Τι θα γίνει με όλα τα υπόλοιπα Κοσσυφοπέδια;

Από τον Φίλιπ Μπάουρινγκ*

Χονγκ Κονγκ: Τα Βαλκάνια μπορεί να απέχουν πολύ από την Ασία, αλλά ο όρος «βαλκανοποίηση» δεν λέει να φύγει από το μυαλό πολλών ηγετών, ιδίως εκείνων που έζησαν την περίοδο της αστάθειας που ακολούθησε την αποαποικιοποίηση.

Αν και το ζήτημα του Κοσσυφοπεδίου δεν απασχολεί ιδιαίτερα την κοινή γνώμη στην Ασία, ανησυχεί μολοταύτα όλους όσοι αναρωτιούνται για τις επιπτώσεις που θα έχει αυτή η απόσχιση σε χώρες που μάχονται εναντίον αυτονομιστικών κινημάτων των δικών τους μειονοτήτων.

Σημειώνουν πως ενώ η διάσπαση της Γιουγκοσλαβίας ξεκίνησε από εσωτερικές δυνάμεις, η ανεξαρτητοποίηση του Κοσσυφοπεδίου έγινε πραγματικότητα διότι οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) υποστήριξαν ενεργά την απόσχισή του από τη Σερβία. Το αν αυτό έγινε από ιδεαλισμό ή ως ένα είδος τιμωρίας για τις πράξεις της Σερβίας κατά τη διάρκεια της εποχής Μιλόσεβιτς (Milošević), δεν απασχολεί ιδιαίτερα όλους εκείνους που νιώθουν πως το ζήτημα τους αφορά άμεσα.

Η Ινδονησία και η Σρι Λάνκα έχουν ήδη τονίσει πως δεν πρόκειται να αναγνωρίσουν την ανεξαρτησία του Κοσσυφοπεδίου. Η Κίνα και το Βιετνάμ υπογραμμίζουν πως η όποια λύση δεν είναι δυνατό να πλήττει την εδαφική ακεραιότητα της Σερβίας.

Πολλοί ακόμα Ασιάτες ηγέτες φαίνεται να αντιδρούν μάλλον αρνητικά στην προοπτική ενός ανεξάρτητου Κοσσυφοπεδίου.

Δύο είναι τα θέματα που κυρίως απασχολούν τους Ασιάτες.

Το πρώτο είναι πόσο πολύ θα επεκταθεί η έννοια του δικαιώματος στην αυτοδιάθεση. Το Κοσσυφοπέδιο δεν είναι παρά ένα κρατίδιο 2 εκατομμυρίων κατοίκων, το 10% των οποίων μάλιστα είναι Σέρβοι, που αντιτίθενται σφοδρά στην προοπτική της απόσχισής του.

Το δεύτερο είναι πότε επιτέλους -και πώς- θα τερματιστεί η αποσύνθεση των παλαιών αυτοκρατοριών. Στο κάτω-κάτω, ο ίδιος ο όρος «βαλκανοποίηση» προέκυψε από τη διάλυση δύο μεγάλων αυτοκρατοριών που εκτείνονταν στο έδαφος των Βαλκανίων, της οθωμανικής και της αυστροουγγρικής, από την οποία προέκυψαν δέκα τουλάχιστο κράτη.

Ίσως η ίδια η φύση της ΕΕ να ευνοεί τη συνύπαρξη μιας πλειάδας μικρο-κρατών εντός μίας ευρύτατης οντότητας. Στο πλαίσιο αυτό πράγματι το Κοσσυφοπέδιο είναι εξίσου βιώσιμο με το Λουξεμβούργο. Ίσως εντέλει η ΕΕ να είναι ο φυσικός διάδοχος της οθωμανικής και της αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας που θα ενσωματώνει σταδιακά όλα τα βαλκανικά κράτη, μικρά και μεγάλα.

Ίσως. Αλλά αυτό το ενδεχόμενο καθόλου δεν καθησυχάζει τις περιοχές του κόσμου που δε διαθέτουν δομές ανάλογες με την ΕΕ. Από το 1945 -αν όχι από νωρίτερα- κυριαρχούσαν εδώ δύο αξιώματα: πρώτον, τα αναγνωρισμένα από τη διεθνή κοινότητα και τον ΟΗΕ κράτη-έθνη· δεύτερον, τα σταθερά τους σύνορα, που τα είχε καθορίσει η ιστορική τους διαδρομή ως δυτικές αποικίες.

Έως σήμερα, μετα-αποικιακά έχουν υπάρξει εντυπωσιακά λίγες αποσχίσεις. Η βασικότερη ήταν η απόσχιση του Μπαγκλαντές από το Πακιστάν που όμως βρισκόταν χίλια πεντακόσια χιλιόμετρα μακριά (κι ήταν εντελώς διαφορετικό από πολιτιστική άποψη). Η απόσχιση της Σιγκαπούρης από τη Μαλαισία ήταν ειρηνική· εκείνη της Ερυθραίας από την Αιθιοπία δεν ήταν.

