H πρόκληση της οικολογικής ανανέωσης

Tων Κλοντ Αλέγκρ και Λικ Φερί *
Le pari de l' innovation écologique
© Le Figaro
Μετάφραση από την ομάδα του PPOL

Σκάει άραγε η «φούσκα» της κλιματικής αλλαγής; Η στρατηγική του φόβου, που στηριζόταν στην προαναγγελία ενός καυτού κλίματος σε έναν αιώνα, έχει πλέον αποσυντεθεί σε μεγάλο βαθμό. Και πώς θα ήταν δυνατό να πιστέψουμε πως η μεγαλύτερη απειλή για την ανθρωπότητα θα ήταν το κλίμα της Γης σε εκατό χρόνια, ενώ βιώνουμε έκρηξη των ελλειμμάτων και της ανεργίας, ενώ το «ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο» βρίσκεται στα πρόθυρα της κατάρρευσης, ενώ οι υπόλοιπες ήπειροι ζουν στον αστερισμό των εξεγέρσεων των υποσιτισμένων κι κάθε έξι δευτερόλεπτα κάποιο παιδί πεθαίνει από την πείνα; Σήμερα, όχι τις επόμενες δεκαετίες. Δεν είναι αυτά πολύ πιο σοβαρά; Το πώς θα είναι το κλίμα σε εκατό χρόνια κανείς δεν το ξέρει. Εν πάση περιπτώσει, θα αναγκαστούμε να προσαρμοστούμε -κι έχουμε πολύ καιρό να προετοιμαστούμε.

Οπότε σήμερα η λογική αποκαταστάθηκε, η λέξη «Κοπεγχάγη» ξαναέγινε ονομασία πόλης και ο ΟΗΕ αναζητεί απεγνωσμένα τους χρηματοδότες για να κατορθώσει να οργανώσει την επόμενη σύνοδο για το κλίμα, που οι πάντες προαισθάνονται πως δε θα καταλήξει πουθενά. Το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής και των αιτιών του επανήρθε στη δικαιοδοσία της επιστήμης. Ας ξαναρχίσει ένας διάλογος γαλήνιος, χωρίς επικοινωνιακές, οικονομικές ή πολιτικές υστεροβουλίες.

Αλλά για να συμβεί αυτό θα χρειαστεί καιρός, μιας που οι σχεδόν θρησκευτικές βεβαιότητες δεν εγκαταλείπονται από τη μια στιγμή στην άλλη. Ας το επαναλάβουμε πάντως: κανείς, ούτε κι εμείς, δεν αμφισβητούμε την ανάγκη να ελεγχθούν οι εκπομπές CO2, ούτε να εξοικονομήσουμε ενέργεια. Ας πάψουν επιτέλους οι αλληλοκατηγορίες όσον αφορά τον τελικό μας σκοπό. Ας επικεντρωθεί ο διάλογος εκεί που διαφωνούμε, στα μέσα. Οι μεν δίνουν προβάδισμα στη φορολογία, στις απαγορεύσεις, στον παγκόσμιο επικοινωνιακό ορυμαγδό, στη μακρά πομπή «ψηφισμάτων» και «πρωτοκόλλων» που η τελευταία δεκαπενταετία απέδειξε πόσο άχρηστα είναι. Οι δε (στους οποίους συγκαταλεγόμαστε κι εμείς) στοιχηματίζουμε στην επιστήμη και την τεχνολογική καινοτομία, ιδίως όσον αφορά τη δέσμευση και την αποθήκευση των εκπομπών CO2, την εξοικονόμηση ενέργειας, την ανάπτυξη των λιγότερο ρυπογόνων πηγών ενέργειας.

Πώς τεκμηριώνουμε αυτή μας την επιλογή, που ορισμένοι θα σπεύσουν να χαρακτηρίσουν λανθασμένα πως εκφράζει «υπεραισιοδοξία» και «επιστημονισμό»; Απαντούμε τεκμηριωμένα και με σαφήνεια. Με αφετηρία τη διαπίστωση πως η πολιτική οικολογία βρίσκεται σήμερα αντιμέτωπη με μια θεμελιακή αντινομία: από τη μια η συνέχιση της ανάπτυξης είναι αναγκαία, από την άλλη είναι αδύνατη, όπως έχουν σήμερα τα πράγματα.

• Είναι αναγκαία, διότι χωρίς μεγέθυνση της οικονομίας βιώνουμε διόγκωση της ανεργίας και έκρηξη των ελλειμμάτων που υπονομεύουν το μέλλον των παιδιών μας.

• Αλλά είναι και ανέφικτη, υπό την έννοια πως αν οι Ινδοί και οι Κινέζοι έφταναν στο ίδιο επίπεδο κατανάλωσης με εμάς, αν π.χ. διέθεταν κατά κεφαλή αριθμό αυτοκινήτων ανάλογο με εκείνο των Αμερικανών, θα απορροφούσαν το σύνολο της παγκοσμίου παραγωγής πετρελαίου και χάλυβα, πράγμα που σε τελική ανάλυση θα ήταν αιτία πολέμου.

