Νέο Bretton Woods! Ναι, αλλά ποιο ακριβώς;

Το Σάββατο 15 Νοεμβρίου, οι ηγέτες των 20 βιομηχανικών κρατών και αναδυόμενων οικονομιών του πλανήτη (G20) θα συνεδριάσουν στην Ουάσινγκτον με σκοπό τη λήψη αποφάσεων για την αντιμετώπιση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Όσοι έχουν υιοθετήσει την άποψη του πρωθυπουργού της Βρετανίας Γκόρντον Μπράουν και του Προέδρου της Γαλλίας Νικολά Σαρκοζύ, σύμφωνα με την οποία απαιτείται ένα νέο Bretton Woods, προσβλέπουν στη G20 να χαράξει εκ νέου τους κανόνες και τις αρχές του παγκόσμιου χρηματοοικονομικού συστήματος, να επαναπροσδιορίσει το ρόλο των διεθνών οικονομικών θεσμών και ακολούθως να διαμορφώσει τη νέα αρχιτεκτονική του διεθνούς οικονομικού συστήματος.

Η φιλολογία περί ενός δεύτερου Bretton Woods δεν είναι νέα. Ξεκίνησε για πρώτη φορά το 1982 με αφορμή τη λατινοαμερικανική νομισματική κρίση και έκτοτε επανέρχεται συχνά πυκνά στο προσκήνιο, μολονότι ανεπιτυχώς, κάθε φορά που το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα περνάει δύσκολες ώρες.

Αυτή τη φορά, όμως, τα πράγματα είναι πολύ πιο σύνθετα και εξαιρετικά κρίσιμα. Εδώ και αρκετούς μήνες η πραγματική οικονομία και κοινωνία σε πλείστα όσα κράτη του ανεπτυγμένου κόσμου βιώνει με δραματικό τρόπο τις συνέπειες της αποτυχίας του παγκόσμιου χρηματοοικονομικού συστήματος, όπως αυτό διαμορφώθηκε τα τελευταία 40 χρόνια, πάνω σε μια λογική ασυδοσίας των απορυθμισμένων χρηματοοικονομικών αγορών. Η δυτική κοινωνία της αφθονίας βρίσκεται αντιμέτωπη με μία πρωτοφανή οικονομική κρίση, ανάλογη της οποίας οι νέοι της ηλικίας μας στα περισσότερα κράτη της δύσης δεν ζήσαμε ποτέ. Ως εκ τούτου, η συγκυρία είναι τέτοια που πιέζει την παγκόσμια κοινότητα για ριζικές τομές στην οικονομική και πολιτική διακυβέρνηση του πλανήτη. Το ερώτημα βέβαια είναι τι ακριβώς πρέπει να συμβεί;

Μέχρι στιγμής παρατηρούμε ότι το περιεχόμενο που παίρνει το όραμα για ένα νέο Bretton Woods διαφέρει ριζικά ανάλογα με το κράτος, το διεθνή οργανισμό ή το κόμμα που επιχειρεί να το εξειδικεύσει. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην προσυνάντηση των υπουργών και των διοικητών των κεντρικών Τραπεζών της G20 στη Βραζιλία, το περασμένο σαββατοκύριακο, δεν υπήρξε καμία συμφωνία όσον αφορά την ενίσχυση της ρύθμισης των χρηματοπιστωτικών αγορών, ενώ έντονες είναι εδώ και καιρό οι διαφωνίες σχετικά με το ρόλο του ΔΝΤ στην αντιμετώπιση της κρίσης και το νέο διεθνές τοπίο, ακόμα και μέσα στην ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Συγκεκριμένα: ο dead duck Πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζόρτζ Μπους, δε θέλει η κρίση να αποτελέσει πρόσχημα για τον περιορισμό του ελεύθερου εμπορίου. Η Γαλλία του Νικολά Σαρκοζύ επιθυμεί την ανάδειξη του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου στον κεντρικό ρόλο της εποπτείας του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος. Ο πρόεδρος του ΔΝΤ Ντομινίκ Στρος Καν προτείνει μία νέα στρατηγική παγκόσμιας ρύθμισης. Ο Βρετανός πρωθυπουργός Γκόρντον Μπράουν, προειδοποιεί μαζί με τη Σουηδία ότι η υπερβολική ρύθμιση θα προκαλέσει ακαμψία στην αγορά, και προτείνει να μετατραπεί το ΔΝΤ σε παγκόσμια κεντρική τράπεζα με αυξημένους οικονομικούς πόρους και ενισχυμένες δυνατότητες παρέμβασης στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα. Η Γερμανία συναινεί, όμως δείχνει εκνευρισμένη για το ότι η Γαλλία επιδιώκει να έχει τον πρώτο ρόλο σε όλα.

