Η Γη εισέρχεται σε μία νέα γεωλογική περίοδο: την ανθρωπόκαινο'

Από την Κριστιάν Γκαλίς

Η Γη εισήρθε σε μία νέα γεωλογική περίοδο της ζωής της: την «ανθρωπόκαινο». Ο νεολογισμός προτάθηκε από τον Ολλανδό Πολ Κρούτσεν (Paul Crutzen), νομπελίστα στη χημεία το 1995, για να περιγράψει την αυξανόμενη επίδραση της ανθρωπότητας στη βιόσφαιρα.

Η νέα αυτή εποχή κατά τη γνώμη του ξεκίνησε περί το 1800, με τη μαζική χρήση υδρογονανθράκων για την παραγωγή ενέργειας. Έκτοτε η συγκέντρωση CO2 στην ατμόσφαιρα αυξάνει ασταμάτητα, συμβάλλοντας στην υπερθέρμανση του πλανήτη.

Στο τεύχος Δεκεμβρίου της επιθεώρησης «'Αμπιο» ο Πολ Κρούτσεν εκθέτει λεπτομερώς τις αλλαγές που σηματοδοτούν την ανθρωπόκαινο περίοδο.

Με τον περιβαλλοντολόγο του εθνικού αυστραλιανού πανεπιστημίου της Καμπέρα Ουιλ Στέφεν (Will Steffen) και τον ιστορικό του πανεπιστημίου του Τζορτζτάουν Τζον Μακ Νιλ (John McNeill), συνυπέγραψαν ένα άρθρο με τίτλο «ανθρωπόκαινος: ξεπερνάνε οι άνθρωποι τις δυνάμεις της φύσης;».

Αφού άλλαξε τα τελευταία πενήντα χρόνια όσο ποτέ άλλοτε στο παρελθόν το περιβάλλον του, αναστάτωσε το κλίμα του πλανήτη και αποσταθεροποίησε την ισορροπία της βιόσφαιρας, ο άνθρωπος λειτουργεί πλέον ως «πλανητική γεωφυσική δύναμη», που θα πρέπει να δραστηριοποιηθεί ταχύτατα εφόσον θέλει να μειώσει τις καταστροφές που προκάλεσε στον πλανήτη του.

Θα μπορέσει όμως το ανθρώπινο είδος να αντεπεξέρθει σε αυτήν την πρόκληση; Ιδού το ερώτημα που απασχολεί τους ερευνητές.

Σύμφωνα με την άποψή τους, σήμερα βρισκόμαστε στην δεύτερη φάση της ανθρωπόκαινου (1945-2015) που την αποκαλούν φάση της «μεγάλης επιτάχυνσης»: είναι η περίοδος όπου η επίδραση του ανθρώπου στη φύση αυξήθηκε καταιγιστικά. «Η "μεγάλη επιτάχυνση" έχει φτάσει σε κρίσιμο σημείο, καθώς το 60% όσων μας προσφέρουν τα γήινα οικοσυστήματα έχουν ήδη υποβαθμιστεί».

Υπάρχουν πάντως και θετικά σημεία: από τη δεκαετία του 1980 οι άνθρωποι σταδιακά συνειδητοποιούν την απειλή που αντιπροσωπεύει η υπερβολική τους δραστηριότητα για τον πλανήτη, για το «σύστημα της Γης». Το δείχνουν και οι πολυάριθμες διεθνείς συσκέψεις για την κλιματική αλλαγή ή τη μείωση της βιοποικιλότητας.

Απέναντι σε αυτή την ανησυχητική κατάσταση των πραγμάτων, η ανθρωπότητα έχει να επιλέξει από τρεις εναλλακτικές οδούς για το πώς να αντιμετωπίσει αυτήν την τρίτη φάση της ανθρωπόκαινου (από το 2015 και πέρα).

Αδράνεια

Η πρώτη οδός, εκείνη της «αδράνειας» («business as usual») είναι να μην αλλάξουμε σε τίποτα τις συνήθειές μας, ελπίζοντας πως η προσαρμοστικότητα του είδους μας -και της αγοράς- θα μας επιτρέψουν να αντιμετωπίσουμε τις περιβαλλοντικές καταστροφές.

Σύμφωνα με τους συντάκτες του άρθρου, αυτή η οδός είναι «γεμάτη κινδύνους», αφού όταν αποφασίσουμε να λάβουμε τα κατάλληλα μέτρα, θα είναι πια πολύ αργά.

