Αποπληθωρισμός ante portas

Για πρώτη φορά στην ιστορία ο πληθωρισμός της ευρωζώνης πέρασε σε αρνητικό πρόσημο. Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία (Eurostat) οι τιμές καταναλωτή τον περασμένο μήνα ήταν 0,1% χαμηλότερες από τον Ιούνιο του 2008.

Το φαινόμενο δεν είναι ευρωπαϊκό. Και στις ΗΠΑ οι τιμές καταναλωτή βούτηξαν κατά 1,3% επί ετήσιας βάσης τον Μάιο, με συνέπεια το κόστος διαβίωσης να πέσει τους τελευταίους 12 μήνες στα χαμηλότερα επίπεδα από το 1950.

Υπ’ αυτές τις συνθήκες, και δεδομένου του κύματος ακρίβειας που πλήττει την ελληνική αγορά εδώ και 7 περίπου χρόνια, ειδικά οι νέοι της γενιάς των 700 ευρώ και οι εργαζόμενοι με χαμηλά εισοδήματα θα έπρεπε να πανηγυρίζουν. Ή μήπως όχι;

Καταρχάς, σε ό,τι αφορά την Ελλάδα όλοι ξέρουμε ότι οι τιμές σε μια σειρά βασικών προϊόντων και υπηρεσιών βρίσκονται ακόμα σε πολύ υψηλά επίπεδα. Είναι χαρακτηριστικό ότι σύμφωνα με στοιχεία που δημοσιεύει ο ΟΟΣΑ μαζί με τη Eurostat έχουμε το 4ο ακριβότερο καλάθι τροφίμων στην ΕΕ, ενώ η τιμή της βενζίνης παραμένει σε πολύ υψηλά επίπεδα κυρίως λόγω των διαχρονικά πολύ υψηλών τιμών διυλιστηρίου σε σύγκριση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Ταυτόχρονα ο δομικός πληθωρισμός, εξακολουθεί να επιβαρύνεται από τις αυξήσεις των τιμών των μη εμπορεύσιμων προϊόντων, δηλαδή των εγχώριων αγαθών και υπηρεσιών που δεν αντιμετωπίζουν τον ανταγωνισμό από το εξωτερικό, όπως: νοσοκομειακή περίθαλψη (5,0%), οικιακές υπηρεσίες (2,9%), υγεία (2,9%), σερβιριζόμενα είδη (2,4%), δίδακτρα (4,7%), αστικές συγκοινωνίες (8.0%), άλλες υπηρεσίες (2,9%), ηλεκτρικό ρεύμα (6,5%), ενοίκια κατοικιών (3,8%) (Οικονομικό Δελτίο Alpha Bank 10-6-2009).

Υπ’ αυτές τις συνθήκες, ειδικά στην Ελλάδα της γενικευμένης ακρίβειας και έπειτα από μία ξέφρενη επταετή ανοδική πορεία του πληθωρισμού, δεν μπορεί παρά να επιθυμούμε διακαώς τη μείωση των τιμών και να θεωρούμε θετικό το γεγονός ότι ο δείκτης τιμών καταναλωτή βρίσκεται κοντά στο μηδέν, καθώς και το ότι ο δομικός πληθωρισμός που σήμερα βρίσκεται στο 2% έχει πτωτική πορεία. Θέλουμε δε να πιστεύουμε ότι αργά ή γρήγορα το παράλογο επίπεδο των ελληνικών τιμών θα πέσει σε ακόμα πιο λογικά επίπεδα.

Ωστόσο, ο λόγος για τον οποίο θα έπρεπε να ανησυχούν οι χώρες της ευρωζώνης είναι άλλος. Και όχι η μείωση στις τιμές, η οποία στην τελική είναι καλοδεχούμενη από όλους τους πολίτες. Ο πραγματικός κίνδυνος που ελλοχεύει είναι να μπούμε σε μια παρατεταμένη περίοδο αποπληθωρισμού με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις οικονομίες των κρατών μελών της ΕΕ.

