Η Γερμανία ενδίδει...μαθαίνοντας the hard way!

Όταν στις αρχές Οκτωβρίου του 2008, με αφορμή το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης στην ευρωζώνη, θέσαμε το ζήτημα της εξέλιξης της ΟΝΕ σε μία δημοσιονομική ομοσπονδία , πολλοί συμφώνησαν επί της θεωρίας, όμως ελάχιστοι θεώρησαν ότι υφίστανται σοβαρές πιθανότητες να συμβεί κάτι τέτοιο στο εγγύς μέλλον. Πριν από δύο βδομάδες, με αφορμή τη συζήτηση που ξέσπασε πανευρωπαϊκά περί σταθερότητας της ΟΝΕ και διάσωσης των υπερχρεωμένων κρατών της Νότιας Ευρώπης, επαναναφέραμε το ζήτημα της δημοσιονομικής ένωσης στο προσκήνιο, λέγοντας ότι "ήρθε η ώρα". Πολλοί τότε έσπευσαν να διατυπώσουν την έντονη διαφωνία τους στη λογική ότι δεν θα το επιτρέψει η Γερμανία, γι' αυτό μην ασχολείστε με ανοησίες και υποθετικά σενάρια.

Μια πλήρης δημοσιονομική ένωση στην ΕΕ μπορεί ακόμα να βρίσκεται εντελώς εκτός των άμεσεων σχεδιασμών των ισχυρών της Ευρώπης, ωστόσο η Γερμανία σταδιακά ενδίδει στη λογική κεντρικά σχεδιασμένων ευρωπαϊκών λύσεων για τη σταθεροποίηση της ευρωπαϊκής οικονομίας. Από "κα Αντίδραση", όπως τη χαρακτήρισε σε πρόσφατο άρθρο του ο Paul Krugman, η Γερμανίδα Καγκελάριος φέρεται να εγκαταλείπει το ρόλο του μοναχικού καβαλάρη και τη στρατηγική "ο καθένας για τη χώρα του", αναγνωρίζοντας πλέον ότι χρειάζονται κοινές δράσεις για να αντιμετωπστεί ο κυκλώνας που πλήττει τις ευρωπαϊκές οικονομίες.

Η στροφή αυτή της Γερμανίας, γνωστή στα καθημάς ως "ευρωσωσίβιο", επικοινωνείται αυτές τις μέρες μέσω δηλώσεων του οικονομικού της επιτελείου, και μολονότι στη σημερινή μίνι διάσκεψη κορυφής στο Βερολίνο δεν εκδόθηκε κείμενο συμπερασμάτων για να μπορούμε να γνωρίζουμε λεπτομέρειες, είναι βέβαιο ότι στο Συμβούλιο Κορυφής του Μαρτίου θα καταγραφεί και επισήμως σαν τάση. Αυτό που παραμένει ζητούμενο βέβαια, είναι το περιεχόμενο και οι όροι της ευρωβοήθειας. Η ΕΕ θα πάει από κοινού σε έκδοση ευρωομολόγων; Θα δανείσει η Γερμανία στα υπερχρεωμένα κράτη της Νότιας Ευρώπης λειτουργώντας σαν δανειστής εσχάτου ανάγκης (lender of last resort) με αντάλλαγμα σκληρές διαρθρωτικές αλλαγές και απόλυτη δημοσιονομική πειθαρχία; Θα δημιουργηθεί άραγε η ευρωπαϊκή Bad Bank που πρότεινε ο Αλμούνια;

Όποια απ΄όλες τις παραπάνω ενέργειες και αν συμβεί, η ουσία είναι ότι ανατρέπεται η ρήτρα "μη διάσωσης" του Μάαστριχτ, σύμφωνα με την οποία απαγορεύεται τόσο στην ΕΚΤ όσο και στα κράτη μέλη να παρέχουν οικονομική βοήθεια σε δεύτερο κράτος μέλος σε περίπτωση κακής δημοσιονομικής κατάστασης του τελευταίου. Βρισκόμαστε μπροστά σε μια ομολογία αποτυχίας της σταθεροποιητικής αντικυκλικής λειτουργίας της ΕΕ, που η Γερμανία επέβαλε να γίνεται στα πλαίσια της πειθάρχισης των εθνικών προϋπολογισμών, και την οποία θεσμοθέτησε στο Μαάστριχτ και διπλοσιγούρεψε στο Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης το 1997.

Το ερώτημα εδώ είναι, γιατί αλλάζει τώρα στάση η Γερμανία;

Πρώτον, διότι η υπερχρέωση και το υψηλό κόστος δανεισμού των κρατών της Νότιας Ευρώπης, των λεγόμενων PIGS (Portugal, Italy, Greece, Spain) καθιστά μη διατηρήσιμες τις δημοσιονομικές τους θέσεις με κίνδυνο να δεχτεί ανοδικές πιέσεις το επιτόκιο δανεισμού όλων των κρατών της ΟΝΕ ή ακόμα να διακυβεύεται και η ίδια η ενότητα της ευρωζώνης.

