Tuesday, February 9, 2010

Βίωσιμες και Δίκαιες Συντάξεις σε μια ανοιχτή κοινωνία

Του Μάνου Ματσαγγάνη*

Σε έναν διαγωνισμό για το πιο βαρετό θέμα συζήτησης το ασφαλιστικό θα διεκδικούσε με αξιώσεις το πρώτο βραβείο. Έχει όλα τα φόντα για κάτι τέτοιο. Κατ’ αρχήν, είναι ζοφερό: οι συντάξεις αφορούν μια περίοδο της ζωής που οι περισσότεροι προτιμούν να μη σκέφτονται. Έπειτα, είναι δυσνόητο: έχει διάφορες τεχνικές πλευρές που λίγοι καταλαβαίνουν και ακόμη λιγότεροι είναι σε θέση να εξηγήσουν. Τέλος, είναι καταθλιπτικό: ως προοπτική δεν φαίνεται να υπόσχεται άλλο από περικοπές και ελλείμματα.

Με βάση τα παραπάνω ίσως να μην είναι τόσο παράξενο ότι οι πολιτικοί το αποφεύγουν, ούτε ότι τα μέσα ενημέρωσης ασχολούνται με αυτό επιδερμικά, ούτε ότι η κοινή γνώμη το παρακολουθεί ζαλισμένη. Και όμως: το ασφαλιστικό βρίσκεται στο επίκεντρο μιας πολιτικής διαμάχης που αγγίζει μια ολόκληρη σειρά από σύγχρονα προβλήματα – μερικά προφανή (η δημοσιονομική εξυγίανση, η φτώχεια των ηλικιωμένων), άλλα λιγότερο προφανή (η θέση της γυναίκας, οι προοπτικές των νέων, τα δικαιώματα των μεταναστών).

Ούτε λίγο ούτε πολύ η έκβαση αυτής της διαμάχης θα καθορίσει πώς θα είναι η κοινωνία στην οποία θα ζούμε στο μέλλον, εμείς και η γενιά των παιδιών μας. Συνεπώς, βαρετό ή όχι, το ασφαλιστικό είναι υπερβολικά σημαντικό ζήτημα για να το αφήσουμε στους πολιτικούς, στους συνδικαλιστές, στους δημοσιογράφους και στους υπόλοιπους ειδικούς (ή «ειδικούς»).

_________________

Σε πρώτο επίπεδο, το ασφαλιστικό γίνεται συνήθως αντιληπτό ως πρόβλημα δημοσιονομικό – και δικαίως. Οι συντάξεις απορροφούν μεγαλύτερο μερίδιο του εθνικού μας εισοδήματος (γύρω στο 12%) από ό,τι στην Ευρωπαϊκή Ένωση (γύρω στο 10%). Φυσικά, αυτό από μόνο του δεν λέει πολλά πράγματα. Είναι δικαίωμά μας να δίνουμε μεγαλύτερη προτεραιότητα στις συντάξεις από ό,τι σε άλλα προγράμματα δημόσιας δαπάνης – αν και, όπως θα δούμε στη συνέχεια, αυτό μπορεί τελικά να μην είναι και τόσο έξυπνο.

Αλλού είναι το ζήτημα. Πρώτον, η χρηματοδότηση του συστήματος συντάξεων είναι από τώρα προβληματική: το έλλειμμα (δηλαδή η διαφορά μεταξύ εσόδων από εισφορές και εξόδων για πληρωμή συντάξεων) εκτιμάται σε 4% έως 5% του ΑΕΠ – μιλάμε για σημαντικό τμήμα του συνολικού δημοσιονομικού ελλείμματος. Και επειδή η συνεχής αναφορά σε ελλείμματα μπορεί να προκαλέσει ένα είδος ανοσίας στον δοκιμαζόμενο αναγνώστη, ας σημειωθεί ότι τα συνολικά έσοδα του κράτους από τον φόρο εισοδήματος φυσικών προσώπων φτάνουν το 4,4% του ΑΕΠ.

