Η δύσκολη αλλαγή της φορολογικής στρέβλωσης

Του Θοδωρή Πελαγίδη*
Ελευθεροτυπία, 11-10-2009

Η νέα κυβέρνηση έρχεται σε μια «στιγμή της στροφής» για την ελληνική οικονομία και για τη χώρα γενικότερα. Η Ελλάδα έχει μεγάλα θεσμικά προβλήματα που απαιτούν άμεσα λύσεις. Αναγκαστικά, επειδή και η ατζέντα της νέας κυβέρνησης είναι εξαιρετικά βαρυφορτωμένη, πρέπει να «τραβηχτούν» άμεσα οι κρίσιμοι κρίκοι.

Το φορολογικό αποτελεί πράγματι άμεση προτεραιότητα όχι μόνο λόγω των κραυγαλέων αδικιών που περιλαμβάνει, αλλά και για λόγους οικονομικής αποδοτικότητας. Ενα ακόμη κρίσιμο ζήτημα, το οποίο δεν συζητήθηκε αρκετά στην προεκλογική περίοδο, με σοβαρές παράπλευρες επιπτώσεις, είναι οι μεγάλες στρεβλώσεις στις αγορές εργασίας.

Στην Ελλάδα δεν παράγονται θέσεις εργασίας, και ιδιαιτέρως καλές θέσεις εργασίας, με αποτέλεσμα όχι μόνο την τραγικά υψηλή ανεργία των νέων, αλλά και τη σοβαρή επιδείνωση ζητημάτων όπως το ασφαλιστικό, αλλά και το δημοσιονομικό έλλειμμα. Τι δεδομένα υπάρχουν σε αυτή την αγορά;

Ενα πρώτο σημαντικό στοιχείο που καταγράφει το σχετικό διάγραμμα είναι η διαχρονική μείωση της βαρύτητας του συντελεστή μισθωτή εργασία στην οικονομία, όπως αποτυπώνεται από τον λόγο του εισοδηματικού μεριδίου της μισθωτής εργασίας προς εκείνον του κεφαλαίου (όπου περιλαμβάνονται και οι αυτοαπασχολούμενοι, οι οποίοι θεωρούνται εργοδότες). Στην Ελλάδα, αυτή η εξέλιξη επηρεάζεται άμεσα και από την πολύ μεγάλη αύξηση της αυτοαπασχόλησης εδώ και 20 χρόνια.

Η μειωμένη χρήση του συντελεστή «μισθωτή εργασία» ξεκινάει τη δεκαετία του '80, όταν εισάγονται στην Ελλάδα πρώτη φορά μέτρα όπως η σημαντική αύξηση των ασφαλιστικών εισφορών, ή η αύξηση της ακαμψίας της αγοράς εργασίας. Μετά το 2000 η απασχόληση αρχίζει δειλά να αυξάνει πάλι, αλλά η άνοδος αυτή σε κάθε περίπτωση υστερεί σημαντικά σε σχέση με την αύξηση του ΑΕΠ και σίγουρα είναι λιγότερο εντυπωσιακή από την αύξηση των επενδύσεων. Σε αντίθεση με τη ραγδαία αύξηση των επενδύσεων, η αύξηση της απασχόλησης που παρατηρείται δεν αναπληρώνει τις απώλειες της δεκαετίας του '80 ειδικά σε σχέση με τις εξελίξεις της απασχόλησης σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως αποτυπώνεται στο διάγραμμα.

Συνεπώς, παρά την αύξηση του ΑΕΠ, η τάση αποφυγής χρήσης της μισθωτής, ειδικά, εργασίας ως συντελεστή παραγωγής, παραμένει (και στο βαθμό που η στροφή προς την αυτοαπασχόληση δεν αρκεί να αναπληρώσει τη μείωση της μισθωτής εργασίας) εδραιώνεται σε μια γενικότερη αποφυγή της χρήσης του συντελεστή εργασία, την οποία άλλωστε υποδεικνύει και το τόσο χαμηλό ποσοστό απασχόλησης της Ελλάδας.

Πόση σημασία έχουν τα στοιχεία αυτά; Η φορολογική επιβάρυνση της μισθωτής εργασίας σε σχέση με τις μεγάλες δυνατότητες για φοροδιαφυγή στην αυταπασχόληση, λειτούργησαν ως κίνητρο στροφής του εργατικού δυναμικού της χώρας στην προσωπική ή «οικογενειακή» απασχόληση, με αποτέλεσμα να είναι δύσκολη η σύλληψη της φορολογικής ύλης. Με την ανοχή του κράτους στη θάλασσα της φοροδιαφυγής των αυτοαπασχολούμενων, οικοδομήθηκαν αντικίνητρα για τη δημιουργία σοβαρών επιχειρήσεων με μισθωτή εργασία, αφού το έμμεσο κόστος της τελευταίας έγινε αποτρεπτικά υψηλό. Δημιουργήθηκε έτσι ένας φαύλος κύκλος, στην ουσία επιδότησης από την -στις περισσότερες περιπτώσεις- μισθωτή εργασία προς μη αποδοτική οικονομικά αυταποασχόληση, της οποίας η βιωσιμότητα ενισχύθηκε με διοικητικές ρυθμίσεις που «έκλεισαν» τις σχετικές αγορές εις όφελος αυτών που ήδη κατέχουν μερίδια αγοράς.

Ταυτόχρονα, προβλήματα όπως το ασφαλιστικό οξύνθηκαν. Η δε ανεργία επιδεινώθηκε τόσο λόγω της βαριάς φορολογίας της μισθωτής εργασίας, όσο και λόγω της κλειστότητας αγορών που επέβαλαν κάποιες δυναμικές πολιτικά... ομάδες αυταπασχολούμενων επαγγελματιών.

Και επειδή όλοι αυτοί ψηφίζουν, η αλλαγή τώρα είναι δύσκολη. Εν τω μεταξύ, η οικονομική κρίση χτυπάει τους πάντες. Πρόκειται για δύσκολο παζλ για τη νέα κυβέρνηση, όμως βρίσκεται στον πυρήνα μιας στρεβλής οικονομικής κατάστασης. Θυμηθείτε: το πρόβλημα δεν είναι το χρέος και τα ελλείμματα. Το πρόβλημα βρίσκεται εκεί που αυτά γεννιούνται, δηλαδή στην κακή, στη στρεβλή λειτουργία των αγορών.

*Ο Θοδωρής Πελαγίδης είναι καθηγητής οικονομικής ανάλυσης στο Πανεπιστημίο Πειραιά. Το κείμενο αναδημοσιεύεται με την άδεια του συγγραφέα και αποτελεί ελαφρά τροποποιημένο μέρος του υπό έκδοση βιβλίου των Θ. Πελαγίδη-Μ. Μητσόπουλου, «Η στιγμή της στροφής. Ο προοδευτικός οικονομικός πραγματισμός ως απάντηση στην κρίση της ελληνικής οικονομίας», Εκδόσεις Παπαζήση, Νοέμβριος 2009.