Γιατί η Δανία λατρεύει την παγκοσμιοποίηση

Από τον Τζάστιν Φοξ*

Πέρσι η δανέζικη εταιρεία παιχνιδιών «Lego» ανακοίνωσε πως θα μετέφερε ολόκληρο σχεδόν το κατασκευαστικό της τμήμα στην ανατολική Ευρώπη και στο Μεξικό. Στην έδρα της εταιρείας, την πόλη Μπίλουντ από τους 1,200 εργάτες της «λέγκο» οι 900 θα έχαναν τη δουλειά τους.

Ίσως να πιστεύετε πως τα νέα οδήγησαν σε εξέγερση τους συνδικαλιστές της «λέγκο». Κάθε άλλο. «Πιστεύουμε πως αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος να διασωθούν όσο το δυνατό περισσότερες θέσεις εργασίας στη Δανία» μου είπε το στέλεχος του συνδικάτου Πουλ Έρικ Πέντερσεν (Poul Erik Pedersen). «Δεν έχουμε πρόβλημα με τη διοίκηση, Απλά απαιτούμε να κάνει ό,τι χρειάζεται για να βγάζουν κέρδη -και να τα δίνουν το μερίδιό μας».

Κι ύστερα, απρόσκλητος, πήγε ένα βήμα παραπέρα. «Πιστεύω πως η μετεγκατάσταση των επιχειρήσεων έχει πολλά θετικά. Όπου πηγαίνουν οι επιχειρήσεις μας το επίπεδο ζωής ανεβαίνει κι έτσι οι ντόπιοι μπορούν να αγοράσουν περισσότερα "λέγκο" κι άλλα αγαθά από τη δύση».

Στα περισσότερα μέρη του αναπτυγμένου κόσμου, η παγκοσμιοποίηση είναι ένα ιδιαίτερα φορτισμένο ζήτημα: όχι στη Δανία. Εδώ στις δημοσκοπήσεις, το 76% τη χαρακτηρίζει «θετική».

Και γιατί όχι; Το επίπεδο ζωής της χώρας συγκαταλέγεται ανάμεσα στα υψηλότερα στον κόσμο. Το κατά κεφαλήν εισόδημα είναι μικρότερο από εκείνο των ΗΠΑ, αλλά πολύ πιο ισότιμα κατανεμημένο. Η ανεργία μόλις που φθάνει στο 3.1%. Η χώρα εξάγει περισσότερα αγαθά και υπηρεσίες από όσες εισάγει. Κι ενώ στη λίστα του «φόρτσουν» με τις μεγαλύτερες 500 επιχειρήσεις συγκαταλέγονται μόλις δύο δανέζικες εταιρείες -η «Μέλερ Μερσκ» και η τράπεζα «Ντάνσκε»- στη Δανία αναπτύσσονται πλήθος μικρομεσαίων, έξυπνων, εξωστρεφών επιχειρήσεων, που δραστηριοποιούνται σε τομείς από τις εναλλακτικές μορφές ενέργειας έως την υγεία και την επιπλοποιία.

Έτσι δημιουργείται η τρίτη πιο ανταγωνιστική οικονομία του κόσμου, σύμφωνα με το «παγκόσμιο οικονομικό φόρουμ» (WEF). Ενώ όμως πολύ συχνά έχει ειπωθεί πως η υψηλή ανταγωνιστικότητα σημαίνει πολύωρη εργασία, χαμηλή φορολογία και ελάχιστη κρατική παρέμβαση (ένα «τραγούδι» που ακούμε εδώ και χρόνια στις ΗΠΑ) η Δανία μόνο αυτά δεν κάνει.

Η Δανία έχει τη δεύτερη στον καπιταλιστικό κόσμο υψηλότερη φορολογία (μετά τη Σουηδία, που την ακολουθεί κατά πόδα στην κατάταξη της ανταγωνιστικότητας). Διαθέτει επίσης γενναιόδωρο κράτος-πρόνοιας, πολυπληθή συνδικάτα και τουλάχιστο πέντε εβδομάδες πληρωμένης άδειας το χρόνο.