Δεύτερον, και σπουδαιότερο, εάν τώρα το έλλειμμα είναι δυσβάστακτο, σε λίγες δεκαετίες θα είναι αβάστακτο. Με τα σημερινά δεδομένα (δηλαδή χωρίς δραστική μεταρρύθμιση), η δαπάνη για συντάξεις αναμένεται να εκτοξευτεί στο 19,4% το 2035, και στο 24,1% το 2060 (έναντι μόλις 11,9% και 12,6% στην Ε.Ε. των 27). Αξίζει να αναφερθεί ότι αυτά τα στοιχεία[1] δεν αμφισβητούνται από κανένα, ενώ επιβεβαιώνουν παλαιότερες εκτιμήσεις της ελληνικής κυβέρνησης και των συνδικάτων[2]. Άλλωστε, τα τελευταία δεν αρνούνται ότι στις επόμενες δεκαετίες η δαπάνη για συντάξεις θα διπλασιαστεί: απλώς ζητούν «να βρεθούν νέοι πόροι».

Όμως, «νέοι πόροι» της τάξης του 20% και 25% του ΑΕΠ δεν υπάρχουν. Η δαπάνη για συντάξεις δεν πρόκειται καν να πλησιάσει τα αστρονομικά αυτά επίπεδα. Ένα τέτοιο βάρος καμιά κοινωνία δεν μπορεί να αντέξει. Ιδίως μια κοινωνία όπως η δική μας, με ασθμαίνουσα οικονομία αλλά και με τεράστια υστέρηση σε όλες τις κοινωνικές πολιτικές που δεν είναι συντάξεις (π.χ. στις πολιτικές για την καταπολέμηση της φτώχειας, για την προστασία των ανέργων, για την υποστήριξη των οικογενειών με παιδιά, για την ενίσχυση της στεγαστικής αυτονομίας των νέων, για τη φροντίδα των ηλικιωμένων – για να μην αναφερθούμε στις πολιτικές για την παιδεία, για την έρευνα, για την προστασία του περιβάλλοντος).

Η αποσιώπηση αυτής της απλής αλήθειας και η εμμονή στην «ανάγκη εξεύρεσης πόρων», ώστε να μην αλλάξει τίποτε, αναδεικνύει μια ενδιαφέρουσα όψη της διαμάχης: ότι μερικοί, προκειμένου να διατηρήσουν τα κεκτημένα τους, είναι έτοιμοι να στείλουν το λογαριασμό –και τι λογαριασμό!– στη γενιά των παιδιών τους, στο όνομα πάντοτε της αλληλεγγύης των γενεών.

Όμως, οι αποτυχίες δεν εξαντλούνται εδώ. Εάν το ασφαλιστικό με τη σημερινή μορφή του παραβιάζει τις πιο στοιχειώδεις αρχές της δικαιοσύνης μεταξύ γενεών (δηλαδή ακριβώς εκείνες τις αρχές που κάθε σύστημα συντάξεων καλείται να υπηρετεί), παραβιάζει εξίσου κατάφωρα την ισονομία των πολιτών της τωρινής γενιάς. Τα 175 ταμεία του, με διαφορετικούς κανόνες το καθένα, δεν συνιστούν ένα σύστημα αλλά πολλά, με αποτέλεσμα άτομα με παρόμοια χαρακτηριστικά να απολαμβάνουν εντελώς διαφορετικά συνταξιοδοτικά δικαιώματα (π.χ. σε σχέση με την ηλικία συνταξιοδότησης, τα απαιτούμενα έτη ασφάλισης, το ύψος της σύνταξης κ.τ.λ.).

Η παραβίαση της ισονομίας των πολιτών έχει πολλές δηλητηριώδεις παρενέργειες, μερικές από τις οποίες θα συζητήσουμε στη συνέχεια. Εδώ ας σταθούμε σε μια από αυτές. Οι κάθε άλλο παρά ασήμαντοι πόροι που δαπανώνται για τις συντάξεις κατανέμονται τόσο άνισα, που η κοινωνική τους επίδραση είναι απογοητευτική: οι εισοδηματικές ανισότητες είναι πιο έντονες μεταξύ των συνταξιούχων από ό,τι στον υπόλοιπο πληθυσμό, ενώ το ποσοστό των ηλικιωμένων κάτω από το όριο φτώχειας παραμένει υψηλό. Οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες ξοδεύουν αναλογικά λιγότερα για συντάξεις, παρ’ ότι έχουν αναλογικά περισσότερους ηλικιωμένους, και ταυτόχρονα τα καταφέρνουν πολύ καλύτερα στο πεδίο της μείωσης των ανισοτήτων και της φτώχειας των ηλικιωμένων.