Στην απέναντι πλευρά Ρωσία και Αργεντινή, και σε μικρότερο βαθμό η Βραζιλία, κατακεραυνώνουν την «ιμπεριαλιστική» προσέγγιση που εφάρμοζε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στα προηγούμενα δανειοδοτικά πακέτα και προβάλουν σοβαρές αντιστάσεις εν όψει μιας τέτοιας εξέλιξης. Μέσα σε μια αίσθηση πικρίας, το μοναδικό ξεκάθαρο μήνυμα που εκπέμπεται όλο αυτό διάστημα από τους εκπροσώπους των αναπτυσσόμενων χωρών είναι το αίτημα για μεγαλύτερη συμμετοχή τους στην προσπάθεια ανοικοδόμησης της παγκόσμιας χρηματοοικονομικής αρχιτεκτονικής.

Παρά τις διαφωνίες, όμως, κανείς δε φαίνεται διατεθειμένος να παρακωλύσει τη διαδικασία δημιουργίας μιας νέας αρχιτεκτονικής του διεθνούς οικονομικού συστήματος. Οι πάντες συμφωνούν ότι απαιτείται συλλογική και συντονισμένη δράση για έξοδο από την κρίση, και προτάσσουν τη δημιουργία νέων παγκόσμιων οικονομικών θεσμών στη βάση ενός αναβαθμισμένου πολυμερισμού.

Όπως όλα δείχνουν (συμπεράσματα της έκτακτης συνόδου της ΕΕ, δηλώσεις προέδρου και αξιωματούχων ΔΝΤ), το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο αναμένεται να αναλάβει κεντρικό ρόλο στην πρόληψη των χρηματοοικονομικών κρίσεων και να έχει την κύρια ευθύνη για τη λήψη μέτρων που απαιτούνται για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης και της σταθερότητας στο χρηματοπιστωτικό σύστημα.

Ήδη η ΕΕ συμφώνησε στις ακόλουθες βασικές αρχές:

• Κανένα χρηματοπιστωτικό ίδρυμα και τομέας της αγοράς δεν πρέπει να διαφεύγει από τη ρύθμιση και την εποπτεία.

• Το νέο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα πρέπει να βασίζεται στις αρχές της διαφάνειας, ακεραιότητας, υπευθυνότητας, και της συνεργασίας.

• Nα επιτρέπει τη μέτρηση κινδύνων ώστε να προλαμβάνονται οι κρίσεις. Ειδικότερα, αναφέρεται ότι οι μεγάλοι διεθνείς χρηματοπιστωτικοί όμιλοι θα πρέπει να εποπτεύονται με συντονισμένο τρόπο μεταξύ των διάφορων ενδιαφερόμενων εθνικών αρχών, μέσω της δημιουργίας εποπτικών ομάδων.

• Nα δημιουργηθεί ένα σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης ώστε να επισημαίνεται εκ των προτέρων πότε αυξάνουν οι κίνδυνοι ή πότε σχηματίζονται «φούσκες» κατά την αποτίμηση των οικονομικών στοιχείων ενεργητικού.

• Nα καταγραφούν επισήμως όλες οι εταιρείες αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας, ώστε να έχουν καλύτερη εποπτεία

• Nα αναθεωρηθούν τα παγκόσμια λογιστικά πρότυπα, κατά τρόπο ώστε να είναι συνεκτικά και συμβατά μεταξύ τους

• Nα δημιουργηθεί ένας κώδικας συμπεριφοράς, ώστε να αποφεύγεται η ανάληψη υπερβολικών κινδύνων από τους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς.

Οι παραπάνω προτάσεις, παρότι αναγκαίες, σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθούν αρκετές.

Η Ευρώπη, η συμπεριφορά της οποίας στη συγκεκριμένη συγκυρία διέπεται από παλινωδίες, πρέπει να οδηγήσει τις παγκόσμιες εξελίξεις με το παράδειγμα της.

Συγκεκριμένα, η ΕΕ πρέπει:

• να ηγηθεί της αναδιάρθρωσης του ΔΝΤ δεσμεύοντας ΜΙΑ μόνο Ευρωπαϊκή θέση στο Διοικητικό Συμβούλιο του οργανισμού και να αναμορφώσει τη διαδικασία επιλογής εκπροσώπησης της. Κατ' αυτόν τον τρόπο θα ελευθερώσει πολλές θέσεις για Ασιατικές, Αφρικανικές και Νοτιοαμερικανικές χώρες, η υπό-εκπροσώπηση των οποίων τις οδηγεί στην αμφισβήτηση της νομιμότητας του οργανισμού.

• να θυσιάσει το εξωπραγματικό προνόμιο της να ορίζει τον Γενικό Διευθυντή του Ταμείου. Αυτή η άτυπη επιβολή είναι κατασκεύασμα του 20^ου αιώνα (όπως επίσης είναι και το πόστο του Γενικού Διευθυντή της Παγκόσμιας Τράπεζας για τις ΗΠΑ). Το ότι ο επικεφαλής του Ταμείου δεν επιλέγεται μέσω μιας ανοικτής διαδικασίας, έτσι ώστε να καθοριστεί ποιος πληροί τα ποιοτικά κριτήρια κάλυψης αυτής της θέσης, υποβαθμίζει τον οργανισμό. Το ότι ο Γενικός Διευθυντής δεν μπορεί να προέρχεται από μια αναπτυσσόμενη χώρα εξασθενεί τη νομιμότητα του.

