρωπότητας. Πρόκειται για μία αναστάτωση που θα γίνεται σταδιακά αισθητή την επόμενη τριακονταετία, και που θα κλονίσει, για να μην πούμε θα κατεδαφίσει, το κοινωνικό συμβόλαιο που συνήφθη μετά το Β' παγκόσμιο πόλεμο.

• Όταν θεσμοθετήθηκε το υφιστάμενο ασφαλιστικό σύστημα στη Γαλλία, το 1945, αντιστοιχούσαν 15 ασφαλισμένοι ανά συνταξιούχο.

• Τη δεκαετία του '80, οπότε ο Φρανσουά Μιτεράν (François Mitterrand) πήρε την πιο «αντιδραστική» απόφαση που ήταν δυνατό, επαναφέροντας την ηλικία συνταξιοδότησης στα... 60 έτη, η σχέση αυτή είχε ήδη διαμορφωθεί σε 4 προς 1.

• Το 2006, ήταν 1.5 ασφαλισμένος ανά συνταξιούχο.

• Το 2020 θα φθάσουμε αισίως σε 1 ασφαλισμένο ανά συνταξιούχο.

Εδώ και δέκα τουλάχιστο χρόνια γνωρίζουμε πως, χωρίς ριζική μεταρρύθμιση, πάει να πει χωρίς επανάσταση, το ετήσιο έλλειμμα του ασφαλιστικού το 2040 θα έχει ξεπεράσει τα 63 δις ευρώ, χώρια τις δαπάνες ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, που ακολουθούν όπως είναι φυσικό αντίστοιχη πορεία.

Πώς είναι δυνατό να φανταστεί κανείς πως είναι δυνατό η ολιγάριθμη ομάδα των εργαζομένων ηλικίας 25-55 ετών να είναι εις θέση να συντηρεί τις στρατιές των συνταξιούχων και όλων όσοι ζουν από τα επιδόματα του κοινωνικού κράτους;

Αντιμέτωπες με το ίδιο ερώτημα, οι περισσότερες ξένες χώρες επέλεξαν την παράταση της διάρκειας του επαγγελματικού βίου, σε μία προσπάθεια να μειωθεί το δημοσιονομικό άχθος των συνταξιούχων.

Έτσι στη Γερμανία, που έχει πληγεί με δραματικό τρόπο από την μείωση της γεννητικότητας, η κυβέρνηση αύξησε το όριο συνταξιοδότησης στα 67 έτη, όπως και στη Δανία.

Ορισμένες άλλες χώρες, όπως η Ολλανδία, έχουν θέσει σε εφαρμογή μεικτά ασφαλιστικά συστήματα, όπου το ύψος των συντάξεων προκύπτει από τις εισφορές των εργαζομένων στα ταμεία (αναδιανεμητικός πυλώνας) και από την προσωπική συνεισφορά του κάθε ασφαλισμένου (κεφαλαιοποιητικός πυλώνας). Διότι, σε αντίθεση με ότι φανατικά επιμένουν να υποστηρίζουν οι οπαδοί του λεγόμενου κατεστημένου «κοινωνικού» μοντέλου, η σύγκριση μεταξύ των δύο πυλώνων ευνοεί την κεφαλαιοποίηση, αφού η αποδοτικότητα του αναδιανεμητικού πυλώνα ασφαλώς και δε θα ξεπεράσει τους ρυθμούς ανάπτυξης, που δεν πρόκειται να υπερβούν το 2% τα επόμενα χρόνια.

Μια έρευνα που συντάχθηκε από τη δεξαμενή σκέψης της «ντόιτσε μπανκ», έδειξε πως το διάστημα 1957-2002 η ετήσια αποδοτικότητα του αναδιανεμητικού πυλώνα στο γερμανικό ασφαλιστικό σύστημα δεν υπερέβη το 1.7%. Αν οι εισφορές των εργαζομένων είχαν τοποθετηθεί σε κρατικά ομόλογα (για να μη μιλήσουμε για το χρηματιστήριο) η ετήσια αποδοτικότητα των κεφαλαίων τους θα κυμαινόταν μεταξύ 3.9% και 4.3%!

Όπως σημείωνα σε προηγούμενο σημείωμά μου, αν ένας εργαζόμενος που αμείβεται με το «βασικό» μισθό τοποθετεί ετησίως τις εργοδοτικές και κρατικές εισφορές (που ετησίως ανέρχονται σε 4,464 ευρώ) σε κρατικά ομόλογα, με επιτόκια 3.5%, σε σαράντα χρόνια θα είχε ένα κεφάλαιο 377,000 ευρώ που μόνο από τους τόκους θα του εξασφάλιζαν μια σύνταξη πολύ μεγαλύτερη από το μισθό του!

Ίσως ο καλύτερος τρόπος να αποφύγουμε τον επερχόμενο «πόλεμο των γενεών» θα ήταν ακριβώς να επιτρέπεται στον κάθε ασφαλισμένο να αποταμιεύει όσα νομίζει για τη σύνταξή του, χωρίς να δεσμεύεται από τις προδιαγραφές του «ασφαλιστικού» συστήματος, και να απολαμβάνει, όποτε αυτός κρίνει, την απόδοση της περιουσίας του.

*Ο Jacques Marseille είναι καθηγητής οικονομικής και κοινωνικής ιστορίας στο 1ο πανεπιστήμιο των Παρισίων.