Πώς να υπερβούμε αυτή την αντινομία; Οι φονταμενταλιστές κηρύσσουν την υπο-ανάπτυξη, χωρίς να είναι επ' ουδενί σε θέση να αναλάβουν τις συνέπειές της, σε ανθρώπινο ή κοινωνικό επίπεδο. Εμείς στοιχηματίζουμε στην επιστήμη, αφού είναι αναγκαίο να δώσουμε στην Κίνα και την Ινδία την ευκαιρία να αναπτυχθούν, χωρίς να καταστραφεί ο πλανήτης. Εκεί βρίσκεται το πραγματικό διακύβευμα. Εξάλλου δεν έχουμε ούτε τα μέσα, αλλά ούτε και κανένα δικαίωμα να παρεμποδίσουμε την ανάπτυξή τους. Τα προβλήματά μας δεν θα επιλυθούν με την επιβολή παράλογων οικολογικών φόρων, αλλά με τις μαζικές επενδύεις στην επιστημονική έρευνα.

Αν η οικολογία συμβολίζει το φόβο, την καταστροφολογία και την οικονομική υποανάπτυξη, οι πάντες θα την απορρίψουν. Αν προσπαθήσουμε να τιθασεύσουμε την κλιματική αλλαγή με φορολόγηση των εκπομπών CO2, δεν έχουμε την παραμικρή πιθανότητα επιτυχίας. Χάρη στην κρίση, τα παντός τύπου λόμπι, που είναι πολυάριθμα και ισχυρότατα, θα επιβάλλουν με ευκολία την επιστροφή σε μια νοοτροπία «business as usual». Αυτό είναι ακριβώς που θέλουμε να αποφύγουμε.

Στα μάτια μας οι δύο αντίπαλοι της οικολογίας είναι από τη μια η υποανάπτυξη, από την άλλη ο βλακώδης παραγωγισμός. Το πρόβλημα όμως είναι πως οι δύο αυτές τάσεις αλληλοτροφοδοτούνται, όπως γνωρίζαμε ήδη από τη δεκαετία του '70, με την περίφημη δημοσιοποίηση της έκθεσης του «κλαμπ της Ρώμης», που έγινε γνωστή από τη διάσημη ιαχή του τότε προέδρου της «ευρωπαϊκής επιτροπής» Σίσκο Μάνσχολτ (Sisco Mansholt): «αλτ στην ανάπτυξη!». Το κείμενο προανήγγειλε την παγκόσμια καταστροφή: ανεπάρκεια ενέργειας, ελλείψεις πρώτων υλών, γενικευμένη ρύπανση κ.ο.κ.

Όπως όμως για όλες οι καταστροφολογίες που δεν επαληθεύθηκαν, τείνουμε να απορρίπτουμε το σύνολο των προβλέψεων της έκθεσης αυτής. Συνεχίσαμε λοιπόν να εκμεταλλευόμαστε τους φυσικούς πόρους, να σπαταλάμε, να ξοδεύουμε χωρίς περίσκεψη, να ρυπαίνουμε. Παρά τις αδυναμίες της όμως και το καταστροφολογικό της άρωμα, η έκθεση του «κλαμπ της Ρώμης» περιλάμβανε σημαντικές και χρήσιμες προειδοποιήσεις: να μην σπαταλάμε πρώτες ύλες κι ενέργεια, που δεν είναι ανεξάντλητες, να ελέγξουμε τα απορρίμματα, τη ρύπανση του νερού και της ατμόσφαιρας κ.λπ.

Η πολιτική οικολογία δεν έχει ακόμα υπερβεί αυτό το δίλημμα, με αποτέλεσμα η λογική της οικονομικής ανάπτυξης να υπάρχει σήμερα ο κίνδυνος να μπορέσει για μια ακόμα φορά εκτοπίσει το περιβαλλοντικό ζήτημα σε δεύτερο πλάνο, πράγμα που για μας θα ήταν καταστροφικό. Εξ ου και η στράτευσή μας υπέρ μιας οικολογίας θετικής που θα λαμβάνει υπόψη της την αναγκαιότητα της εξεύρεσης μιας νέας ισορροπίας μεταξύ του ανθρώπου και του περιβάλλοντός του, χωρίς από την άλλη να παρεμποδίζει την ανάπτυξη, την οικονομική μεγέθυνση και την πρόοδο. Η στράτευσή μας σε αυτή την υπόθεση δεν είναι νέα: βλέπουμε με χαρά ορισμένες από τις ιδέες που πρώτοι υπερασπιστήκαμε, να παίρνουν το δρόμο τους.

