Ελλάδα: ο δούρειος ίππος της ευρωπαϊκής ενοποίησης

Του Barry Eichengreen*
Project Syndicate, 26-2-2010
Μετάφραση από την ομάδα του PPOL

Η Ευρώπη πλέον κατευθύνεται εκούσα-άκουσα προς την άμεση οικονομική ενίσχυση της Ελλάδας. Μια οικονομική βοήθεια που θα είναι έκτακτη, θα δοθεί υπό όρους και μετά από ρητές δεσμεύσεις της κυβέρνησης της Αθήνας.

Μια τέτοια κίνηση θα επιτρέψει στην ελληνική κυβέρνηση να εξυπηρετήσει το χρέος της. Οι αγορές θα ηρεμήσουν. Μακροπρόθεσμα οι επιπτώσεις αυτής της κίνησης δε θα είναι αμελητέες, αλλά θα αποτελέσουν το πρόβλημα μιας άλλης μέρας.

Μερικοί θα πούνε πως το μοιραίο λάθος ήταν που επιτράπηκε στην Ελλάδα να ενταχθεί στην ευρωζώνη. Θα έπρεπε να είναι σαφές πως η χώρα δεν ήταν έτοιμη για αυτό το βήμα. Τα δημόσια οικονομικά της ήταν ήδη εκτός ελέγχου όταν εντάχθηκε στην νομισματική ενότητα (ΟΝΕ) το 2001 -και τα συνδικάτα της ωθούσαν έκτοτε τις αμοιβές προς τα ευρωπαϊκά επίπεδα, παρά την μεγάλη της υστέρηση όσον αφορά την παραγωγικότητά της.

Αλλά αυτή είναι μια μάλλον απλουστευτική προσέγγιση, αν λάβουμε υπόψη πως ανάλογες δυσλειτουργίες με την Ελλάδα αντιμετωπίζουν κι άλλα κράτη-μέλη της ευρωζώνης. Η Ισπανία, με ανεργία 20% και ραγδαία αυξανόμενο εμπορικό έλλειμμα, βλέπει στην Ελλάδα το μέλλον της. Ή τουλάχιστο αυτό το κάνουν οι αγορές. Η Πορτογαλία και η Ιταλία δεν τα πάνε πολύ καλύτερα.

Σαν την Ελλάδα, κι αυτές οι χώρες αντιμετωπίζουν πλέον δραστικές δημοσιονομικές περικοπές. Σαν την Ελλάδα, δεν μπορούν πια να υποτιμήσουν το νόμισμά τους για να τονώσουν τις εξαγωγές. Σαν την Ελλάδα, αντιμετωπίζουν το φάσμα της βαθιάς ύφεσης. Σαν την Ελλάδα, θα μπουν στον πειρασμό να ζητήσουν βοήθεια από τους εταίρους τους.

Κι έτσι βρισκόμαστε ενώπιον ενός προφανούς ερωτήματος: μήπως τελικά το λάθος ήταν αυτή καθαυτή η δημιουργία του ευρώ; Με δεδομένο πως ήμουν ένας από τους λίγους Αμερικανούς που υποστήριξε τη δημιουργία ενός κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος, δικαιούστε να με ρωτήσετε: μήπως κάνω δεύτερες σκέψεις;

H απάντησή μου είναι αρνητική: δεν ήταν λάθος το ευρώ, αν και μπορεί ακόμα να αποδειχτεί λάθος εκ των πραγμάτων. Αυτό που δείχνει κυρίως η ελληνική κρίση είναι πως στην πραγματικότητα η Ευρώπη βρίσκεται ακόμα μεσοστρατίς στην πορεία της δημιουργίας μιας βιώσιμης νομισματικής ενότητας. Κι αν δεν κάνει βήματα εμπρός, η επόμενη κρίση ίσως να κάνει τούτη δω να μοιάζει με υγιεινό περίπατο στην εξοχή.

Για να υπάρξει ολοκληρωμένη νομισματική ενότητα, η Ευρώπη χρειάζεται να αναπτύξει έναν έκτακτο μηχανισμό χρηματοδότησης των κρατών-μελών της. Σύμφωνα με τα ισχύοντα, τα άλλα κράτη-μέλη μπορούν να βοηθήσουν την Ελλάδα μόνο παραβιάζοντας (ή παρεκκλίνοντας από) τους κανονισμούς, που τους απαγορεύουν ρητά να δανείζουν ένα κράτος-μέλος της ευρωζώνης ει μη μόνο σε περίπτωση φυσικών καταστροφών ή «εκτάκτων συγκυριών που βρίσκονται πέραν των δυνατοτήτων ελέγχου μιας κυβέρνησης». Αυτό οξύνει την αβεβαιότητα. Όταν οι Ευρωπαίοι ηγέτες σπεύδουν να βοηθήσουν έναν εταίρο τους, το κοινό και οι αγορές τους θεωρούν ζαβολιάρηδες. Αν η «συνθήκη της Λισαβόνας» δημιουργεί τέτοια προβλήματα, ε, τότε η «συνθήκη της Λισαβόνας» πρέπει να αλλάξει.

Επιπλέον, η όποια βοήθεια δεν μπορεί απλά να συνοδεύεται από «όρους», αλλά από περιοδικούς ελέγχους των δημοσίων οικονομικών της βοηθούμενης χώρας από μια επιτροπή «εμπειρογνωμόνων» που θα την ορίζει η ΕΕ. Όπως έχει αποδείξει η ιστορία, οι απλές δεσμεύσεις εκ μέρους των επιδοτούμενων κυβερνήσεων δεν αρκούν.