Εντούτοις, πολλά αφρικανικά και ασιατικά κράτη ανησυχούν βαθιά για την εδαφική τους ακεραιότητα. Η κατάρρευση των μεγάλων αυτοκρατοριών (η σοβιετική ήταν το τελευταίο παράδειγμα) είναι ακόμα πολύ πρόσφατη ώστε να νιώθουν σιγουριά για τη μονιμότητα των συνόρων τους. Έτσι ανησυχούν βαθιά όταν βλέπουν τη δύση να υποστηρίζει, έστω και λεκτικά, σχεδόν ενστικτωδώς διάφορα αποσχιστικά κινήματα.

Στο Νταρφούρ, τη Δυτική Παπούα, τη Ναγκαλάνδη ή τις πολιτείες των Σαν, οι δυτικοί συμπαρατάσσονται στο πλευρό ανυπότακτων μειονοτήτων που αντιμάχονται τις κεντρικές κυβερνήσεις κρατών που οι ίδιοι οι δυτικοί κατασκεύασαν.

Η λύση που επελέγη για το Κοσσυφοπέδιο όμως δε δείχνει να προσφέρει καν λύση στο ζήτημα των γλωσσικών μειονοτήτων που θέλουν να αποσχιστούν από τα κράτη τους. Αν ήταν αυτός ο στόχος, θα έπρεπε να επιλεγεί η λύση της διχοτόμησης του Κοσσυφοπεδίου μεταξύ Αλβανίας και Σερβίας, όχι η δημιουργία ενός μικρο-κράτους με μία πολυπληθή δυσαρεστημένη σερβική μειονότητα.

Στον τρίτο κόσμο, πολλοί πολιτικοί παράγοντες δυσπιστούν για τις προθέσεις που υποκρύπτουν αυτές οι κινήσεις της δύσης. Σημειώνουν με νόημα πως πολλοί δυτικοί παράγοντες θα έβλεπαν με καλό μάτι το διαμελισμό του Ιράκ σε τρία κράτη, ένα σιιτικό, ένα σουνιτικό κι ένα κουρδικό.

Ακόμα κι εκείνοι που αναγνωρίζουν τη συμβολή της ΕΕ και των ΗΠΑ στην επίλυση διεθνών προβλημάτων και τη σταθερότητα, ανησυχούν.

Πάρτε τη Σρι Λάνκα. Η λογική του Κοσσυφοπεδίου υπαγορεύει πως οι Ταμίλ θα δικαιούνταν ένα ξεχωριστό κράτος στα βόρεια του νησιού. Κάτι τέτοιο όμως θα είχε φοβερές επιπτώσεις στην Ινδία, που η ίδια η ύπαρξή της εξαρτάται από το αν οι βασικές εθνοτικές της συνισταμένες (οι Ταμίλ, οι Σιχ, οι Ινδοί) θα συνεχίσουν να αποδέχονται μία επικυρίαρχη ταυτότητα και το πλεονέκτημα που τους δίνει η ετερογένεια και ο μεγάλος τους πληθυσμός.

Αυτές οι ενστάσεις βέβαια δε σημαίνουν πως τα μειονοτικά δικαιώματα είναι ασήμαντα. Η Κίνα δεν μπορεί να καταπιέζει το Θιβέτ ή τους τουρκογενείς στο Σινζιάνγκ, η Ρωσία δεν μπορεί να σφαγιάζει τους Τσετσένους, η Ταϊλάνδη δε δικαιούται να επιβάλει στη μαλαισιανή-μουσουλμανική της μειονότητα ξένους προς αυτήν νόμους και γλώσσα κ.ο.κ.

Το πρόβλημα είναι πως για το μεγάλο μέρος της Αφρικής και της Ασίας, η ύπαρξη σταθερών κρατών είναι συνώνυμη με την ύπαρξη στοιχειώδους διοίκησης και οικονομικής ανάπτυξης. Όπως δείχνει η περίπτωση της Κένυας, ακόμα και σε κράτη με υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης και χωρίς φανερά αποσχιστικά κινήματα, εξακολουθεί να υφίσταται πρόβλημα κοινωνικής ένταξης των διαφόρων εθνοτήτων τους.

Ίσως η ανεξαρτητοποίηση του Κοσσυφοπεδίου να είναι η τελευταία πράξη της «βαλκανοποίησης» των παλιών ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών. Ίσως όμως και να είναι μία μεγάλη νίκη για τον φυλετισμό και να δημιουργεί προηγούμενο που θα δημιουργήσει προβλήματα σε πολυάριθμες άλλες χώρες.

Το ζήτημα της αποκατάστασης της αυτονομίας και των δικαιωμάτων των μειονοτήτων ίσως να αντικατασταθεί από τον ανταγωνισμό μεταξύ αποσχιστικών κινημάτων και κεντρικών κυβερνήσεων, με πολύ πιο δυσάρεστα αποτελέσματα.

*Ο Philip Bowring είναι επιφυλλιδογράφος και συγγραφέας, που ασχολείται κυρίως με τις πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις στην Ασία. Το άρθρο με τίτλο What about all the other Kosovos? δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα International Herald Tribune στις 20-02-2008.