Ας ανακεφαλαιώσουμε. Το ασφαλιστικό ήδη παράγει μεγάλα ελλείμματα. Τα ελλείμματα αυτά, εάν δεν κάνουμε κάτι σύντομα, θα πάρουν διαστάσεις που απειλούν να υποθηκεύσουν την ευημερία και τα κοινωνικά δικαιώματα της γενιάς των παιδιών μας. Αυτό υποσκάπτει την αλληλεγγύη των γενεών και εξευτελίζει το άγραφο «διαγενεακό συμβόλαιο» πάνω στο οποίο βασίζεται ένα σύστημα συντάξεων. Επιπλέον, προβλέπει ασφαλισμένους πολλών ταχυτήτων, αναπαράγει τις κοινωνικές ανισότητες αντί να τις περιορίζει, και αφήνει έναν μεγάλο αριθμό συνταξιούχων με συντάξεις πείνας. Η πεισματική υπεράσπιση ενός τέτοιου συστήματος, όσο «αγωνιστική» και εάν είναι η ρητορεία με την οποία επενδύεται, δεν μπορεί να κατανοηθεί παρά ως στάση ακραίου κοινωνικού εγωισμού.

Άρα, παρ’ ότι το ασφαλιστικό έρχεται κάθε λίγα χρόνια στην επικαιρότητα ως πρόβλημα δημοσιονομικής εξυγίανσης, θα έπρεπε στην πραγματικότητα να το αντιμετωπίζουμε κυρίως ως πρόβλημα κοινωνικής δικαιοσύνης.

Κατά συνέπεια, παρ’ όλο που η πίεση για μεταρρύθμιση προέρχεται κυρίως «από έξω» (όλοι αυτοί οι ενοχλητικοί ξένοι που μας ζητούν περικοπές), θα έπρεπε κανονικά να προέρχεται «από μέσα», δηλαδή από τις πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις που πιστεύουν στην ισότητα και στην κοινωνική δικαιοσύνη – ει μη τι άλλο, τουλάχιστον στο πεδίο της κοινωνικής πολιτικής.

____________________

[1] Πρόκειται για τις τελευταίες εκτιμήσεις της Επιτροπής Οικονομικής Πολιτικής της ΕΕ, οι οποίες μεταξύ άλλων περιέχονται στο Αναθεωρημένο Πρόγραμμα Σύγκλισης που κατέθεσε η ελληνική κυβέρνηση στα μέσα Ιανουαρίου 2010.

[2] Βλ. αντιστοίχως Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, Αναλογιστική ανασκόπηση του ελληνικού ασφαλιστικού συστήματος (Αθήνα, 2001), και Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ ΑΔΕΔΥ, Αναλογιστική μελέτη του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης στην Ελλάδα: δέσμη προτάσεων (Αθήνα, 2001).


*Ολόκληρο το άρθρο του Μάνου Ματσαγγάνη για το ασφαλιστικό στην
Αθηναϊκή Επιθεώρηση Βιβλίου.

20 comments:

  1. Δικαιώθηκε η "G700"

    Ανακοινώθηκε σήμερα η αρχιτεκτονική του νέου Ασφαλιστικού.Ο Λοβέρδος γράφει ιστορια.
    Στο νέο Ασφαλιστικό συναντάει κανείς με ευφυή τρόπο το κατάλληλο μείγμα "αλληλεγύης των γενεών", "κρατικής εγγύησης","ατομικής ευθύνης".
    ΕΙΔΙΚΑ το τελευταίο έλλειπε μέχρι τώρα και ήταν το Αρχετυπικό κακό της αποτυχίας του υπάρχοντος ασφαλιστικού.
    Η "G700" πρέπει να αισθάνεται δικαιωμένη γιατί όλες οι Αρχές που είχε διατυπώσει κατά καιρούς,ακόμα και τεχνικά στοιχεία,έχουν ενσωματωθεί στο νέο Ασφαλιστικό.