Δεύτερον, διότι κατάρρευση του Νότου και στάση πληρωμών ή έστω ένα παρατεταμένο δημοσιονομικό μπλοκάρισμα συνεπάγεται δραστική μείωση της ζήτησης και ισοδυναμεί με ισχυρό πλήγμα στη γερμανική οικονομία η οποία στηρίζεται στις εξαγωγές.

Ωστόσο, κι εδώ βρίσκεται το σημείο κλειδί στην αλλαγή στάσης των Γερμανών, τα προβλήματα του Νότου είναι ασήμαντα μπροστά στην ενδεχόμενη κατάρρευση των οικονομιών των Ανατολικών κρατών μελών της ΕΕ. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι οι τράπεζες της ευρωζώνης (με πρωταθλήτρια την Αυστρία) είναι εξαιρετικά εκτεθειμένες στις εξελίξεις στην Ανατολική Ευρώπη, όπου η παρουσία τους αντιστοιχεί στο 90% των ξένων τραπεζών που δραστηριοποιούνται στην περιοχή.

Η ανατολική Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με μια κρίση παρόμοια με την κρίση της Λατινικής Αμερικής και της Ασίας τη δεκαετία του '90. Κατάρρευση των νομισμάτων, μαζική φυγή ή δραστική συρρίκνωση των εισερχόμενων κεφαλαίων, αδυναμία αποπληρωμής του εξωτερικού χρέους και των ελλειμμάτων, βαθιά ύφεση. Η Λετονία είναι η νέα Αργεντινή. Η Ουγγαρία κατέφυγε στο ΔΝΤ με το φιορίνι να χάνει 12% έναντι του ευρώ μόνο κατά το μήνα Φεβρουάριο. Το πολωνικό ζλώτι χάνει 11% έναντι του ευρώ, η κορώνα της Τσεχίας 7%. Οι χώρες της Βαλτικής αναμένουν συρρίκνωση του ΑΕΠ κατά 10% φέτος. Ήδη οι ηγέτες των κρατών της ανατολικής Ευρώπης ζήτησαν τη συντονισμένη παρέμβαση της ΕΕ κάνοντας λόγο ακόμα και για επίσπευση της εισόδου τους στο ευρώ. Ο Πρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας κ. Ζέλικ, απευθυνόμενος προς τις Βρυξέλλες, δήλωσε ότι "έχουν περάσει 20 χρόνια από την ενοποίηση της Ευρώπης και θα αποτελέσει τεράστια τραγωδία να επιτρέψετε να χωριστεί εκ νέου".

Όμως υπ' αυτές τις συνθήκες όξυνσης της ύφεσης και των οικονομικών προβλημάτων εντός της ΕΕ, οι κοινές δράσεις, τις οποίες διαβάζουμε στον Τύπο ότι επεξεργάζεται μετά τις αρχικές επίμονες αρνήσεις της η Γερμανία μαζί με τους ισχυρούς της ΟΝΕ, δεν επαρκούν. Ένα ευρωομόλογο δεν φέρνει την άνοιξη, ούτε μπορεί η ΕΕ, τη στιγμή που τα νομίσματα στην ανατολή καταρρέουν, δια στόματος του κυρίου Αλμούνια να συστείνει απλώς στους ανατολικοευρωπαίους να μην κάνουν δημόσιες δηλώσεις για τα νομίσματά τους, μη και προκαλέσουν νευρικότητα στις αγορές.

Η Ευρώπη, μια οικονομική περιοχή που χαρακτηρίζεται από ανόμοιες παραγωγικές συνθήκες, χαμηλή κινητικότητα εργασίας και διαρθρωτικές αδυναμίες, όμως διαθέτει πυκνότατες εμπορικές και οικονομικές σχέσεις ανάμεσα στα κράτη μέλη της, αντιμετωπίζει αυτή τη στιγμή ένα συμμετρικό οικονομικό σοκ σ' ολόκληρη την επικράτειά της, μολονότι με διαφορετικές διαστάσεις στο Νότο, στο Κέντρο και στην Ανατολή. Πολύ γρήγορα θα χρειαστεί ένα πακέτο τόνωσης της οικονομίας ανάλογο μ' αυτό των ΗΠΑ και κεντρικό σχεδιασμό για να το εφαρμόσει. Όχι απλώς χαλαρές κοινές δράσεις και συστάσεις.

Το Σχέδιο για την Ανάκαμψη της Ευρωπαϊκής Οικονομίας που προτάθηκε στις 26 Νοεμβρίου και πρόσφατα εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κινείται μεν στη σωστή κατεύθυνση, όμως τι να το κάνεις αφού στο χρηματοδοτικό σκέλος επιχειρεί να βγάλει από τη μύγα ξύγγι. Προβλέπει δαπάνες ύψους 200 δις ευρώ, τις οποίες κατά 170 δις καλούνται να αναλάβουν τα κράτη μέλη από δικούς τους πόρους στα πλαίσια όμως (sic) που ορίζει το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού, στις ΗΠΑ, όπου πρόσφατα ψηφίστηκε το πακέτο Ομπάμα ύψους 800 δις δολαριών, σύμφωνα με μια πρόχειρη έρευνα της εφημερίδας New York Times, αναμένονται συνολικές δεσμεύσεις από πλευράς ομοσπονδιακής κυβέρνησης ύψους αρκετών τρις δολαρίων. Στην ΕΕ το ποσό αυτό δεν το φτάνει ούτε καν το σύνολο των δεσμεύσεων της προγραμματικής περιόδου 2006-2013.