• Από τη μια έχουμε «παραγωγιστές» που κατανοούν πως για να είναι εις θέση να συνεχίσουν τις δραστηριότητές τους θα χρειαστεί να προσαρμοστούν και να δεχτούν τις απαραίτητες καινοτομίες.

• Από την άλλη ορισμένους «πράσινους» ακτιβιστές που αρχίζουν να απομακρύνονται από τα αυταρχικά τους επαναστατικά οράματα, όπως αποδεικνύει η ανανεωτική πορεία της «Ευρώπης-οικολογίας» (Ε-Ε). Αν και η διαδικασία αυτή είναι σχεδόν αόρατη δια γυμνού οφθαλμού, δεν παύει πως το κίνημα αυτό στρέφει τα νώτα στην αντίληψη της υποανάπτυξης, όπως και στην ελευθεροκτόνα αντίληψη της «τιμωρητικής» φορολογίας. Επιπλέον φαίνεται πως έχει προσηλυτιστεί στην κουλτούρα του διαλόγου. Χαιρόμαστε για τις εξελίξεις αυτές, διότι επιτρέπουν να επανέρθουμε στα πραγματικά σημαντικά ερωτήματα.

Το γραμμικό υπόδειγμα «παίρνω, χρησιμοποιώ, πετώ» θα πρέπει να αντικατασταθεί από ένα «κυκλικό» υπόδειγμα, βασισμένο στην αέναη επαναχρησιμοποίηση των ιδίων πρώτων υλών, είτε πρόκειται για το νερό, είτε για τις ανανεώσιμες (ή ανεξάντλητες) πηγές ενέργειας... Μπορούμε να το πετύχουμε αυτό, αρκεί να επενδύσουμε στην καινοτομία και την πράσινη ανάπτυξη, που σημαίνει επίσης να πάψουμε να αναπτύσσουμε τους κλάδους αυτούς αποκλειστικά από κρατικές επιδοτήσεις, παραλείποντας να τις εντάξουμε στο κύκλωμα της φυσιολογικής οικονομίας, όπως συνέβη π.χ. με τις ανεμογεννήτριες ή τα φωτοβολταϊκά. Με αποτέλεσμα πως σήμερα, την ώρα που η Ευρώπη καλείται να τακτοποιήσει τα δημόσια οικονομικά της, η Γερμανία, η Ιταλία, η Ισπανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, αναμφίβολα λίαν συντόμως και η Γαλλία, να προχωρούν σε περικοπές των κρατικών επιδοτήσεων της ανάπτυξης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Στους αντίποδες αυτής της αποτυχημένης στρατηγικής, θα χρειαστεί να θέσουμε σε λειτουργία μια οικονομική δραστηριότητα ευεπίφορη να πυροδοτήσει το δυναμισμό νέων αγορών. Στο εγχώριο επίπεδο, αυτό μοιάζει να συμβαίνει ήδη στον τομέα της αστικής ηλεκτρικής αυτοκίνησης, στην ανάπτυξη τεχνικών δέσμευσης και αποθήκευσης CO2, στις νέες μεθόδους διαχείρισης της οικιακής κατανάλωσης ενέργειας (την «οικοτική»), στον αγώνα κατά της κατάχρησης των λιπασμάτων και των ζιζανιοκτόνων, στην ανάπτυξη νέων αγροτικών τεχνολογιών, συμπεριλαμβανομένων ασφαλώς και των «γενετικά τροποποιημένων οργανισμών».

Παράλληλα είναι αναγκαίο να αναπτυχθεί η τηλεϊατρική, λόγω και της γήρανσης του πληθυσμού, ενώ η πυρηνική ενέργεια τέταρτης γενεάς θα ήταν δυνατό να προστατεύσει τα αποθέματα ουρανίου και να καταστρέφει τα πυρηνικά απορρίμματα με μακρά ραδιενεργή περίοδο, σε συνδυασμό με μια σχεδιασμένη διαχείριση των εδαφών.

Καλούμαστε να αλλάξουμε υπόδειγμα χωρίς να οπισθοχωρήσουμε ή να καταστρέψουμε. Αυτό το πρόγραμμα είναι τόσο σαφές όσο κι επείγον, εν πάση περιπτώσει πολύ περισσότερο από το πρόγραμμα που μας καλεί να ριψοκινδυνεύσουμε τα πάντα στο όνομα της κλιματικής αλλαγής που θα επισυμβεί σε έναν αιώνα. Χρειαζόμαστε αναμφιβόλως περίσσευμα λογικής και φαντασίας -συν λιγάκι θάρρος!


*Ο Claude Allègre είναι πρώην υπουργός παιδείας της Γαλλίας, στην κυβέρνηση Ζοσπέν. O Luc Ferry είναι φιλόσοφος, πρώην υπουργός παιδείας στην κυβέρνηση της κεντροδεξιάς (2002-2004).