    ReplyDelete
  2. - Διαχωρισμός Πρόνοιας,Σύνταξης,Υγείας.
    -Υγεία μόνον απο το ΕΝΙΑΙΟ ΦΟΡΕΑ ΥΓΕΙΑΣ που θα αγοράζει υπηρησιες Υγείας απο τους παραγωγούς ΕΣΥ και ιδιώτες .
    -Ενιαιοποίηση των όρων συνταξιοδότησης για όλους τους Ελληνες.
    -Μόνο τρία ταμεία.
    -Βασική σύνταξη για όλους απο το κράτος.
    -Κύρια σύνταξη αναλογική-ανταποδοτική.
    -Επικουρική σύνταξη αμιγώς κεφαλαιοποιητική.
    -Ενίσχυση του θεσμού των επαγγελματικών ταμείων.
    -Κινητά χρονικά όρια εξόδου που θα επιλέγονται απο τον ενδιαφερόμενο που θα γνωρίζει απο πρίν τις συνέπειες της απόφασής του.

    ReplyDelete
  3. ΜΕ ΔΕΔΟΜΕΝΟ ΟΤΙ ΟΙ ΣΥΝΤΑΞΕΙΣ ΘΑ "ΚΤΙΖΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΔΕΝ ΘΑ ΧΑΡΙΖΟΝΤΑΙ" οι τριαντάρηδες αρχίζουν να λυτρώνονται απο τα πολλά βάρη των άλλων και μπορούν να κτίσουν και για τον εαυτό τους.Ο,τι θα συνεισφέρουν αυτό και θα παίρνουν.Αυτο σημαίνει ΑΤΟΜΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ.

    ReplyDelete
  4. Ενα υπερβολικά φιλεύθερο ασφαλιστικό σχέδιο και γιαυτό υπερβολικά σοσιαλιστικό.

    ReplyDelete
  5. http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathremote_1_09/02/2010_323147

    ReplyDelete
  6. Κλείνει ο κύκλος της 30ετούς ασφαλιστικής περιόδου κι αρχίζει άλλος.

    Με ταχύτητα express συστημένα από Βρυξέλλες.

    Μένει στην εφαρμογή του.

    http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_2_09/02/2010_390076

    ReplyDelete
  7. Με τα Σώματα Ασφαλείας τι θα γίνει;

    ReplyDelete
  8. βάλε μπρος και τα σώματα ασφαλείας Λοβέρδο

    ReplyDelete
  9. @Parmenidis

    Αυτό θα πει να είσαι Σκούταρης και όχι Γκόρτσος.

    Γκόρτσος

    ReplyDelete
  10. Aκουγα για μιάμιση περίπου ώρα τον Παπακωσταντίνου,τον υπουργό οικονομικών.Ανακοίνωσε την εισοδηματική και φορολογική πολιτική.Φοβερός.Με επιστημονική-τεχνική κατάρτιση,με ιδεολογική σοσιαλφιλελεύθερη συγκρότιση,με επικοινωνιακή χάρη, παρουσίαση το "φορολογικό μανιφέστο".
    Δεν το πιστεύω ότι η Ελλάδα διαθέτει τέτοιους πολιτικούς.Ενας πραγματικός Founder.

    ReplyDelete
  11. εσυ δεν εβριζες το Λοβέρδο parmenides ?

    ReplyDelete
  12. Ο Λοβέρδος αναγκάζεται, διά μέσω πρωθυπουργού, και διά μέσω Βρυξελών, να περάσει μια - τομή σε θεσμικό επίπεδο - ασφαλιστική μεταρρύθμιση που πριν 10 χρόνια θα έβγαζε τη μισή Ελλάδα στο δρόμο. Την εποπτεία θα την έχει το Υπ. Οικ. καθώς μπαίνει σε τροχιά οικονομικής μεταρρύθμισης για τη σταθεροποίηση και την ανάπτυξη της οικονομίας.

    Η γενιά των επαναστατών λυγίζει κάτω από τα βάρη των χρεών της και την κόπωση της ηλικίας της.

    ReplyDelete
  13. Ταυτόχρονα αποκτούμε NHS α λα Αγγλία.

    Σούπερ.