Πολλοί οικονομολόγοι φοβούνται ότι ο αρνητικός πληθωρισμός αποτελεί την απαρχή μιας περιόδου αποπληθωρισμού στην ευρωπαϊκή οικονομία, μιας παρατεταμένης δηλαδή καθίζησης τιμών και μισθών σε συνδυασμό με υψηλή ανεργία και οικονομική συρρίκνωση από την οποία δύσκολα θα μπορέσει να βγει.

Υπάρχει πληθώρα λόγων για να πιστεύει κάποιος ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα μεγάλο ξεφούσκωμα χωρίς τέλος στο σύνολο της οικονομίας. Σύμφωνα με ορισμένους αναλυτές η πτώση στις τιμές των βιομηχανικών αγαθών, η ραγδαία επιβράδυνση στις αυξήσεις των μισθών και η συνεχώς αυξανόμενη αχρησιμοποίητη παραγωγική ικανότητα στην οικονομία θα τροφοδοτήσουν ανάλογη πτώση του δομικού πληθωρισμού με αποτέλεσμα να αναμένουμε αρνητικό πληθωρισμό στο επόμενο εξάμηνο.

Το πρόβλημα κατά την ταπεινή μας άποψη είναι πολύ πιο βαθύ. Η καταναλωτική φούσκα, η οποία συνοδεύτηκε όλα αυτά τα χρόνια από μια φούσκα ιδιωτικού υπερδανεισμού και υποστηρίχτηκε από τα «έξυπνα» εργαλεία του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος, σήμερα έχει σκάσει. Ως αποτέλεσμα, από οδηγός του άρματος της ανάπτυξης και κατά συνέπεια των τιμών, η κατανάλωση, και εν προκειμένω η απουσία της, έχει γίνει σήμερα παράγοντας που επιτείνει την ύφεση.

Η απλή μείωση του πληθωρισμού δεν θα οδηγήσει σε αύξηση της καταναλωτικής ζήτησης όπως πολλοί ευελπιστούν. Κι αυτό σε πείσμα των ενέσεων ρευστότητας, νομισματικών ή δημοσιονομικών, που ρίχνουν τα κράτη στην πραγματική οικονομία. Όπως επισημαίνει ο οικονομολόγος Andre Lara Resende, στο άρθρο του After the Crisis: Macro Imbalance, Credibility and Reserve Currency, ο λόγος γι’ αυτό είναι ότι το σύνολο της ιδιωτικής οικονομίας, τόσο οι επιχειρήσεις όσο και τα νοικοκυριά, είναι χρεωμένοι μέχρι το λαιμό.

Εάν ο πληθωρισμός θεωρείται πρόβλημα το οποίο γιγαντώνεται σε συνθήκες υπερβολικού δημόσιου χρέους, ο αποπληθωρισμός, τον οποίο πολλοί βλέπουν να έρχεται κατά πάνω μας, απορρέει σε μεγάλο βαθμό από την ιδιωτική υπερχρέωση της οικονομίας. Μέχρι να μειωθούν τα χρέη των ιδιωτών σε επίπεδα που θεωρούνται λογικά, οι δαπάνες επιχειρήσεων και νοικοκυριών θα παραμένουν εξαιρετικά χαμηλές επιτείνοντας έτσι το φαύλο κύκλο.

Έτσι, ό,τι χρήμα πέφτει από το κράτος και τις κεντρικές τράπεζες στην πραγματική οικονομία θα μπαίνει στην τσέπη με τη μορφή αποταμίευσης που σκοπό έχει στις περισσότερες περιπτώσεις να ελαφρύνει τους ιδιώτες από προηγούμενα ανοίγματα. Το γεγονός αυτό αποτελεί βούτυρο στο ψωμί του αποπληθωρισμού. Στο βαθμό που το υπερβολικό ιδιωτικό χρέος δεν μειώνεται και ο ιδιωτικός τομέας παραμένει στην κυριολεξία παραλυμένος από τα χρέη (βλ. για παράδειγμα πρόβλημα με μεταχρονολογημένες επιταγές στην Ελλάδα) η ανάκαμψη θα αργήσει να έρθει. Το μεγάλο ξεφούσκωμα επικρέμεται απειλητικά πάνω απ’ το κεφάλι μας. Το αν τελικά θα είναι εξυγιαντικό ή καταστροφικό μένει να φανεί.