Το πανεπιστήμιο που θέλουμε

Ο δημόσιος διάλογος για την ανώτατη εκπαίδευση στη χώρα μας τις περισσότερες φορές σκιάζεται από ψευδοδιλλήματα, ενοχικά σύνδρομα ή απλώς μπαρούφες σκοπιμότητας. Καλή ώρα ο διάλογος που εγκαινίασε η κυβέρνηση την περασμένη βδομάδα, ανάμεσα σε άλλα ΚΑΙ για το πανεπιστημιακό άσυλο, πρόβλημα το οποίο υποτίθεται ότι είχε λύσει με το νόμο Γιαννάκου. Φτάνουμε έτσι, δυστυχώς, στο τραγικό σημείο να υπερασπιζόμαστε με ιεραποστολικό φανατισμό ανεμόμυλους ή τους άδειους τείχους της ανώτατης εκπαίδευσης.

Προφανώς είναι ανακρίβεια ή για την ακρίβεια ψέμα σκοπιμότητας ο ισχυρισμός ότι φταίει το θεσμικό πλαίσιο που κάποιοι τα κάνουν λίμπα μέσα στα ΑΕΙ ή ότι όλοι ίδιοι είναι και τίποτε ουσιαστικό δε γίνεται. Είναι ψέμα ο ισχυρισμός ότι όλοι ανεξαιρέτως οι πανεπιστημιακοί δάσκαλοι στην Ελλάδα είναι τεμπέληδες ή στην καλύτερη περίπτωση πωλούν ακριβά στην ελεύθερη αγορά τον πανεπιστημιακό τους τίτλο. Το Πανεπιστήμιο Αθηνών ανέβηκε στην τελευταία αξιολόγηση του «δείκτη της Σαγκάης» καμιά εκατοστή θέσεις, ενώ πολλοί απόφοιτοι ελληνικών πανεπιστημίων γίνονται δεκτοί για μεταπτυχιακά στα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου.

Ωστόσο, παρά τις όποιες περιοδικές εκλάμψεις, η υστέρηση της ελληνικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι δομική και αναμφισβήτητη. Τι κάνουμε;

Το πρώτο απλό ερώτημα, με πολλά ερωτηματικά στη ουρά, στο οποίο πρέπει να απαντήσουμε είναι «ποιο πανεπιστήμιο και για ποιον;». Εάν θέλουμε ένα πανεπιστήμιο το οποίο αφού βολέψει τους κομματικούς παράγοντες είναι σε θέση να βγάζει κουτσά στραβά, ανά δέκα χρόνια, και δυο τρεις αξιόλογους επαγγελματίες και επιστήμονες για το ξεκάρφωμα, τότε δεν χρειαζόμαστε εθνικούς διαλόγους επί εθνικών διαλόγων εδώ και δεκαετίες. Αυτό το έχουμε ήδη κατακτήσει. Μάλιστα είμαστε πρωταθλητές.

Εάν αντιθέτως θέλουμε ένα πανεπιστήμιο που μπορεί να σταθεί αξιοπρεπώς στη διεθνή επιστημονική έρευνα και να παρέχει ταυτόχρονα διδασκαλία που απογειώνει τους χαρισματικούς και κάνει καλούς τους μέτριους, τότε καταλαβαίνουμε ότι έχουμε ακόμη πολύ δρόμο να διανύσουμε. Και όσο γρηγορότερα αποδεχτούμε τη μειονεκτικότητά μας, πιθανότερα τόσο πιο γρήγορα θα περάσουμε στο επόμενο στάδιο της συνειδητοποίησης, και ακολούθως στο στάδιο της δράσης και της σύγκρουσης με ό,τι κρατάει την εξέλιξη πίσω.

Ψευδοδίλλημα πρώτο και βασικότερο. Δημόσια ή ιδιωτικά πανεπιστήμια;

Πίσω από αυτή τη σκιαμαχία κρύβονται οι έμποροι της αδράνειας στο πολιτικό σύστημα, οι γκρίζοι και παραιτημένοι πανεπιστημιακοί δάσκαλοι, οι "προοδευτικοί" φοιτητές, ουσιαστικά χαμένοι στην αντίδραση. Διότι καμία σύγχρονη και σοβαρή χώρα, ακριβέστερα ούτε ένα από τα πανεπιστήμια που συνηθίζουμε να ονομάζουμε «κορυφαία παγκοσμίως» δεν λειτουργεί με τους όρους που λειτουργεί μια εταιρεία. Ανεξάρτητα από το αν πολλά εξ' αυτών έχουν δίδακτρα, συγκρίσιμα με τις αιματηρές ιδιωτικές εκπαιδευτικές δαπάνες των Ελλήνων γονέων.

