Περί «απεχθούς χρέους» και «χρεοκρατίας»

Του Μανόλη Γαλενιανού*

Όπως πολύς κόσμος, είδα πρόσφατα το “Debtocracy” της Κατερίνας Κιτίδη και του Άρη Χατζηστεφάνου και μου κίνησε ιδιαιτέρως το ενδιαφέρον το δεύτερο μέρος το οποίο αναφέρεται στο απεχθές χρέος. Όταν όμως έψαξα λίγο παραπάνω τα στοιχεία στα οποία αναφέρονται, τα συμπεράσματα που έβγαλα ήταν πολύ διαφορετικά από αυτά των παραγωγών του Debtocracy: η θεωρία του απεχθούς χρέους δεν έχει εφαρμογή στην περίπτωση της Ελλάδας και δεν είναι καν ξεκάθαρο ότι έχει χρησιμοποιηθεί στην πράξη σε άλλες χώρες.

Τα παραδείγματα αποποίησης απεχθούς χρέους που παρουσιάζονται στο βίντεο είναι το Μεξικό του 1867, η Κούβα του 1898, το Ιράκ του 2003 και ο Ισημερινός του 2008.

Στα πρώτα τρία παραδείγματα, το παλιό χρέος (ή τμήμα του) διαγράφηκε μετά την αλλαγή καθεστώτος (λόγω επανάστασης ή εισβολής) ενώ στη λίστα θα μπορούσαμε να προσθέσουμε τον αμερικανικό Νότο μετά τον εμφύλιο, την ΕΣΣΔ και την Τουρκία τη δεκαετία του '20 και πολλά πολλά άλλα παραδείγματα. Το βασικό χαρακτηριστικό αυτών των περιπτώσεων είναι ότι η αποποίηση του χρέους προηγήθηκε από την αλλαγή καθεστώτος και συνεπώς δεν έχουν εφαρμογή στη σημερινή Ελλάδα.

Η περίπτωση του Ισημερινού έχει περισσότερα κοινά στοιχεία με την Ελλάδα καθώς δεν συνέπεσε με πολιτειακή αλλαγή αλλά δείχνει και τους κινδύνους της μονομερούς αποποίησης του χρέους.

Στα τέλη του 2008, δύο χρόνια μετά την εκλογή του Ραφαέλ Κορέα στην προεδρία του Ισημερινού, η χώρα σταμάτησε να εξυπηρετεί μία συγκεκριμένη έκδοση ομολόγων που αντιπροσώπευε το ένα τρίτο του εξωτερικού χρέους της χώρας. Το καλοκαίρι του 2009 η κυβέρνηση του Ισημερινού επαναγόρασε αυτήν την έκδοση του χρέους πληρώνοντας μόνο το 35% της ονομαστικής του αξίας. Η αναδιάρθρωση ήταν επιτυχής καθώς το 91% των δανειστών δέχτηκαν να συμμετάσχουν και να παραδώσουν τα ομόλογά τους.

Η επίσημη αιτολογία για τη στάση πληρωμών ήταν ότι η επιτροπή λογιστικού ελέγχου του Ισημερινού έκρινε ότι το χρέος αυτό ήταν «απεχθές» και «παράνομο» και συνεπώς αποφασίστηκε να μην αποπληρωθεί. Πέρα από την επίσημη εκδοχή, την ίδια εποχή τα εμβάσματα των μεταναστών από τις ΗΠΑ και η τιμή του πετρελαίου -- το βασικό εξαγωγικό προϊόν της χώρας—είχαν πέσει πολύ λόγω της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης οπότε η οικονομική δυσπραγία ήταν σημαντικός παράγοντας σε αυτή την απόφαση.

Το ότι ο πρόεδρος Κορέα έκανε δύο χρόνια να μπει στη διαδικασία αναδιάρθρωσης, το ότι η αναδιάρθρωση αποφασίστηκε ξαφνικά και για ένα συγκεκριμένο τμήμα του χρέους που έτυχε να πληρώνει μες στην κρίση και το ότι οι δανειστές πήραν το 35% (αντί για 0%) της αξίας του χρέους, με κάνουν να πιστεύω ότι η αναδιάρθρωση έγινε περισσότερο επειδή η χώρα αντιμετώπιζε δυσκολίες αποπληρωμής του χρέους της και λιγότερο επειδή το χρέος αυτό καθεαυτό κρίθηκε απεχθές.

