Ανατομία μιας γενιάς που προσδοκούσε πολλά

Από τη Λίνα Γιάνναρου και τον Σπύρο Καραλή*

Είναι μεταξύ 25 και 35 ετών, με πτυχίο πανεπιστημίου, με οικονομική άνεση στην κατανάλωση και τη διασκέδαση, με τη διαφορά ότι δεν... δουλεύουν. Μένουν με τους γονείς ή μόνοι (αλλά το ενοίκιο το πληρώνουν οι γονείς), περιμένοντας «Τη Δουλειά»!

Είναι οι «χλιδάνεργοι» (νεολογισμός για το νέος, άνεργος, με γερό χαρτζιλίκι), μια μεγάλη κατηγορία σημερινών νέων Ελλήνων, οι περισσότεροι παιδιά της ευρείας μεσαίας τάξης, που μεγάλωσαν με όλα τα καλά κάτω από τη γονεϊκή ομπρέλα και τώρα, εγκλωβισμένοι στο φόβο και τις ψεύτικες ανάγκες, δυσκολεύονται πολύ να προσαρμοστούν στη σκληρή πραγματικότητα της γενιάς των 700 ευρώ.

Το 68% των νέων μέχρι 30 χρόνων (περίπου ένα εκατομμύριο άτομα), σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου Αθηνών, μένουν με τους γονείς τους. Είτε γιατί δεν εργάζονται, είτε γιατί είναι κακοπληρωμένοι. Με διάθεση, γνώσεις, «περγαμηνές», αμείβονται με μισθούς πείνας, συχνά ανασφάλιστοι και σχεδόν πάντα ανασφαλείς. Και όπως δείχνουν τα στοιχεία, είναι πάρα πολλοί. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι το 24% των Ελλήνων μισθωτών, στη συντριπτική τους πλειονότητα νέοι, έχουν μισθούς από 500 έως 700 ευρώ.

Εμείς, η γενιά των 700 ευρώ, ζητάμε...

Εγκλωβισμένοι λόγω έλλειψης ευκαιριών, οι νέοι 25 - 35 ετών λένε ότι δεν υπάρχουν θέσεις εργασίας που να ανταμείβουν τη γνώση.

Από τη Λίνα Γιάνναρου

Ωρα 9.30, βράδυ καθημερινής, σε μια ήσυχη καφετέρια πίσω από το Χίλτον. Γύρω από το τραπέζι, μια παρέα όπως όλες οι άλλες -παιδιά στη δύσκολη εφηβεία των... 30. Είναι η ώρα της χαλάρωσης, μία ακόμα ημέρα δουλειάς έχει τελειώσει. Κανείς δεν σκέφτεται τώρα ότι θα ξαναμηδενίσει το κοντέρ νωρίς το επόμενο πρωί. Η Ευαγγελία ανάβει τσιγάρο, ο Δημήτρης πίνει μια γουλιά από τη μπίρα του, ο Παναγιώτης σηκώνει το κινητό («πάλι απ' τη δουλειά...»). «Ετσι που λες... Εμείς δεν είμαστε ούτε η γενιά του Πολυτεχνείου ούτε η γενιά του άρθρου 16. Είμαστε η γενιά των 700 ευρώ. Οι baby losers, αν προτιμάτε».

Η ιδέα γεννήθηκε πριν από περίπου ένα χρόνο σε κάποια πόλη της επαρχίας («ας μην πούμε πού ακριβώς, όλοι μας ξέρουν εκεί»!). «Ημαστε μια παρέα δέκα φίλων από το σχολείο. Αλλοι είχαμε σπουδάσει εδώ, άλλοι στο εξωτερικό. Ξανασυναντηθήκαμε μετά τις σπουδές, στα πρώτα μας βήματα στην αγορά εργασίας», λέει στην «Κ» ο Θανάσης, 28 ετών σήμερα. «Παρατήρησα ότι βγαίναμε για καφέ και όλοι συζητούσαμε τα ίδια πράγματα: αν έχουμε μπει στο ΙΚΑ, αν μας έχουν αδήλωτους, τι συμβάσεις έχουμε υπογράψει, τι ωράρια δουλεύουμε. Εννοείται ότι κανείς μας δεν είχε βρει δουλειά που να ανταποκρίνεται στις γνώσεις και τα πτυχία του - ούτε λόγος για τους μισθούς. Είπαμε λοιπόν τη συζήτηση αυτή να τη μεταφέρουμε από την καφετέρια στο Ιντερνετ». Οπερ και εγένετο.