• να δεσμευτεί για τη δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Χρηματοοικονομικού Ρυθμιστή. Η τραπεζική κρίση έχει αποδείξει ότι η παρούσα αποκεντρωμένη προσέγγιση στη χρηματοοικονομική ρύθμιση είναι πολύ αδύναμη. Μπορεί ο ad hoc συντονισμός μεταξύ κυβερνήσεων να ήταν αρκετός για την οργάνωση απαλλαγών από υποχρεώσεις των Ευρωπαϊκών τραπεζών. Αλλά η υπάρχουσα, λεγόμενη και διαδικασία Lamfalussy υστερεί τόσο στη διαχείριση όσο και στην πρόληψη δύσκολων καταστάσεων. Η ΕΕ λοιπόν μπορεί να ηγηθεί μέσω της δέσμευσης της για μια ενιαία Ευρωπαϊκή Χρηματοοικονομική Αρχή. Αν δεν το κάνει αυτό, η πρόταση της για μια «Παγκόσμια Χρηματοοικονομική Αρχή» κινδυνεύει να απορριφθεί ως κούφια λόγια.

Στο παγκόσμιο επίπεδο αυτό που κατά την άποψή μας απαιτείται να γίνει, επιπρόσθετα από όλα τα παραπάνω, είναι να δημιουργηθεί μια αρχή, η οποία μπορεί να εγγυηθεί ότι δε θα υπάρξει επανάληψη της παρούσας κρίσης.

Το ρόλο αυτό μπορεί να παίξει, ένα Διεθνές Διατραπεζικό Ταμείο που θα λειτουργεί ως Ταμείο Διαχείρισης Κινδύνων του Παγκόσμιου Χρηματοπιστωτικού Συστήματος, τροφοδοτούμενο από τους πόρους των ίδιων τραπεζών – μελών του. Οι πόροι θα διοχετευτούν σε ένα λογαριασμό αντιμετώπισης χρηματοοικονομικών κρίσεων, ανάλογο με αυτόν που υπάρχει σήμερα στο ΔΝΤ για τη σταθεροποίηση των εθνικών οικονομιών και ο οποίος δημιουργείται από τις συνδρομές που δίνουν τα κράτη ως ποσοστό του εθνικού τους ΑΕΠ.

Το νέο Διεθνές Διατραπεζικό Ταμείο θα αξιολογεί βάσει του νέου κανονιστικού πλαισίου και των παγκόσμιων λογιστικών προτύπων που θα δημιουργηθούν, και με τη βοήθεια ενός συστήματος αξιολόγησης της κεφαλαιακής επάρκειας των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, των εταιρειών επενδύσεων και των πάσης φύσεως θεσμικών κεφαλαίων, θα προλαμβάνει καταστάσεις επεμβαίνοντας σταθεροποιητικά με λεφτά των ίδιων των τραπεζών, και όχι των φορολογούμενων όπως δυστυχώς συμβαίνει σήμερα. Στη διακυβέρνηση αυτού του Ταμείου θα συμμετέχει και το ΔΝΤ το οποίο θα μπορούσε να συντονίσει τη δημιουργία του σε συνεργασία με την Παγκόσμια Τράπεζα.

Αν ζούσε σήμερα ο Keynes θα είχε κατατρομάξει από το γεγονός ότι ο πλανήτης επέτρεψε στο τζίνι των χρηματικών κεφαλαίων και των ελεύθερων συναλλαγματικών διακυμάνσεων να βγει έξω από το λυχνάρι του άνευ όρων και χωρίς θεσμικό πλαίσιο, καθιστώντας τις χρηματοοικονομικές κρίσεις για μία ακόμα φορά παγκόσμιες και ανεξέλεγκτες αντί τοπικές και ελεγχόμενες.

Σήμερα αυτή η μονοδιάστατη νεοφιλελεύθερη προσέγγιση στην ολοκλήρωση της παγκόσμιας οικονομίας πνέει τα λοίσθια. Χωρίς να αποπροσανατολιστούμε από την εξωστρέφεια, το ανοιχτό εμπόριο, τη συνεργασία και την αλληλεξάρτηση των οικονομιών, πρέπει να επικεντρωθούμε στην οικοδόμηση μιας οικονομικής διακυβέρνησης ΜΕ «κυβέρνηση» αυτή τη φορά, δηλαδή με ισχυρούς θεσμούς πρόληψης και εποπτείας, και να δώσουμε βάση στην ανάπτυξη της πραγματικής οικονομίας σε παγκόσμιο επίπεδο, λαμβάνοντας υπόψη ότι όλα τα έθνη κράτη πρέπει, καταρχήν, να είναι πλήρη μέλη του νέου διεθνούς οικονομικού συστήματος. Δεν μπορούμε να έχουμε ένα σύστημα που δε μεταχειρίζεται την πλειονότητα της ανθρωπότητας ως πλήρες μέλος του συστήματος. Και η Ευρώπη μπορεί και πρέπει να πρωταγωνιστήσει δείχνοντας το παράδειγμα.