Σύμφωνα με τους Δανούς, αυτό είναι το αποτέλεσμα μίας συναλλαγής. Εξαλείφοντας σε μεγάλο βαθμό την οικονομική ανασφάλεια που στοιχειώνει τις ζωές τόσο πολλών Αμερικανών εργαζομένων, οι Δανοί πολιτικοί κέρδισαν σε αντάλλαγμα τη λαϊκή υποστήριξη για κάθε είδους φιλοεπιχειρηματικές πολιτικές. Στη Δανία η φορολόγηση των επιχειρήσεων είναι χαμηλότερη απ' ότι στις ΗΠΑ, και τα επιχειρηματικά κέρδη φορολογούνται ελαφρύτερα από τα εισοδήματα των φυσικών προσώπων! Ελάχιστοι είναι οι περιορισμοί στο εμπόριο κι οι απολύσεις είναι πιο ανεμπόδιστες από οπουδήποτε αλλού στην Ευρώπη.

Αλλά πάλι, τα περισσότερα από τα στοιχεία αυτά ήταν παρόντα εδώ και 14 χρόνια, όταν το δανικό μοντέλο κράτους-πρόνοιας έμοιαζε να βρίσκεται στα πρόθυρα της κατάρρευσης, η ανάπτυξη ήταν σχεδόν μηδενική και η ανεργία είχε φτάσει σε διψήφια ποσοστά.

Τότε μερικοί δεξιοί -συμπεριλαμβανομένου του σημερινού πρωθυπουργού 'Αντερς Φογκ Ρασμούσεν (Anders Fogh Rasmussen), που το 1993 έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο «από το κράτος πρόνοιας στο ελάχιστο κράτος»- είχαν πιστέψει πως η φορολογία και οι δημόσιες δαπάνες έπρεπε να περικοπούν δραματικά.

Αλλά η αντίληψη αυτή δεν μπόρεσε να επιβληθεί πολιτικά και ο σοσιαλδημοκράτης Πουλ Νίρουπ Ρασμούσεν (Poul Nyrup Rasmussen) (η Δανία είναι γεμάτη Ρασμούσεν), που έγινε πρωθυπουργός το 1993, επινόησε ένα συμβιβασμό που διατήρησε την υψηλή φορολογία και τις περισσότερες από τις κοινωνικές παροχές, περικόπτοντας το χρόνο που κάποιος δικαιούται να λαμβάνει το επίδομα ανεργίας (που φθάνει το 90% του μισθού) στα τέσσερα χρόνια -αντί των εννέα- συνοδεύοντας το μέτρο αυτό με ενεργές πολιτικές απασχόλησης.

Αυτή η προσέγγιση, που με τα χρόνια έγινε γνωστή ως «ευελιξσφάλεια», αποδείχτηκε αποτελεσματική. Η ανεργία έπεσε, η οικονομία αναπτύχθηκε. Φυσικά γίνεται συζήτηση για το πόσο αποτελεσματικές είναι πράγματι οι ενεργές πολιτικές απασχόλησης, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία πως μέτρα σαν κι αυτό δημιούργησαν το πολιτικό περιβάλλον που επιτρέπει σε συνδικαλιστές σαν τον Πέντερσεν της «λέγκο» να υποστηρίζει τη μετεγκατάσταση των επιχειρήσεων εκτός Δανίας, την ίδια μάλιστα στιγμή που η επιχείρησή του περικόπτει θέσεις εργασίας.

Έτσι το 2001, όταν η δεξιόστροφη κυβέρνηση του συγγραφέα του «ελαχίστου κράτους» ανέλαβε την εξουσία, λίγα άλλαξαν.

Όπως δηλώνει ο υπουργός απασχόλησης Κλάους Χζορτ Φρεντέρικσεν (Claus Hjort Frederiksen), ένας ακόμα πρώην υπερασπιστής της κατάργησης του κράτους-πρόνοιας: «σήμερα, 15 με 20 χρόνια μετά, οφείλω να παραδεχτώ πως το μοντέλο που βρήκαμε όταν αναλάβαμε τη διακυβέρνηση -δωρεάν εκπαίδευση, δωρεάν υγεία, οικονομική προστασία των απολυμένων, μαζί με ευέλικτη αγορά εργασίας και με τις συγκεκριμένες διαστάσεις των δανέζικων επιχειρήσεων- καταφέρνει να παράγει κάτι που μοιάζει πολύ με απάντηση στις προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης».

Τα κατορθώματα αυτά της Δανίας την έκαναν το «αγαπημένο παιδί» των Ευρωπαίων σοσιαλδημοκρατών και των Αμερικανών προοδευτικών, και η χώρα μεταβλήθηκε σε τόπο προσκυνήματος δημοσιογράφων, πανεπιστημιακών και πολιτικών που αναζητούν κοινωνικές απαντήσεις στην παγκοσμιοποίηση.