Διαδικτυακή φωνή

Το blog «g700.blogspot. com», που αυτές τις ημέρες κλείνει δέκα μήνες διαδικτυακής ζωής, δημιουργήθηκε πάνω απ' όλα για να δώσει -έστω και ηλεκτρονική- φωνή στους νέους ηλικίας 25 - 35 ετών, οι οποίοι, παρά τη διάθεση, τις γνώσεις, τα «χαρτιά», γνωρίζουν το πιο σκληρό πρόσωπο της αγοράς εργασίας: αμείβονται με πενιχρούς μισθούς, εργάζονται συχνά ανασφάλιστοι και νιώθουν πάντα ανασφαλείς. Και, όπως όλα δείχνουν, είναι πάρα πολλοί.

Είναι χαρακτηριστικό ότι, με μόλις δέκα μήνες διαδικτυακής ζωής, το g700 μετράει από 600 έως και 3.000 hits την ημέρα και είναι σήμερα 30ό σε δημοτικότητα σύμφωνα με site που μετρούν την επισκεψιμότητα των ελληνικών blogs (25.000 είναι συνολικά). «Κανείς μας δεν περίμενε αυτή την ανταπόκριση. Χτυπήσαμε ευαίσθητη χορδή», λέει στην «Κ» ο 25χρονος Δημήτρης, ένα από τα δέκα μέλη κι αυτός της ομάδας των g700. Μεγάλη ικανοποίηση προσέφερε στα παιδιά, επίσης, το γεγονός ότι, λόγω της πρωτοβουλίας τους, η «γενιά των 700 ευρώ» μπήκε στον δημόσιο διάλογο (προεκλογικά ήταν απαραίτητο «κερασάκι» στις ομιλίες των πολιτικών).

Κάτω από κάθε άρθρο, συσσωρεύονται τουλάχιστον 70 - 80 σχόλια, ενώ μεγάλη επιτυχία γνωρίζει και η «στήλη» του e-δικηγόρου που απαντά σε συγκεκριμένες απορίες αναγνωστών. «Η λέξη «επιτυχία» βέβαια δεν αρμόζει στην περίπτωση αυτή», λέει η 27χρονη Ευαγγελία, ασκούμενη δικηγόρος που, μαζί με άλλους, ερευνά τις υποθέσεις και απαντά στις ηλεκτρονικές επιστολές. «Οι περισσότεροι ρωτούν για θέματα κοστολόγησης της εργασίας, για ασφαλιστικές εισφορές, αποζημιώσεις, μαύρη εργασία κ.λπ. Υπάρχουν επίσης πολλοί που θέλουν απλά ψυχολογική στήριξη: «Πείτε μου τι να κάνω», γράφουν. Και μην ξεχνάμε ότι μιλάμε για νέους γύρω στα 30 - 35». «Υπάρχει μεγάλη απογοήτευση στη γενιά μας», προσθέτει ο Θανάσης. «Δεν είναι τα λεφτά. Είναι ότι είσαι παραγωγικός, αλλά φτάνεις να διεκδικείς τα αυτονόητα. Και είναι το χειρότερο που μπορεί να νιώσεις σ' αυτή την ηλικία».

Δεν υπάρχει κίνητρο

Ποιο είναι όμως ακριβώς το πρόβλημα; «Με δυο λόγια ότι δεν υπάρχουν σήμερα θέσεις εργασίας που να ανταμείβουν τη γνώση. Αντίθετα, υπάρχει πληθώρα θέσεων για χαμηλά αμειβόμενους», σημειώνει ο Παναγιώτης, επίσης 27 ετών. «Κι ότι δεν υπάρχει το κίνητρο, αλλά και η ευχέρεια να αποσπαστείς, να ξεχωρίσεις.