Επιθυμούμε λοιπόν και προτείνουμε:

ΕΝΙΑΙΟ ΕΘΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ στο οποίο θα υπαχθούν όλα τα κρατικά πανεπιστήμια, τα κολέγια που είναι αναγνωρισμένα από χώρες της ΕΕ και τα ιδιωτικά εκείνα εκπαιδευτήρια που θα είναι σε θέση να τηρούν αυστηρές ακαδημαϊκές και υλικοτεχνικές προϋποθέσεις που ορίζει ο νόμος.

ΕΝΙΑΙΑ ΝΟΜΙΚΗ ΜΟΡΦΗ για όλες τις παραπάνω μορφές πανεπιστημιακών ιδρυμάτων τα οποία θα αποκτήσουν τη μορφή «Νομικού Προσώπου Εκπαιδευτικού Δικαίου» μέσα από την τροποποίηση του άρθρου 16.

Με λίγα λόγια, δέσμευση όλων των παραπάνω πανεπιστημιακών ιδρυμάτων -ακόμη και αυτών που σήμερα λόγω της απουσίας ρυθμίσεων λειτουργούν κερδοσκοπικά- στην εξυπηρέτηση του συλλογικού αγαθού της ανώτατης εκπαίδευσης και ταυτόχρονα ανεξαρτητοποίηση των κρατικών πανεπιστημίων από το κράτος με ευέλικτους τρόπους λειτουργίας, αυτοδιοίκηση και ακαδημαϊκή ελευθερία, ελάχιστο αριθμό τμημάτων, ακαδημαϊκά προσόντα καθηγητών, όρους εγκαταστάσεων, αξιοκρατική πρόσβαση, κεφαλαιακή επάρκεια των ιδρυμάτων και χρηματοδότηση.

Μετατροπή των ιδιωτικών κερδοσκοπικών επιχειρήσεων σε κοινωφελή μη κερδοσκοπικά ιδρύματα που παράγουν υψηλή δημόσια και κοινωνική αξία, και αποκρατικοποίηση των κρατικών. Διότι όσο πέρα από κάθε θεσμική και πολιτική λογική είναι η λειτουργία πανεπιστημίων που κάνουν διανομή κερδών σε μετόχους, άλλο τόσο είναι η λειτουργία των πανεπιστημίων υπό το ίδιο νομικό καθεστώς με το οποίο λειτουργεί η Διεύθυνση Συγκοινωνιών, οι Εφορίες και οι Πολεοδομίες. Λευτεριά από το κράτος και δέσμευση για όλους σε έναν δημόσιο σκοπό.

Το νέο Ελληνικό Δημόσιο Πανεπιστήμιο Νομικό Πρόσωπο Εκπαιδευτικού Δικαίου πρέπει να
έχει τα εξής χαρακτηριστικά:

1. Πλήρη αυτοδιοίκηση και ανεξαρτησία

Το πανεπιστήμιο πρέπει να μπορεί να επιλέγει αυτόνομα και να εκτελεί με ταχύτητα φωτός τις αποφάσεις που λαμβάνει γύρω από θέματα προσωπικού, πρόσληψης μελών ΔΕΠ και ίδρυσης ακαδημαϊκών τμημάτων και σχολών. Ταυτόχρονα πρέπει να έχει βαρύνοντα λόγο σχετικά με τον αριθμό των εισακτέων. Το πανεπιστήμιο πρέπει τέλος να απεμπλακεί από το δημόσιο λογιστικό σύστημα και τη γραφειοκρατία των ελέγχων νομιμότητας εν τέλει σκοπιμότητας που διενεργεί το Υπουργείο και να υιοθετήσει τους λογιστικούς κανόνες του ιδιωτικού τομέα ή ακόμα και τα διεθνή λογιστικά πρότυπα.

2. Αυξημένη χρηματοδότηση μέσα από την εισροή εναλλακτικών πόρων & έμφαση στην επιστημονική έρευνα και την ανάπτυξη τεχνολογίας.

Το πρόβλημα δεν είναι το ύψος της κρατικής χρηματοδότησης γενικώς. Άλλωστε σε ότι αφορά τους αμιγώς κρατικούς πόρους οι οποίοι διοχετεύονται στο δημόσιο πανεπιστήμιο η Ελλάδα κατέχει ήδη την έβδομη θέση στην ΕΕ. Το πρόβλημα έχει τρία σκέλη:

α) την αύξηση της κατά κεφαλήν δαπάνης,

β) την εξεύρεση εναλλακτικών πόρων για το πανεπιστήμιο. Πόροι οι οποίοι θα προέλθουν μέσα από τη διαχείριση της περιουσίας των πανεπιστημίων, μέσα από δωρεές και επενδύσεις-συμπράξεις με τον ιδιωτικό τομέα και τους οργανισμούς του δημοσίου και

γ) την αύξηση της χρηματοδότησης για επιστημονική έρευνα, ανάπτυξη τεχνολογίας και καινοτομία. Σημειωτέον ότι στο σκέλος αυτό είμαστε ουραγοί στην Ευρώπη.

