Η κρίση θ’ αλλάξει την αρχιτεκτονική της ΕΕ

Την Κυριακή 12 Οκτωβρίου 2008, η ΕΕ συνεδρίασε στο Παρίσι και υιοθέτησε ομόφωνα το σχέδιο Μπράουν για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης. Στο σχέδιο προβλέπονταν α) κρατικές εγγυήσεις πενταετίας στον διατραπεζικό δανεισμό με στόχο την ενίσχυση της ρευστότητας και την ανάκτηση της εμπιστοσύνης των πολιτών στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, και β) η ισχυρή πολιτική δέσμευση των κρατών μελών για αποφυγή της χρεοκοπίας των ευρωπαϊκών τραπεζών.

Το σχέδιο υιοθετήθηκε απ’ όλα τα κράτη του eurogroup μέσα σ’ ένα κλίμα διάχυτης ομοψυχίας και αποφασιστικότητας. Το αποτέλεσμα ήταν άμεσο. Οι αγορές αντέδρασαν θετικά και οι πολίτες αισθάνθηκαν εμπιστοσύνη στην ευρωπαϊκή ηγεσία. Η Ενωμένη Ευρώπη ανέτρεψε το κλίμα πανικού και πέτυχε μια πρόσκαιρη, όπως αποδείχτηκε στη συνέχεια, σταθεροποίηση των προσδοκιών των πολιτών και των επενδυτών απέναντι στο τραπεζικό σύστημα και κατ' επέκταση την οικονομία.

15 μήνες μετά, εκτός από τη δίνη της ύφεσης, η ΕΕ βρίσκεται στη δίνη μιας άνευ προηγουμένου δημοσιονομικής κρίσης. Η Ιρλανδία, η Ελλάδα, η Πορτογαλία, η Ισπανία, σύντομα και η Ιταλία -όλες τους οικονομίες με υψηλά ελλείμματα και τεράστια χρέη- βρίσκονται στο μάτι του κυκλώνα των διεθνών αγορών που εξαπολύουν μια άνευ προηγουμένου επίθεση στην αξία των ομολόγων των συγκεκριμένων κρατών μελών. Ερωτήματα αρχίζουν να προκύπτουν για τη συνοχή του ευρώ, και η πολιτική ομοψυχία του Φθινοπώρου του 2008, δίνει τη θέση της σ' ένα σκηνικό όπου ο Βορράς έχει βάλει στο εδώλιο του κατηγορουμένου το Νότο και τον σφυροκοπεί ανελέητα.

Τι συνέβη; Το "υπερ-δομημένο" και προς κατάρρευση τραπεζικό σύστημα της δυτικής και βόρειας Ευρώπης ήρθε κι έδεσε, εν μέσω ύφεσης μη το ξεχνάμε, με τα μη βιώσιμα δημόσια χρέη των κρατών του Νότου. Δημιουργήθηκε κατ' αυτόν τον τρόπο ένα εκρηκτικό οικονομικό και πολιτικό κοκτέιλ.

Το μάθημα εδώ για την ΕΕ είναι απλό. Το έχουμε διατυπώσει επανειλημμένα τόσο με τη μορφή απλής ακαδημαϊκής διαπίστωσης, όσο και σαν ευχή και πρόβλεψη συνάμα για το μέλλον της Ένωσης. Πάμε λοιπόν ξανά. Δεν κουραζόμαστε να το λέμε.

Οι μεγάλες οικονομικές αναταραχές που πλήττουν με ασυμμετρικό τρόπο την Ένωση –και οποιαδήποτε νομισματική ένωση-, απαιτούν γρήγορα αντανακλαστικά, δυνατότητα οικονομικής συνδρομής στις περιφέρειες ή τους τομείς που πλήττονται και τακτικούς χειρισμούς από ένα ενιαίο πολιτικό κέντρο. Το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο που διέπει την ΟΝΕ με το γνωστό ανισοβαρές μίγμα νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής, αποδεικνύεται ότι δεν είναι σε θέση να λύσει τα προβλήματα που προκαλούνται από μεγάλες οικονομικές κρίσεις. Το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης, που δίνει περισσότερο έμφαση στον περιορισμό των ελλειμμάτων και λιγότερο στην ευελιξία των εθνικών δημοσιονομικών πολιτικών, σε συνδυασμό με την ανοιχτή μέθοδο συντονισμού των οικονομικών πολιτικών στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο εν απουσία ενός ισχυρού κέντρου λήψης καθημερινών αποφάσεων, εμποδίζει τη λειτουργία των αυτόματων σταθεροποιητών που απαιτούνται σε συνθήκες έντονων οικονομικών διαταράξεων.