Οι θέσεις ελίτ είναι ήδη κατειλημμένες. Οσοι ανήκουν στη γενιά της μεταπολίτευσης είναι ακόμα νέοι - είναι πολλοί, είναι κομματικοποιημένοι. Είναι οι αιώνιοι γονείς και είμαστε τα αιώνια παιδιά τους. Θέλουν να μας προσφέρουν δίχτυ προστασίας, αλλά δεν θέλουν να αποδεσμευθούν απ' τα προνόμια που εξασφάλισαν στη δική τους πορεία. Κράτος, κόμματα και οικογένεια που κάποτε μας βοήθησαν να πάμε μπροστά, σήμερα καλλιεργούν την αδράνεια».

Σήμερα, ένας νέος, τελειώνοντας τις σπουδές του (και δεν έχει όνειρο ζωής να μπει στο Δημόσιο) έχει υποτίθεται δύο εναλλακτικές: είτε να ξεκινήσει τη δική του επιχείρηση είτε να πάει υπάλληλος. «Η νεανική επιχειρηματικότητα είναι το μεγαλύτερο ψέμα που έχει ακουστεί τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας», λέει ο ίδιος. «Κανένας νέος που έχει μια ιδέα, δεν μπορεί στην Ελλάδα να την κάνει πράξη. Εκτός του ότι θέλεις 12 μήνες, το λιγότερο, να ξεπεράσεις τη γραφειοκρατία, είσαι υποχρεωμένος να βάλεις... συνεταίρο, έστω συνδιαχειριστή, το Δημόσιο - την εφορία, τους ελεγκτές, κ.λπ. Εάν δεν το κάνεις, στον πρώτο χρόνο έχεις κλείσει».

Ακόμα χειρότερα είναι τα πράγματα στη δεύτερη περίπτωση. Τα παιδιά μιλούν για «εργασιακή ζούγκλα», λένε ότι στον ιδιωτικό τομέα επικρατεί «απόλυτο χάος». Και εξηγούν: «Στην Ελλάδα, έχουμε από τις υψηλότερες ασφαλιστικές εισφορές στην Ε.Ε. Το ΙΚΑ παίρνει το 40% του μισθού. Η μαύρη εργασία, λοιπόν, συμφέρει και τον εργοδότη και τον εργαζόμενο. Υπάρχει μια πολύ μεγάλη μερίδα νέων εργαζομένων που δουλεύουν μ' αυτόν τον τρόπο».

Η πικρή αλήθεια, την οποία βιώνουν οι περισσότεροι νέοι στη χώρα μας, είναι, επίσης, πως «εάν δεν έχεις τελειώσει κάποιο top διεθνώς πανεπιστήμιο, αποκλείεται να εργαστείς για πάνω από 800 ευρώ - και σιγά μην κάποιος που έχει τελειώσει το Χάρβαρντ επιστρέψει στην Ελλάδα!» Οι περιπτώσεις που μπορούν να απαριθμήσουν δεν έχουν τελειωμό: τεχνολόγος τροφίμων, με διδακτορικό, σε μεγάλη βιομηχανία με μισθό 830 ευρώ· οικονομολόγος με δύο μεταπτυχιακά σε πολυεθνική με 800 ευρώ· υπεύθυνος μάρκετινγκ σε εταιρεία συμβούλων επιχειρήσεων, 600 ευρώ πρώτος μισθός... «Γι' αυτό πάρα πολλοί κρύβουν από τον εργοδότη τα δεύτερα και τρίτα πτυχία τους. Αν τα δείξουν, δεν θα τους πάρουν. Τόσο απλά».

Πλασματικά στοιχεία

Είναι κοινό μυστικό, λένε, πως οι εργαζόμενοι στον τομέα των υπηρεσιών «και μάλιστα στα πιο «φαντεζί» επαγγέλματα, όπως τα οικονομικά, οι πολιτικές επιστήμες κ.λπ., βγάζουν λιγότερα χρήματα από τους χτίστες».

Το υψηλό ποσοστό των ελεύθερων επαγγελματιών στην Ελλάδα είναι πλασματικό, σύμφωνα με τους g700. «Απλώς ο εργοδότης δεν σε βάζει στο ΙΚΑ, αλλά στο ΤΕΒΕ. Χάνεις επιδόματα, έχεις μικρότερους μισθούς και είσαι με λίγα λόγια στο έλεος της κακοκεφιάς τού αφεντικού», υποστηρίζει με τη σειρά του ο Σωτήρης, στα 28.

