Η προδιαγεγραμμένη προσφυγή στο μηχανισμό στήριξης και τα στοιχήματα της επόμενης μέρας

Του Μανόλη Γαλενιανού*

Το 2009 το έλλειμμα της ελληνικής κυβέρνησης ως ποσοστό του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) ανήλθε στο 12,7% και το χρέος στο 113% (τα στοιχεία αυτά πρόσφατα αναθεωρήθηκαν προς τα πάνω). Δεδομένου ότι το 2009 η ανάπτυξη της οικονομίας ήταν μηδαμινή (το ονομαστικό ΑΕΠ αυξήθηκε μόλις κατά 0,5%), το 2010 το χρέος θα ανέλθει στο 125% του ΑΕΠ. Αν το έλλειμμα παραμείνει στα σημερινά επίπεδα, το χρέος θα φτάσει στο 200% του ΑΕΠ μέχρι το τέλος της δεκαετίας. Καθώς αυτή η εξέλιξη εκμηδενίζει τα περιθώρια αποπληρωμής, η ταχύρρυθμη αύξηση του χρέους οδηγεί την χώρα στην χρεωκοπία με μαθηματική ακρίβεια. Αυτός είναι και ο βασικός λόγος που οι αγορές σήμερα ζητούν όλο και υψηλότερα επιτόκια για να δανείσουν την ελληνική κυβέρνηση.

Τα ερωτήματα που πρέπει να μας απασχολήσουν είναι ποιό είναι το μέγεθος της προσαρμογής που χρειάζεται η χώρα για να επανέλθει σε μια βιώσιμη δημοσιονομική πορεία και κατά πόσο αυτή η προσαρμογή ήταν εφικτή χωρίς εξωτερική βοήθεια.

Ο πρώτος στόχος της προσαρμογής είναι η σταθεροποίηση του χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ. Για να εξετάσουμε ξεχωριστά το μέγεθος της προσαρμογής από την εμπιστοσύνη των αγορών, θα χωρίσουμε το συνολικό έλλειμμα της κυβέρνησης σε δύο επιμέρους τμήματα, το πρωτογενές έλλειμμα και τους τόκους.

Το πρωτογενές έλλειμμα, το οποίο ανήλθε στο 7,7% του ΑΕΠ το 2009, είναι η διαφορά μεταξύ των εσόδων της κυβέρνησης (από φόρους κτλ) και των δαπανών της πλην τόκων (μισθοί δημοσίων υπαλλήλων, δημόσιες επενδύσεις κτλ). Οι τόκοι, οι οποίοι το 2009 περιελάμβαναν το υπόλοιπο 5% του συνολικού ελλείμματος, εξαρτώνται από το ύψος του χρέους και από το επιτόκιο που «ζητούν» οι αγορές για να δανείσουν την κυβέρνηση. Για το 2009, το μέσο επιτόκιο που πλήρωσε η Ελλάδα ήταν περίπου 4,5%, το οποίο πολλαπλασιαζόμενο με το 113% του χρέους δίνει το ύψος των τόκων στο 5% του ΑΕΠ.

Ας κάνουμε την παραδοχή ότι, όταν τελειώσει η δημοσιονομική προσαρμογή σε 3-4 χρόνια, η Ελλάδα θα μπορεί να δανείζεται με επιτόκιο 5%, η οικονομία θα έχει ανακάμψει σε ένα ρυθμό ονομαστικής ανάπτυξης της τάξης του 4% ετησίως (2% πραγματική ανάπτυξη και 2% πληθωρισμός) και το χρέος θα ανέρχεται στο 150% του ΑΕΠ, επίπεδο το οποίο μοιάζει ρεαλιστικό με βάση τα σημερινά δεδομένα. Σε αυτήν την περίπτωση, η Ελλάδα θα χρειαστεί πρωτογενές πλεόνασμα της τάξης του 1,5% του ΑΕΠ για να κρατήσει το ύψος του χρέους σταθερό ως ποσοστό του ΑΕΠ.

Αυτό σημαίνει ότι κατά τη διάρκεια της προσαρμογής πρέπει να αυξηθούν οι φόροι και να μειωθούν οι κρατικές δαπάνες κατά 9,2% του ΑΕΠ σε σχέση με το 2009. Για να έχουμε μια αίσθηση των μεγεθών, το δημοσιονομικό όφελος των ανακοινωθέντων μέτρων προϋπολογίστηκε στο 4% του ΑΕΠ από την κυβέρνηση. Με άλλα λόγια, ακόμα και αν τα μέτρα αποδώσουν ό,τι ελπίζεται, θα χρειαστεί επιπλέον προσπάθεια κατά μιάμιση φορά μεγαλύτερη από την φετινή για να ολοκληρωθεί η προσαρμογή.