Κατευνασμός

Το δεύτερο σενάριο, εκείνο του «κατευνασμού» («mitigation») στοχεύει στο να μειωθεί αισθητά η επίδραση του ανθρώπου στη Γη, χάρη σε μία καλύτερη περιβαλλοντική διαχείριση. Αυτό σημαίνει τη χρήση των νέων τεχνολογιών, μία πιο σώφρονα διαχείριση των φυσικών πόρων, τον έλεγχο του ανθρωπίνου πληθυσμού και την αποκατάσταση-ανάταξη των υποβαθμισμένων περιοχών.

Πράγμα που δεν μπορεί να συμβεί χωρίς «σημαντικές αλλαγές στις ατομικές συμπεριφορές και τις κοινωνικές αξίες». Αλλά θα καταφέρουν «οι όποιες εξισορροπητικές προς τον υλισμό κοινωνικές τάσεις να οδηγήσουν πράγματι σε μία μετάβαση των κοινωνιών μας προς την βιώσιμη ανάπτυξη;» διερωτώνται οι επιστήμονες.

Γεωμηχανική

Αν αυτό δε συμβεί -και αν η υπερθέρμανση του πλανήτη πάρει βίαιη μορφή, τότε δε θα μας μένει παρά η τρίτη επιλογή, εκείνη της ανάληψης ριζικών μέτρων κλιματικής γεω-μηχανικής. Είναι μία επιλογή που συνεπάγεται σημαντικές ανθρώπινες επεμβάσεις, σε πλανητικό επίπεδο, με σκοπό να αντιμετωπιστούν οι επιδράσεις των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων στο κλίμα.

Μιλάμε ήδη για «σύλληψη» του διοξειδίου του άνθρακα και «αποθήκευσή» του σε μεγάλες υπόγειες δεξαμενές. Θα μπορούσαμε με τον ίδιο τρόπο να προσπαθήσουμε να γεμίσουμε την στρατόσφαιρα με μόρια εστέρων θειικού οξέως που θα αντανακλούσαν την ηλιακή ακτινοβολία πίσω στο διάστημα. Πράγμα που θα μείωνε το ποσοστό CO2 στην ατμόσφαιρα και θα ψύχραινε τον πλανήτη.

Θα έπρεπε φυσικά να είμαστε εξαιρετικά προσεκτικοί, ώστε να μη προκαλέσουμε μία νέα εποχή των παγετώνων, που θα μπορούσαμε να την αποφύγουμε μόνο προσθέτοντας εκ νέου διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα...

Συμπέρασμα: «η θεραπεία θα μπορούσε να κάνει περισσότερη ζημιά από την ασθένεια».

Περί της ανθρωπότητας ως «δυνάμεως της φύσης»

Το 1885 τον «διεθνές συνέδριο γεωλογίας» υιοθέτησε τον όρο «ολόκαινος» (ολότελα καινούργια) για να περιγράψει τα τελευταία 10,000 χρόνια του πλανήτη. Η περίοδος αυτή αντιστοιχεί το χρόνο της μετάβασης από τον άνθρωπο-κυνηγό ή τροφοσυλλέκτη έως την εμφάνιση της γεωργίας.

Το 2000 ο βραβευθείς με το Νόμπελ χημείας Πολ Κρούτσεν (Paul Crutzen) εκτίμησε πως ο όρος «ανθρωπόκαινος» είναι πιο κατάλληλος για να περιγράψει τα τελευταία 200 χρόνια, οπότε ο άνθρωπος μεταβλήθηκε σε «γεωφυσική δύναμη» που μπορεί να μεταβάλει εις βάθος τη φύση.

Όπως μας το θυμίζει, ο Ιταλός γεωλόγος Αντόνιο Στοπάνι (Antonio Stoppani) θεωρούσε ήδη από το 1873 τις ανθρώπινες δραστηριότητες ως μία «νέα τελλουρική δύναμη» και μιλούσε για «ανθρωποζωική περίοδο».

Για τον Πολ Κρούτσεν η ανθρωπόκαινος ξεκινά το 1800, όταν η συγκέντρωση CO2 στην ατμόσφαιρα έφτανε τα 283 ppm (εκατομμυριοστά). Η εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου αυξήθηκε απότομα από το 1950, οπότε μπήκαμε στη δεύτερη φάση της ανθρωπόκαινου, οπότε το CO2 έφτασε από τα 311 ppm το 1950 στα 379 το 2005.

Το άρθρο της Κριστιάν Γκαλίς , La Terre est entrée dans une nouvelle ère géologique : l' «anthropocène», δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Le Monde στις 8-1-2008. Η μετάφραση έγινε από την ομάδα του PPOL.