Τι ζητάει, λοιπόν, η γενιά των 700 ευρώ; «Οχι, δεν ζητάμε απλά υψηλότερους μισθούς. Ούτε ζητάμε το κράτος-νταντά», εξηγεί ο Θανάσης. «Ζητάμε μόνο ευκαιρίες. Να ζήσουμε σ' ένα εργασιακό περιβάλλον που να μας εμπνέει, να μας δίνει τη δυνατότητα να ανελιχθούμε».

Θαύματα, βέβαια, δεν γίνονται, παραδέχονται σχεδόν με μια φωνή. Αλλά υπάρχουν μέτρα που μπορούν να ληφθούν. «Προς Θεού, δεν εννοούμε άλλες ρυθμίσεις, άλλους νόμους! Απ' αυτούς έχουμε αρκετούς. Θέλουμε αντίθετα τα πράγματα να γίνουν πιο απλά. Δεν μας αρέσει να γκρινιάζουμε. Πρέπει όμως να καταλάβετε ότι νιώθουμε εγκλωβισμένοι. Είμαστε μια δύναμη που βράζει».

Μέχρι χίλια ευρώ το 55% των μισθών

«Γιατί δουλεύετε μαύρα;», ρώτησαν τους Ελληνες κατά την έρευνα για το Ευρωβαρόμετρο. «Με τέτοιους μισθούς...», απαντήσαμε εμείς. Πράγματι, στην τελευταία έκθεση του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ αναφέρεται ότι το 31% των μισθωτών στην Ελλάδα έχει καθαρό μηνιαίο εισόδημα από 751 - 1.000 ευρώ, το 24% από 501 - 750 ευρώ και το 22,3% έως 1.250 ευρώ. Με λίγα λόγια, το ήμισυ των μισθωτών στη χώρα μας αμείβονται με μισθούς έως 1.000 ευρώ. Ειδικά σε ιδιωτικές επιχειρήσεις, το 69,4% των εργαζομένων αμείβεται με μισθούς από 501 έως 1.000 ευρώ!

Σύμφωνα με στοιχεία που συνέλεξαν τα Γραφεία Διασύνδεσης των ελληνικών πανεπιστημίων, το 60% των πτυχιούχων, πέντε με επτά χρόνια μετά την αποφοίτησή τους αμείβονται με περίπου 900 ευρώ. Ενας στους τέσσερις, δε, στο ίδιο διάστημα άλλαξε από τέσσερις δουλειές και πάνω!

Σύμφωνα με στοιχεία του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ, η συντριπτική πλειονότητα των νέων εργάζονται ως μισθωτοί (76,5%), το 10% ως αυτοαπασχολούμενοι, ενώ το 10,5% ανήκει στα συμβοηθούντα και μη αμειβόμενα μέλη. Η ανεργία εξακολουθεί να μαστίζει τη νέα γενιά. Σύμφωνα με στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας παρατηρείται στους νέους έως 29 ετών (17,8%), ενώ για τις νέες γυναίκες εκτινάσσεται στο 23,6%.

Πώς να μην παραμένουν σε ποσοστό 68%, σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου Αθηνών έως τα 29 τους κάτω από την πατρική στέγη...


Χλιδάνεργοι, περιμένοντας «Τη δουλειά»... κάθονται

Από τον Σπύρο Καραλή

Είναι κι αυτοί μεταξύ 25 - 35 ετών και αποτελούν τμήμα της γενιάς των 700 ευρώ. Κυρίως άεργοι, υποαπασχολούμενοι στην καλύτερη περίπτωση. Είναι πτυχιούχοι οι περισσότεροι, αρκετοί σπουδαγμένοι στο εξωτερικό. Αντιμετωπίζουν την καθημερινότητα στην οπτική του life style, ζουν με τους γονείς τους –σε κάποιες περιπτώσεις μόνοι τους αλλά το ενοίκιο το πληρώνουν οι γονείς–, έχουν μάλλον περί πολλού τον εαυτό τους και συνήθως στέκονται περιφρονητικά απέναντι σε κάθε δουλειά που πιστεύουν ότι δεν ανταποκρίνεται στα υψηλά προσωπικά τους standars. Είναι οι «χλιδάνεργοι», η σύγχρονη μετεξέλιξη των «μαμάκηδων» παλαιότερων δεκαετιών.