Εδώ πρέπει να επισημάνουμε ότι οι παραδοχές για το 4% της μελλοντικής ανάπτυξης και, κυρίως, για το 5% των επιτοκίων είναι αρκετά αισιόδοξες. Αν οι αγορές αποδειχτούν πιο νευρικές και το επιτόκιο δανεισμού είναι π.χ. 6,5% αντί για 5%, τότε θα χρειαστεί υπερδιπλάσιο πρωτογενές πλεόνασμα (3,6% του ΑΕΠ αντί για 1,5%) για τη σταθεροποίηση του χρέους, ανεβάζοντας τη συνολική προσαρμογή στο 11,3% του ΑΕΠ. Επιπλέον, ο παραπάνω υπολογισμός έχει ως στόχο τη σταθεροποίηση του χρέους σε ένα πολύ υψηλό επίπεδο ενώ μεσοπρόθεσμα ο στόχος πρέπει να είναι η μείωσή του.

Δεδομένης της απαιτούμενης προσαρμογής, τίθενται τρία βασικά ερωτήματα:

Πρώτον, έχει η κυβέρνηση την τεχνοκρατική ικανότητα να προχωρήσει σε τέτοιου μεγέθους ανατροπές; Η διάχυτη αίσθηση της διαφθοράς που κυριαρχεί στην Ελλάδα καθώς και η έλλειψη επαγγελματισμού σε μεγάλα τμήματα του δημόσιου τομέα δημιουργούν πολλές επιφυλάξεις σε αυτό το σημείο.

Δεύτερον, έχει την πολιτική βούληση να πράξει τα απαραίτητα; Μια τόσο μεγάλη και ξαφνική αύξηση της φορολογίας και μείωση των δημοσίων δαπανών θα εντείνουν την οικονομική ύφεση και θα δημιουργήσουν πολιτικές πιέσεις για πισωγυρίσματα. Αν σε δυο χρόνια από σήμερα δεν είναι ακόμα ορατό το φως στο τέλος του τούνελ, θα έχει η κυβέρνηση τη θέληση να συνεχίσει τη λιτότητα ή θα αλλάξει ρότα, όπως έγινε το 1987;

Τρίτον, ακόμα και αν απαντήσουμε θετικά στα πιο πάνω, είναι διατεθειμένες οι αγορές να δανείσουν την ελληνική κυβέρνηση με χαμηλά (μη «βάρβαρα») επιτόκια; Όπως είδαμε τους τελευταίους μήνες, οι προσπάθειες μείωσης του ελλείμματος θα αποβούν ατελέσφορες αν οι πληρωμές για τόκους εκτοξευθούν στα ύψη. Συνεπώς, απαραίτητη συνθήκη για την επιτυχία της προσαρμογής είναι να πειστούν οι αγορές ότι κάτι έχει αλλάξει στην Ελλάδα και ότι αυτήν τη φορά η κυβέρνηση όντως θα πράξει ό,τι έχει εξαγγείλει σε αντίθεση με την ιστορία των τελευταίων δεκαετιών.

Το ξεκάθαρο αποτέλεσμα αυτής της ανάλυσης, νομίζω, είναι ότι αν η Ελλάδα δρούσε μόνη της η αποφυγή της χρεωκοπίας της χώρας θα ήταν αδύνατη. Συνεπώς, η προσφυγή στο μηχανισμό στήριξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΔΝΤ ήταν, στην ουσία, προδιαγεγραμμένη από το μέγεθος της κρίσης και οι ανακοινώσεις περί «λύσεων με τις δικές μας δυνάμεις» ήταν στοχευμένες προς εσωτερική κατανάλωση. Ούτως ή άλλως στο ίδιο συμπέρασμα είχαν φτάσει από καιρό και οι περισσότεροι νηφάλιοι παρατηρητές της ελληνικής οικονομίας, όπως ο πρώην πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης ο οποίος είχε επισημάνει τα αυτονόητα, συμπεραλαμβανομένου και του πιθανού ρόλου του ΔΝΤ, από το Δεκέμβρη του 2008!

Η σημασία της βοήθειας της ΕΕ και του ΔΝΤ έγκειται στο ότι δεν χρειάζεται να μας απασχολεί πια το τρίτο από τα παραπάνω ερωτήματα. Τα δύο πρώτα, όμως, παραμένουν και αποτελούν το μεγάλο στοίχημα της σημερινής κυβέρνησης.

*Ο Μανόλης Γαλενιανός είναι επίκουρος καθηγητής στο Οικονομικό Τμήμα του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Πενσυλβανίας και μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου της G700. Το άρθρο του αποτελεί συνέχεια της προηγούμενης δημοσίευσης με τίτλο Αναλύοντας την ελληνική κρίση: πως φτάσαμε ως εδώ;