Μολοταύτα, ένα από τα πράγματα που ανακαλύπτει κάθε επισκέπτης είναι πως το μέγεθος και η ομοιογένεια της Δανίας (μία χώρα 5.5 εκατομμυρίων κατοίκων, εκ των οποίων λιγότεροι από 500,000 δεν κατάγονται από Δανούς γονείς) παίζουν σημαντικό ρόλο στη λειτουργία του δανικού υποδείγματος.

«Είμαστε μικρό κράτος επί 1,000 χρόνια» μας λέει ο Χανς Σκοβ Κρίστενσεν (Hans Skov Christensen), που από τη θέση του γενικού διευθυντή του συνδέσμου των Δανών εργοδοτών διαπραγματεύεται κάθε τόσο με τα συνδικάτα την εισοδηματική πολιτική. «Βασικά, λειτουργούμε σαν μια φυλή».

Η αντικομφορμισμός, η προθυμία για αντιπαράθεση και η έλλειψη σεβασμού προς κάθε είδους εξουσίας χαρακτηρίζουν το δανικό τρόπο ζωής. Αλλά υπάρχουν όρια, κι οι Δανοί μοιάζει να γνωρίζουν εκ γενετής πώς να μην τα παραβαίνουν.

Το αποτέλεσμα είναι μια οικονομία που μοιάζει λες κι έχει βγει από κανένα εγχειρίδιο πεφωτισμένου μάνατζμεντ. Οι ξεκάθαροι στόχοι είναι λίγοι, η αυτονομία των εργαζομένων μεγάλη, Σε μία συναρπαστική μελέτη τους, δύο Αμερικάνοι κοινωνιολόγοι βρήκαν πως ο Δανός βιομηχανικός εργάτης έχει σχεδόν τόση εργασιακή αυτονομία όση έχει στις ΗΠΑ ο επιστάτης, ενώ οι Δανοί επιστάτες απολαμβάνουν τόση αυτονομία όσο στις ΗΠΑ τα υψηλόβαθμα στελέχη των επιχειρήσεων.

Ο Τζον Στραντ (John Strand) διευθύνει μία εταιρεία συμβούλων που δραστηριοποιείται σε πλήθος διαφορετικών κλάδων και που το 95% των πελατών της προέρχεται εκτός Δανίας. Έδρα της θα μπορούσε να είναι οποιαδήποτε πόλη του κόσμου με καλό αεροδρόμιο. Αυτός όμως επιμένει να εδρεύει στην Κοπεγχάγη, απ' όσο λέει εν πολλοίς διότι μόνο οι Δανοί υπάλληλοί του θα ήταν τόσο πρόθυμοι να διαφωνούν μαζί του και να αμφισβητούν τις εύκολες λύσεις. «Οι Δανοί μπορούν να σκέφτονται έξω από το κουτάκι», λέει.

Ίσως δηλαδή εντέλει ένα μεγάλο μέρος των επιτυχιών της Δανίας να οφείλεται... ε, να, στους Δανούς.

Και κανείς δεν εγγυάται πως αυτό θα συνεχιστεί. Οι επιχειρηματίες ήδη παραπονιούνται πως χρειάζονται ξένους εξειδικευμένους υπαλλήλους, αλλά πως κανείς δεν έρχεται σε μια χώρα με τόσο ψηλούς φόρους -για να μη μιλήσουμε για το μουντό καιρό και την ακατανόητη γλώσσα.

Και μόνο όμως το γεγονός πως η Δανία μπόρεσε να συνδυάσει μία δυναμική οικονομία με διπλάσια σχεδόν φορολογική επιβάρυνση σε σχέση με τις ΗΠΑ, διαψεύδει πολλά οικονομικά επιχειρήματα που ακούγαμε το τελευταίο τέταρτο του αιώνα.

Όπως φαίνεται, υπάρχουν περισσότεροι του ενός τρόποι να είσαι ανταγωνιστικός.

O Justin Fox είναι οικονομικός συντάκτης του περιοδικού «Time». Το άρθρο με τίτλο Why Denmark Loves Globalization δημοσιεύτηκε στο Time στις 15-11-2007. Η μετάφραση έγινε από την ομάδα του PPOL.