Το φαινόμενο είναι βαθύτατα κοινωνικό, όχι αποκλειστικά ελληνικό, έχει λάβει διαστάσεις και φαίνεται να απασχολεί όλο και περισσότερο ψυχολόγους και κοινωνιολόγους στις δυτικές κοινωνίες.

Στις ΗΠΑ, ονομάζονται twixters (ενδιάμεσοι, σε ελεύθερη μετάφραση), στη Βρετανία με το ακρωνύμιο kippers που σημαίνει «παιδιά που συνεχίζουν να τρώνε τη σύνταξη των γονέων τους» (kids in parents pockets eroding retirement savings), στη Γαλλία tangy (προέρχεται από μία κωμωδία καταστάσεων στην οποία ο 28χρονος ήρωας της ταινίας αρνείται να φύγει από το σπίτι των γονιών του), στη Γερμανία nesthocker (αυτοί που κάθονται στη φωλιά τους), στην Ιαπωνία freeter (από την αγγλική λέξη free, ελεύθερος, και τη γερμανική arbeiter, και αναφέρεται στον νέο που είτε αλλάζει συχνά δουλειές είτε μένει άεργος· το θέμα έχει απασχολήσει και το ιαπωνικό Κοινοβούλιο).

Κοινή συνιστώσα για όλους τους «χλιδάνεργους» του κόσμου, ο ψυχικός εγκλεισμός σε επιταγές μοδάτων προτύπων και το ότι έχουν αυξηθεί σημαντικά από τα μέσα της δεκαετίας του ’90, όταν η ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, Τέρι Απτερ, τους πρωτοπαρουσίασε στο βιβλίο της «Ο Μύθος της Ωριμότητας». (Η μελέτη άρχισε όταν η καθηγήτρια συνειδητοποίησε ότι οι φοιτητές της εκδήλωναν σαφείς τάσεις αεργίας και σοβαρές δυσκολίες κοινωνικής προσαρμογής αμέσως μετά την αποφοίτησή τους.)

Φταίνε και οι γονείς

«Στην Ελλάδα, η διάσταση του προβλήματος είναι ακόμη μεγαλύτερη, δεδομένου ότι, σε Ευρώπη και Ηνωμένες Πολιτείες, η αυτονομία των παιδιών κατά την ενηλικίωση είναι μέρος της οικογενειακής παράδοσης.

Αντιθέτως, εδώ εξακολουθούν να αντιμετωπίζονται υπερπροστατευτικά ακόμη κι όταν ενηλικιώνονται», σημειώνει η ψυχολόγος Μαρία Λασιθιωτάκη, και συνεχίζει. «Μιλάμε για εκτεταμένη κοινωνική πραγματικότητα που συνδέεται και με τους γονείς και ειδικότερα το τμήμα εκείνο των άνω των 50 ετών, μορφωμένων γονέων που ανήκουν στην μεσαία τάξη και έχουν μια σχετική οικονομική άνεση. Δεν είναι δηλαδή, οι αγρότες του ’60 που υποστήριζαν με αίμα τις σπουδές των παιδιών. Μεγάλωσαν τα παιδιά τους με τις ανέσεις και τα πρότυπα του καταναλωτισμού.

Οι νέοι αυτοί δυστυχώς ζουν περιμένοντας να βρουν “Τη Δουλειά”. Το αποτέλεσμα αυτής της ανατροφής, είναι μια ολόκληρη φουρνιά από καλομαθημένα παιδιά με μόνιμη ανία και θλίψη, στην πραγματικότητα παγιδευμένα στο φόβο και σε ψευδείς ανάγκες. Παιδιά παθητικά που δεν είναι σε θέση να αγωνιστούν για τίποτα».