Πριν από 33 χρόνια, το 1977, η έκθεση του πρώην Προέδρου των Βρετανών Επιχειρηματιών κ. McDougall για λογαριασμό της Επιτροπής, είχε επισημάνει ότι σε μια νομισματική ένωση επιβάλλεται ένας μεγαλύτερος βαθμός κεντρικοποίησης της δημοσιονομικής πολιτικής, έτσι ώστε να αντιμετωπίζονται πιο γρήγορα και πιο αποτελεσματικά ασυμμετρικά σοκ και γενικευμένες υφέσεις στην ευρωπαϊκή οικονομία.

Το μάθημα λοιπόν σήμερα είναι απλό και σαφές. Η οικονομική σταθεροποίηση μιας νομισματικής ένωσης, που μάλιστα δε συνιστά άριστη νομισματική περιοχή υπό την έννοια ότι χαρακτηρίζεται από ανόμοιες παραγωγικές συνθήκες από περιοχή σε περιοχή και χαμηλή ευελιξία αγορών και παραγωγικών συντελεστών, πρέπει να ασκείται από κεντρικά όργανα. Με τη συνδρομή ενός κεντρικού προϋπολογισμού και υπό τις αποφάσεις ενός ομοσπονδιακού, στην προκειμένη περίπτωση υπερεθνικού πολιτικού κέντρου, όπως συμβαίνει σε όλες τις ομόσπονδες οικονομίες.

Σήμερα, αντιμέτωποι πλέον με τα αδιέξοδα της ΟΝΕ, και με τον κίνδυνο της αποσταθεροποίησης του ευρώ να ελλοχεύει, φτάσαμε στο σημείο να σκεφτόμαστε την τελευταία στιγμή, βεβιασμένα και υπό την πίεση των διεθνών κερδοσκόπων πιθανά μέτρα διάσωσης της Ελλάδας και των νότιων χωρών της ΕΕ. Για πρώτη φορά στην εντεκαετή ιστορία του ευρώ, τίθεται θέμα διάσωσης κράτους μέλους, υπό τις χειρότερες δυνατές συνθήκες, μάλιστα με τρόπο που πλήττει την αξιοπιστία της ΟΝΕ. Το σχέδιο διάσωσης που φαίνεται να συζητιέται, ευρωδάνειο με γερμανικό χρήμα προς τις χώρες που πλήττονται, έρχεται κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή με την ΕΕ να έχει χάσει τις εντυπώσεις.

Κι αυτό γιατί μέχρι σήμερα η συντριπτική πλειοψηφία των Ευρωπαίων εμμέναμε σε μια λάθος αρχιτεκτονική. Της νομισματικής ένωσης, χωρίς οικονομική ένωση.

Ευτυχώς λοιπόν σήμερα αντιμετωπίζουμε αυτή την κρίση. Διότι μέσα από τη συνειδητοποίηση των αδυναμιών της ΟΝΕ, ίσως καμφθούν οι διαχρονικές αντιστάσεις των Ευρωπαίων απέναντι στο ενδεχόμενο δημιουργίας μιας δημοσιονομικής ομοσπονδίας στην Ευρώπη. Εδώ και 50 χρόνια η Ευρώπη προχωράει μπροστά, ενοποιείται και διευρύνεται σχεδόν πάντα με αφορμή μια μεγάλη διεθνή κρίση που τη βοηθάει να δει τις ατέλειες του οικοδομήματος που χτίζει. Από την αναγκαστική συμφιλίωση Γαλλίας και Γερμανίας μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο σε συνθήκες Ψυχρού Πολέμου που δημιούργησε την ΕΟΚ, έως την πετρελαϊκή κρίση της δεκαετίας του ‘70 που οδήγησε στην Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη μέχρι και την πτώση του Υπαρκτού Σοσιαλισμού που οδήγησε στο Μάαστριχτ και τις διαδοχικές διευρύνσεις προς ανατολάς, η Ευρώπη αποδεικνύει ότι κάνει άλματα προς την «ever closer union» μόνο έπειτα από σοβαρές συστημικές πολιτικές ή οικονομικές κρίσεις. Η κρίση θ’ αλλάξει την αρχιτεκτονική της ΕΕ.