Αυτή η δυσκολία αποπληρωμής ισχύει φυσικά και στην περίπτωση της Ελλάδας και πιστεύω ότι η αναδιάρθρωση του χρέους είναι κάτι που οφείλουμε να συζητήσουμε και ενδεχομένως να πράξουμε– αλλά με όρους πραγματιστικούς (τι κερδίζουμε και τι χάνουμε από μια τέτοια απόφαση) και όχι ηθικολογικούς.

Η περίπτωση του Ισημερινού δείχνει ότι ότι το κόστος της μονομερούς αποποίησης χρέους, όποια και αν είναι η αιτιολογία, είναι σημαντικό: από το 2008 και μετά η κυβέρηση του Ισημερινού δεν έχει μπορέσει να δανειστεί από τις διεθνείς αγορές και έτσι έχει χρηματοδοτήσει το έλλειμμά της χρησιμοποιώντας τα αποθεματικά των συνταξιοδοτικών ταμείων, δανειζόμενη από το ΔΝΤ (!) και από λατινοαμερικάνικους οργανισμούς οικονομικής βοήθειας και υποχρεώνοντας τις τοπικές τράπεζες να δανείσουν την κυβέρνηση πράγμα το οποίο μειώνει τα διαθέσιμα κεφάλαια για το δανεισμό του ιδιωτικού τομέα.

Το δεύτερο πιθανό κόστος της αναδιάρθρωσης είναι το να πάρουν τη δικαστική οδό οι δανειστές της χώρας, το οποίο έχει συμβεί στην περίπτωση της Αργεντινής όπου οι δανειστές της έχουν προσπαθήσει να κατασχέσουν αεροπλάνα των (κρατικών) αργεντίνικων αερογραμμών σε αεροδρόμια του εξωτερικού. Αυτός ο κίνδυνος μάλλον δεν ισχύει για την περίπτωση του Ισημερινού καθώς το 91% των δανειστών αποδέχτηκαν την αναδιάρθρωση και αυτό αποτελεί πειστήριο όταν το δικαστήριο κρίνει αν ο δανειζόμενος διαπραγματεύτηκε σε καλή πίστη σε μια εκ των υστέρων αλλαγή στους όρους κάποιου δανείου. Πάντως, δεδομένου του ότι η Ελλάδα παίρνει σημαντικά ποσά από την Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω των Κοινοτικών Πακέτων Στήριξης, μια δικαστική διαμάχη στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ενδεχομένως να έχει αρνητικές συνέπειες για αυτά τα πακέτα.

Τέλος, εγώ τουλάχιστον αδυνατώ να καταλάβω τι ακριβώς θα ψάξει να βρει ο λογιστικός έλεγχος που προτείνεται στο βίντεο. Τα στοιχεία για το δημόσιο χρέος ήταν πάντα δημόσια και προσβάσιμα και το μέγεθος του χρέους ήταν γνωστό. Το μέγεθος του προβλήματος δεν το ξέραμε επειδή δε μπήκαμε στον κόπο να το κοιτάξουμε και αγνοήσαμε όποιον μας το επισήμανε (βλέπε: Μάνος, Στέφανος). Επίσης, την τελευταία δεκαετία η ελληνική κυβέρνηση δανείστηκε με τους καλύτερους όρους της ιστορίας του σύγχρονου ελληνικού κρατους! Ποτέ στο παρελθόν δεν μπόρεσε να δανειστεί με 3-4% επιτόκιο, όσο περίπου και η Γερμανία.

Προφανώς και πρέπει να ερευνηθούν οι περιπτώσεις διαφθοράς που συνοδεύουν τις δημόσιες δαπάνες αλλά αυτό δεν έχει σχέση με τον λογιστικό έλεγχο για το πώς δανείστηκε η ελληνική κυβέρνηση.

*Ο Μανόλης Γαλενιανός είναι επίκουρος καθηγητής στο Οικονομικό Τμήμα του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Πενσυλβανίας και μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου της G700.