3. Καθιέρωση πραγματικής αξιολόγησης

Πρέπει να καθιερωθεί συγκριτική αξιολόγηση και αποτίμηση του ερευνητικού και εκπαιδευτικού έργου ομοειδών τμημάτων των ΑΕΙ και ΤΕΙ. Όλα ανεξαιρέτως τα εκπαιδευτικά ιδρύματα ανώτατης εκπαίδευσης αξιολογούνται από μία Ανεξάρτητη Αρχή Αξιολόγησης στις δομές της οποίας συμμετέχουν και Εξωτερικοί Αξιολογητές. Δημιουργείται λίστα αξιολόγησης ανά ειδικότητα και τμήμα και point system χρηματοδότησης.

Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης πρέπει να δημοσιοποιούνται και υποχρεωτικά να συνδέονται με την πάσης φύσεως κρατική χρηματοδότηση, όχι για λόγους τιμωρίας αλλά με στόχο τη δημιουργία μίας «δημόσιας αγοράς» στην οποία θα πριμοδοτείται η πρωτοβουλία, η καινοτομία και η αποδοτικότητα.

4. Δομημένες Σχέσεις με ΔΕΚΟ, δημόσιους οργανισμούς και ιδιωτικές επιχειρήσεις,

Το πανεπιστήμιο πρέπει να αποκτήσει σχέσεις τόσο με το δημόσιο τομέα όσο και την επιχειρηματική κοινότητα. Οι σχέσεις αυτές (π.χ. του Πολυτεχνείου με τη ΔΕΗ, τον ΟΤΕ, τη Forthnet κ.α.) συμβάλλουν καίρια στην ανάπτυξη νέων τομέων οικονομικής δραστηριότητας, βελτιώνουν την τεχνολογία και φυσικά αυξάνουν τη συνάφεια των προγραμμάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης με την εξεύρεση θέσεων πρακτικής εξάσκησης για φοιτητές και ερευνητές σε επιχειρήσεις και οργανισμούς ενώ βελτιώνουν άμεσα τις προοπτικές επαγγελματικής σταδιοδρομίας των νέων.

Πρότυπο εδώ είναι τόσο οι εξειδικευμένες βιομηχανικές σχολές διαφόρων κρατών, όσο και τα τεχνολογικά και επιστημονικά πάρκα πανεπιστημίων όπου μπαίνουν και technology start up funds κα.

Επιπλέον, σε μεγάλο βαθμό το στοίχημα της περίφημης «πράσινης οικονομίας» θα κριθεί στο πεδίο της παραγωγής καινοτομίας και τεχνογνωσίας για την ανάπτυξη ελληνικής «πράσινης βιομηχανίας».

5. Αυστηροί όροι φοίτησης.

Παράταση φοίτησης μόνο για όσους εργάζονται έως περίπου μία διετία. Οι υπόλοιποι να έχουν δικαίωμα επανεξέτασης μέχρι ένα μάθημα. Τα μαθήματα να συρρικνωθούν. Να δοθεί έμφαση στη μεθοδολογία της επιστήμης και όχι στο άπλωμα της ύλης.

Μα, θα αναρωτηθεί κανείς, καλά όλα αυτά για τα ελληνικά κρατικά και μη ιδρύματα. Τα franchise ΚΕΣ, όμως, που έχουν αναγνωριστεί ήδη από πανεπιστήμια τρίτων χωρών, και για τα οποία έγινε τόση φασαρία τους περασμένους μήνες, είναι δυνατό να ενταχθούν κι αυτά σε ένα τέτοιο μοντέλο;

Αρχικά όχι. Εκ των πραγμάτων θα ισχύσει η αρχή της αμοιβαίας αναγνώρισης των επαγγελματικών προσόντων των αποφοίτων τους. Κοινή συνισταμένη θα είναι το εθνικό σύστημα αξιολόγησης. Μακροπρόθεσμα όμως, ο στόχος θα πρέπει να είναι διαφορετικός. Η τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν πρέπει να παρέχεται από κερδοσκοπικά παραμάγαζα, που μόνο σοβαρά παραρτήματα ξένων ΑΕΙ δεν αποτελούν, αλλά από υπεύθυνα κοινοφελή μη κερδοσκοπικά ιδρύματα, που ιδρύει το κράτος ή κάποιος ιδιώτης. Η επίτευξη αυτού του στόχου όμως δεν εξαρτάται απόκλειστικά από την Ελλάδα. Η αμφισβήτηση της κερδοσκοπίας, του κατακερματισμού και των πολλών ταχυτήτων στο πανεπιστημιακό τοπίο της ΕΕ πρέπει να είναι στόχος ευρωπαϊκός και μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσα από την προώθηση και ολοκλήρωση μιας ατζένας τύπου Μπολώνιας, όπου θα τεθούν οι βάσεις για το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο, το κοινό Ευρωπαϊκό Σύστημα Ανώτατης Εκπαίδευσης και τον Ενιαίο Ευρωπαϊκό Χώρο Έρευνας. Κρατάμε μικρό καλάθι, όμως ευελπιστούμε.