Υπ' αυτές τις συνθήκες δεν πρέπει να περιμένουμε θαύματα. Ειδικά το μεγάλο ευρωπαϊκό project για επιτάχυνση της μετάβασης σε μια οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα (πράσινη οικονομία), ως εργαλείου εξόδου από την ύφεση, είναι αμφίβολο κατά πόσο μπορεί να προωθηθεί μόνο σε κρατικό επίπεδο και άνευ σημαντικών ποσών κοινοτικού χρήματος.

Είμαστε πεποισμένοι ότι η οικονομική κρίση θα καταδείξει πέραν πάσης αμφιβολίας ότι η σταθεροποιητική αντικυκλική λειτουργία της ΕΕ, έτσι όπως έχει θεσμοθετηθεί στο Μάαστριχτ και το Άμστερνταμ με εντολή Γερμανίας, είναι αναποτελεσματική και επιζήμια. Οι εθνικοί προϋπολογισμοί σε μια νομισματική ένωση δεν μπορούν να παίξουν το ρόλο του αυτόματου σταθεροποιητή σε περιόδους ύφεσης. Αντίστροφα, η σταθεροποιητική λειτουργία ενός κεντρικού προϋπολογισμού σε περίοδο κρίσης, δεν μπορεί να αντικατασταθεί από την ασυντόνιστη δράση πολλών δημοσιονομικών πολιτικών.

Το 1977 ο πρώην Πρόεδρος της Βρετανικής Συνομοσπονδίας Βιομηχάνων (CBI) στη γνωστή πλέον Έκθεση MacDougall, που του είχε αναθέσει να συντάξει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, είχε προτείνει ένα σχετικά μικρό αλλά δυναμικό ευρωπαϊκό προϋπολογισμό της τάξης του 2%-2,5% του κοινοτικού ΑΕΠ, με έμφαση σε διαρθρωτικές, κυκλικές και περιφερειακές πολιτικές, καθώς και πολιτικές για την απασχόληση και την εξωτερική βοήθεια, ο οποίος με εργαλείο τη θεσμοθέτηση κάποιου τύπου προοδευτικής φορολογίας θα ήταν σε θέση να παρέχει προστασία από τις διακυμάνσεις του οικονομικού κύκλου. Το σχέδιο αυτό απορρίφτηκε. Σήμερα ο κοινοτικός προϋπολογισμός είναι κολλημένος στο 1,2% και διαθέτει μία μόνο σημαντική διάσταση: αυτή της μείωσης των διαπεριφερειακών ανισοτήτων μέσα από τα Διαρθρωτικά Προγράμματα, τα γνωστά ΚΠΣ. Καμία δυνατότητα αναδιανομής ή σταθεροποίησης, καμία ευελιξία.

Αργά ή γρήγορα, η Ευρώπη θα βρεθεί αντιμέτωπη με τις θεμελιώδεις αδυναμίες της οικονομικής της αρχιτεκτονικής. Όταν η νομισματική πολιτική της ΕΚΤ εξαντλήσει τα όριά της, τα ευρωομόλογα δεν αποδώσουν τα αναμενόμενα και η Γερμανία εξαντλήσει τις αντοχές της για μεταβίβαση ad hoc πόρων προς το κάθε PIG, τότε αναπόφευκτα θα τεθεί στο τραπέζι το ζήτημα της δημιουργίας ενός κοινού πακέτου τόνωσης της ευρωπαϊκής οικονομίας και μαζί μ' αυτό θα μπουν και τα πρώτα θεμέλια για τη δημοσιονομική ένωση. Ουσιαστικά τη δημιουργία ενός κεντρικού προϋπολογισμού που επιτελεί τη σταθεροποιητική λειτουργία και είναι σε θέση να λύσει τα προβλήματα που δημιουργούν οι ανεξέλεγκτες και ασυντόνιστες δράσεις πολλών δημοσιονομικών πολιτικών στα πλαίσια μιας νομισματικής ομοσπονδίας. Ένα μείζον ζήτημα σωστής και σταθερής λειτουργίας του συνόλου της ΕΕ, όχι απλά διάσωσης του κάθε PIG. Μια εξέλιξη η οποία σημειωτέον θα αντιμετώπιζε τα δημοσιονομικά αδιέξοδα και τις αναπτυξιακές προκλήσεις της ΕΕ πολύ πιο αποτελεσματικά και δίκαια. Έπεται συνέχεια. Δυστυχώς όμως, πρώτα θα μάθουμε the hard way.