    ReplyDelete
  14. Τα σώματα ασφαλείας έξυπνα δεν τα βάλανε στο νομοσχέδιο.

    Κάνανε κάτι άλλο όμως - στρατηγικά σημαντικό - απαγόρευση εθελούσιων και πρόωρων συντάξεων.

    Στο δεύτερο κύκλο της ασφαλιστικής μεταρρύθμισης θα έχουν σειρά, και χωρίς να εκβιάζουν με τα χρήματα των φορολογούμενων.

    Αλλά και ένα σχόλιο. Πατριωτισμός είναι να μοιράζεσαι τα βάρη της πατρίδας σου, όχι απλά να σε πληρώνουν για κάνεις μόστρα τα αστέρια που δεν αξίζεις. Πρώτα τα σώματα ασφαλείας θα έπρεπε να δράσουν πατριωτικά, όταν καλούμαστε όλοι να συμβάλουμε.

    ReplyDelete
  15. "ser said...

    εσυ δεν εβριζες το Λοβέρδο parmenides ?"

    Ναί! Ναί! Εχεις δίκιο.Τη περίοδο που τον "έβριζα" κυριαρχούσε ο λαικιστικός του εαυτός που κυκλοφορούσε με τα τρία "ΔΕΝ".Μάλιστα μόλις τον στρυμώχνανε δήλωνε "παραίτηση".Ο Παπακωσταντίνου χρειάστηκε ηρωικές προσπάθειες να τον πείσει ότι ο μόνος δρόμος που του μένει είναι να γίνει ο "μεγάλος μεταρρυθμιστής" του Ασφαλιστικού.Οπερ και εγένετο.
    Η κριτική μου είναι πάντα κριτική Αρχών.Δεν μπορώ παρά να του αποδώσω τα εύσημα όταν το Ασφαλιστικό που δημοσιοποίησε στηρίζεται στις προτεινόμενες απο τη "G700" ιδέες και που κατά τη γνώμη μου ευνοούν τη γενιά των 700 Ευρώ.
    Ο Λοβέρδος ακολούθησε μια πολύ καλή μέθοδο διαλόγου με τους κοινωνικούς εταίρους.Ηταν πάντα ο ίδιος παρόν.Εμαθε και κατέθεσε απο το προσωπικό του πολιτικό κεφάλαιο.Είχε δίπλα του τον ταπεινό,μειλίχειο και πολύ καλό γνώστη τον Κουτρουμάνη.
    Είχε την καθοδήγηση του Πακωσταντίνου και τη στήριξη του ΓΑΠ.
    Ακόμα και τα τρία "ΔΕΝ", ΔΕΝ ΠΑΡΑΒΙΑΣΤΗΚΑΝ ΤΥΠΙΚΑ.
    Η καλή αρχή έγινε.Θα ακολουθήσουν και άλλα πολλά.

    ReplyDelete
  16. Εγώ ξέρω ότι η νέα αυτή φουρνιά πολιτικών του e-Gov είναι πολύ καλύτερη από την προηγούμενη στις κωλοτούμπες. Μέσα σε 10 μέρες έφεραν ανάποδα όλες τις προεκλογικές εξαγγελίες και το έκαναν με τέτοιο τακτ που τώρα όλοι σχεδόν τους δίνουν και άριστα.

    Μέχρι και φορολόγηση των εισοδημάτων από μετοχές άκουσα, μέχρι και ειδική φορολόγηση εισηγμένων στο ΧΑΑ (πως;... Ο Αλογοσκούφης φρόντισε για μείωση στο 20% το 2011), για χαριστικές ρυθμίσεις "επαναπατρισμού κεφαλαίων" από off-shore και άλλα τέτοια διαστημικά.

    Υπόψη ότι η αύξηση ορίων ηλικίας στη σύνταξη κατά +1 έτος δίνει βιωσιμότητα στα ταμεία κατά μόλις +3 μήνες. Το ίδιο έλεγε μέχρι πριν 6 μήνες και ο Ρωμανιάς, ο οποίος τώρα έχει αρχίσει και αυτός τις κωλοτούμπες. Και ο υπουργός λέει ότι, αντί το κράτος να συνεισφέρει αυτά που ο -νόμος- προβλέπει, λέει ότι καλά θα κάνουν τα ταμεία να "εκποιήσουν" ότι περιουσία τους έχει απομείνει, γιατί σε ρευστό δεν πρόκειται να πάρουν ούτε ευρώ από τον τακτικό προϋπολογισμό.