Αναμφίβολα, οι χώρες που θα υποστούν τέτοια μέτρα θα εκφράσουν την αγανάκτησή τους. Στο κάτω-κάτω όμως, κανείς δεν τις αναγκάζει να πάρουν τα λεφτά. Ανησυχείτε για την «ηθική ζημία» μιας άμεσης βοήθειας προς τα άσωτα κράτη-μέλη; Ιδού η λύση για σας! Σημειώστε επιπλέον πως αυτός θα ήταν πολύ πιο αποτελεσματικός πειθαρχικός μηχανισμός σε σχέση με το αλήστου μνήμης «σύμφωνο σταθερότητας και ανάπτυξης».

Μπορείτε να αναρωτηθείτε: πώς θα αντιδρούσαν άραγε οι Καλιφορνέζοι αν εξαναγκάζονταν να αναθέσουν πρόσκαιρα τη διαχείριση των δημόσιων οικονομικών τους σε μια ειδική επιτροπή που θα την όριζε η κυβέρνηση του Μπάρακ Ομπάμα (Barack Obama); Για να πω την αλήθεια, δε νομίζω πως θα τους πείραζε και πολύ. Αυτός που θα αναλάμβανε τα ηνία της πολιτείας τους ίσως να μην ήταν Καλιφορνέζος, αλλά πάντως θα ήταν ένας συμπατριώτης τους Αμερικανός. Ο κόσμος θα καταλάβαινε πως αυτό θα ήταν προς το συμφέρον της πολιτείας αλλά και ολόκληρης της χώρας. Θα τους καθησύχαζε επιπλέον πως η Καλιφόρνια διαθέτει αρκετούς εκπροσώπους της στην Ουάσινγκτον, όπου θα λαμβάνονταν προσωρινά οι αποφάσεις για την πολιτεία τους.

Αλλά οι Ευρωπαίοι δεν κάνουν τέτοια πράγματα, γιατί νιώθουν πρώτα Έλληνες -ή Γερμανοί. Οπότε δεν αναμειγνύονται στα «κυριαρχικά δικαιώματα» των υπολοίπων κρατών-μελών της ΕΕ. Η Γερμανία είναι ιδιαίτερα επιφυλακτική να κάνει κάτι τέτοιο, με δεδομένες τις αναμνήσεις από τη συμπεριφορά της στο Β' παγκόσμιο πόλεμο, ιδιαίτερα στην Ελλάδα.

Ε, ωραία, αν η Ευρώπη θέλει στα σοβαρά να έχει νομισματική ενότητα, θα πρέπει να ξεπεράσει επιτέλους το παρελθόν της! Χρειάζεται όχι απλά στενότερους οικονομικούς δεσμούς, αλλά στενότερους πολιτικούς δεσμούς. Επιπλέον, όσοι διαχειρίζονται τα δημόσια οικονομικά ενός κράτους-μέλους σε κρίση θα πρέπει να διαθέτουν ισχυρή εντολή και ισχυρό έλεγχο, πάει να πει ισχυροποιημένο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο.

Οι υπήκοοι της Γερμανίδας καγκελαρίου 'Ανγκελα Μέρκελ (Angela Merkel) μισούν τις άμεσες οικονομικές ενισχύσεις κρατών-μελών από την ΕΕ, κυρίως διότι γνωρίζουν πως αυτοί θα κληθούν να βάλουν το χέρι στην τσέπη. Και αντιτίθενται προς οτιδήποτε θυμίζει πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης.

Αλλά η Γερμανία δεν είναι αθώα για αυτή την κρίση. Δική της απαίτηση ήταν να υπάρξει μια εξωφρενικά ανεξάρτητη και ισχυρή ευρωπαϊκή κεντρική τράπεζα (ΕΚΤ) που σήμερα επιβάλει μια υπερβολικά «σφικτή» δημοσιονομική πολιτική, επιβαρύνοντας τα λεγόμενα PIIGS (Πορτογαλία, Ιρλανδία, Ιταλία, Ελλάδα, Ισπανία). Το πελώριο εμπορικό πλεόνασμα της Γερμανίας επιδεινώνει τα προβλήματα. Η Γερμανία δεν έχει κάνει όσα της αντιστοιχούν όσον αφορά τη δημοσιονομική εξυγίανση της ευρωπαϊκής οικονομίας.

Η Γερμανία επωφελήθηκε απίστευτα από το ευρώ. Τώρα είναι αναγκασμένη να ξεπληρώσει ένα μερίδιο από τα οφέλη αυτά. Χρειάζεται να πρωταγωνιστήσει στη δημιουργία ενός μηχανισμού έκτακτου δανεισμού προς τους εταίρους της, και στην πολιτική ενοποίηση που θα καταστήσει αυτό το μηχανισμό δυνατό. Θα χρειαστεί να προσφέρει περσότερα στη δημοσιονομική εξυγίανση της ευρωζώνης. Και ποιος είναι καταλληλότερος να ζητήσει περισσότερη λογοδοσία εκ μέρους της ΕΚΤ από το Βερολίνο;

Η ελληνική κρίση μπορεί να λειτουργήσει ως ο «δούρειος ίππος» που οδηγεί την Ευρώπη προς μεγαλύτερη πολιτική ενοποίηση. Τουλάχιστο ας το ελπίσουμε.

*Ο Barry Eichengreen είναι καθηγητής οικονομικών στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Μπέρκλεϊ