Δεν θα ήθελα να περάσω τη ζωή μου σε ένα γραφείο

«Οι δικοί μου δεν με πιέζουν να δουλέψω. Απ’ έξω, απ’ έξω η μητέρα μου μόνον, κάποιες φορές λέει ότι θα πρέπει να δω σοβαρά τι θα κάνω με τη ζωή μου. Ο πατέρας μου δεν ασχολείται. Το μόνο πράγμα που τον ενδιαφέρει είναι να μην αγχώνομαι και να μη βιάζομαι, και αυτό μου αρέσει», λέει η Δέσποινα. Είναι 26 χρόνων, έχει πτυχίο αρχιτεκτονικής, ζει με την οικογένεια, έχει αυτοκίνητο και πιστωτικές κάρτες, που πληρώνει πρόθυμα ο πατέρας της. «Σκέφτομαι να ασχοληθώ με τη ζωγραφική και παράλληλα με τη σκηνογραφία. Η αρχιτεκτονική δεν με ενδιαφέρει ιδιαίτερα. Δεν θα ήθελα να περάσω τη ζωή μου σε ένα γραφείο κουβαλώντας σχέδια των άλλων. Θέλω να κάνω κάτι πιο καλλιτεχνικό...», συμπληρώνει.

Μου είναι δύσκολο να πιάσω μια οποιαδήποτε δουλειά

Ο 27χρονος Γιάννης έφυγε αμέσως μετά το Λύκειο για τη Βαρκελώνη όπου σπούδασε μάρκετινγκ και διαφήμιση. Την τελευταία τετραετία, έχει επιστρέψει στην Αθήνα και ζει με την κοπέλα του σε ένα αρκετά ευρύχωρο ρετιρέ που αγόρασε πρόσφατα (με χρήματα των γονιών του). Εχει ιδέες πολλές και ενδιαφέρουσες αλλά μέχρι στιγμής δεν έχει καταφέρει να απασχοληθεί. «Κόπηκαν οι δουλειές μετά το 2004, οι εταιρείες απολύουν», λέει κι όταν τον ρωτάμε «πώς τη βγάζει» απαντά: «Εχω ευτυχώς την οικονομική στήριξη από την οικογένεια...». Οταν του επισημαίνουμε ότι συνιστά κλασική περίπτωση «χλιδάνεργου», χαμογελάει «Δεν έχεις άδικο, κακά τα ψέματα. Μου είναι, όμως, δύσκολο να πιάσω μια οποιαδήποτε δουλειά. Θα ένιωθα αποτυχημένος. Τζάμπα οι σπουδές στην Ισπανία;».

Τι να κάνω; Να μοιράζω χαρτάκια στους δρόμους;

«Δεν αισθάνομαι καλά χωρίς μια κανονική δουλειά, αλλά δεν μπορώ να πω ότι αισθάνομαι και άσχημα. Εχω πολύ χρόνο για μένα και τους φίλους μου και περνάμε καλά. Αυτό δεν είναι το ζητούμενο; Να περνάμε καλά;», λέει η 29χρονη Ναταλία που δουλεύει περιστασιακά σαν παραγωγός σε έναν trendy πλην όμως μάλλον, μικρής εμβέλειας ραδιοφωνικό σταθμό.

Εχει σπουδάσει φωτογραφία σε ιδιωτική σχολή, ακούει πολλή μουσική και σπανίως πληρώνεται για τις εκπομπές της. Ζει με τη φίλη της από τη σχολή, Κλέλια, στο Νέο Κόσμο και εναποθέτει όλους τους λογαριασμούς που της αναλογούν στον μπαμπά και τη μαμά από τη Θεσσαλονίκη.

Δεν την πιέζουν, όπως λέει, αλλά ανησυχούν. Ενίοτε ανησυχεί και η ίδια. «Ερχονται στιγμές που ξανασκέφτομαι την κατάσταση. Λέω στο εαυτό μου ότι χρειάζεται να βρω μόνιμη δουλειά και το ραδιόφωνο να το έχω σαν χόμπι. Δεν είναι όμως εύκολο. Στο χώρο της φωτογραφίας, οι δουλειές είναι λίγες, τι να κάνω; Να μοιράζω χαρτάκια στους δρόμους;».

*Η Λίνα Γιάνναρου και ο Σπύρος Καραλής είναι δημοσιογράφοι. Τα άρθρα τους δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα Καθημερινή την Κυριακή, 18-11-2007.