    Είτε έχουμε στο υπουργικό συμβούλιο τους επόμενους κατόχους Νόμπελ στο management, economy και econometrics, είτε το δούλεμα πάει σύννεφο. Ευτυχώς που ο μέσος νεοέλληνας δεν ξέρει γρι από οικονομικά, γιατί αλλιώς θα τους είχαν αρχίσει ήδη στα γιαούρτια.

    Εντάξει, στο χαρτί τα περισσότερα μέτρα φαίνονται "δίκαια" και "σωστά" και "αποτελεσματικά" κτλ κτλ (όπως όλα τα νομοσχέδια), αλλά μην τρελαθούμε κιόλας...

    ReplyDelete
  17. ΔΙΟΡΘΩΣΗ:
    Άκυρη η αναφορά στον Ρωμανιά, εννοούσα φυσικά τον (παρα-Λοβέρδω) κ. Κουτρουμάνη.

    ReplyDelete
  18. Λοβέρδος, πριν λίγο στον Φλάς: "δεν γνώριζα το Ασφαλιστικό θέμα,είχα άλλες προτεραιότητες".Αφοπλιστικά ειλικρινής έστω και αν είναι ανησυχητικό πώς ένας πολιτικός του δικού του διαμετρήματος δεν γνώριζε βασικά πράγματα για το Ασφαλιστικό.Ετσι εξηγείται η δυσθυμία του για τη "τιμή" που του έκανε ο Γαπ να τον κανει υπουργό στο εργασίας.Ετσι εξηγούνται οι μπούρδες που έλεγε τις πρώτες μέρες της υπουργίας του.Ετσι εξηγούνται οι κωλοτούμπες.Αλλά ΕΜΑΘΕ.κΑΙ ΕΜΑΘΕ ΓΡΗΓΟΡΑ.ΤΩΡΑ ΠΕΤΑΕΙ.ΔΕΝ ΠΙΑΝΕΤΑΙ.ΧΑΙΡΕΤΑΙ ΤΗ ΚΑΙΝΟΥΡΙΑ ΓΝΩΣΗ ΤΟΥ,την περιφέρει από καναλίου εις κανάλιον ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙ ΜΕ ΤΟ ΖΗΛΟ ΤΟΥ ΝΕΟΦΩΤΙΣΤΟΥ.
    Είμαστε μαζί του και ας κάνει όσες επικοινωνιακές κωλοτούμπες και πιρουέτες χρειαστούν.

    ReplyDelete
  19. Ο Λοβέρδος έφαγε πολύ ξύλο απο το ΓΑΠ και τον ΠΑΠ.Αλλά τώρα διαπρέπει.Εχει αναλάβει το ρόλο του ΣΑΟΥΛ που φωτίστΗκε και έγινε ΠΑΥΛΟΣ που μετέτρεψε τον Χριστιανισμό σε Παυλισμό.
    Αμα τον ακούσετε τώρα, ΘΑ... ΓΟΗΤΕΥΤΕΙΤΕ.

    ReplyDelete
  20. "...Αφοπλιστικά ειλικρινής έστω και αν είναι ανησυχητικό πώς ένας πολιτικός του δικού του διαμετρήματος δεν γνώριζε βασικά πράγματα για το Ασφαλιστικό..."


    Η αφοπλιστική ειλικρίνεια, ενίοτε, λέγεται και βλακεία, ειδικά όταν πρόκειται για πολιτικό.

    Όσο για το "διαμέτρημά" του, το πέτυχες διάνα. Έτσι μετράνε και τα πραγματικά "βλήματα"...

    Άντε γιατί όσο πάνε με τσαντίζουν όλο και περισσότερο. Ο "λαός" τους ψήφισε (το κόμμα) να κυβερνήσουν και αυτοί νομίζουν ακόμα ότι παίζουν SimCity στον Η/Υ (τουλάχιστον πέρασαν στα strategy, από τα RPG του προηγούμενου "καταλληλότερου").

    ReplyDelete