Το μέλλον της Ευρώπης εξαρτάται από τους Ευρωπαίους ψηφοφόρους, αλλά όχι από τις ευρωεκλογές

Tου Timothy Garton Ash *

Europe's future depends on voters. But not on the European elections
© The Guardian
Μετάφραση από την ομάδα του PPOL


Τις προάλλες άκουσα έναν ευρωπαϊστή Βρετανό πολιτικό να λέει κάτι απίστευτο. Το κόμμα του, μας εξομολογήθηκε, σκέφτεται σε αυτές τις ευρωεκλογές να συζητήσει για την Ευρώπη! Οι πάντες στο πάνελ άρχισαν να γελούν κάτω από τα μουστάκια τους. Να συζητήσουμε για την Ευρώπη στις ευρωεκλογές; Τι πρωτότυπη ιδέα! Και πόσο γελοία!

Κι αυτό δεν αφορά μόνο την ευρωσκεπτικιστική Βρετανία. Παντού στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) η άμεση εκλογή του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου (ΕΚ), που θα λάβει χώρα ταυτόχρονα σε 27 χώρες το διάστημα μεταξύ 4 και 7 Ιουνίου, θα κριθεί σε μεγάλο βαθμό από την εσωτερική πολιτική κατάσταση των κρατών-μελών. Στα περισσότερα κράτη-μέλη, οι όλο και λιγότεροι πολίτες που μπαίνουν στον κόπο να πάνε να ψηφίσουν, σκοπεύουν να εκφράσουν τη γνώμη τους για τα εθνικά τους κόμματα, τους πολιτικούς της κεντρικής πολιτικής τους σκηνής και τις κυβερνήσεις τους.

Το τι έκαναν οι ευρωβουλευτές την τελευταία πενταετία στις Βρυξέλλες και το Στρασβούργο, τι λέει το πρόγραμμα των λεγόμενων ευρωπαϊκών κομμάτων -όπως του «ευρωπαϊκού λαϊκού κόμματος» (ΕΛΚ) ή του «ευρωπαϊκού σοσιαλιστικού κόμματος» (ΕΣΚ)- το ποια είναι τα μεγάλα ζητήματα που θα απασχολήσουν το ΕΚ στο άμεσο μέλλον -οι περισσότεροι ψηφοφόροι αδιαφορούν πλήρως για αυτά τα ερωτήματα.

Στη Βρετανία, τα εκλογικά αποτελέσματα -μαζί με αυτά των τοπικών εκλογών που γίνονται ταυτόχρονα- θα αναγνωστούν ως προάγγελος των επόμενων γενικών εκλογών.

• Οι πολιτικοί παρατηρητές θα παρακολουθούν εκ του σύνεγγυς τις επιδόσεις του ξενοφοβικού «βρετανικού εθνικού κόμματος» (BNP), που βέβαια θα σχετίζονται από ελάχιστα έως καθόλου με τα τεκταινόμενα στην ΕΕ.

• Το αποτέλεσμα του «εργατικού κόμματος» μπορεί να μην αποδειχθεί τόσο κακό όσο δείχνουν οι δημοσκοπήσεις, για τον πολύ απλό λόγο πως οι Εργατικοί τα είχαν πάει ήδη χάλια στις προηγούμενες ευρωεκλογές. Έτσι, ακόμα κι αν το κυβερνών κόμμα βουλιάξει -όπως αναμένεται- στις εκλογές, ίσως να εκλέξει κανά-δυο ευρωβουλευτές περισσότερους! Αυτό ακριβώς προβλέπει μια πανευρωπαϊκή πρόγνωση που εκπόνησαν τρεις πολιτικοί επιστήμονες.

• Οι Ντέιβιντ Κάμερον (David Cameron) και Ουίλιαμ Χέιγκ (William Hague) ελπίζουν να κερδίσουν λίγες ψήφους ζητώντας και πάλι δημοψήφισμα για τη συνθήκη της Λισαβόνας. Ο Χέιγκ μάλιστα υπερακόντισε τον ηγέτη του, λέγοντας πως μία Συντηρητική κυβέρνηση πιθανότατα θα αμφισβητήσει το βαθμό ευρωπαϊκής ενοποίησης που επιβάλει η συνθήκη, ακόμα κι αν εντωμεταξύ η συνθήκη αυτή έχει εγκριθεί από όλα τα κράτη-μέλη, ακόμα κι αν έχει υπερψηφιστεί σε ένα δεύτερο ιρλανδικό δημοψήφισμα. «Δεν αποκλείουμε τίποτα» δήλωσε στους «τάιμς». Δήλωσε επίσης πως οι Βρετανοί Συντηρητικοί θα βρουν στο επόμενο ΕΚ αρκετούς συμμάχους ώστε να σχηματίσουν μία νέα συντηρητική ευρωκοινοβουλευτική ομάδα.

• Οι «ελεύθεροι δημοκράτες» (LIB-DEM) από τη μεριά τους σκοπεύουν να αναδείξουν πόσο επικίνδυνος είναι ο βρετανικός απομονωτισμός στην ΕΕ -με άλλα λόγια οι απόψεις του Χέιγκ.

Κοντολογίς, στο περιθώριο της προεκλογικής περιόδου, ίσως να συζητήσουμε λιγάκι και για τη θέση της Βρετανίας στην Ευρώπη. Αλλά οι περισσότεροι ψηφοφόροι δε θα επηρεαστούν στο ελάχιστο από αυτές τις κουβέντες. Τόσο στη Βρετανία, όσο κι αλλού, το καθοριστικό θα είναι η εγχώρια πολιτική κατάσταση. Το μόνο που σίγουρα δε θα έχουμε, είναι μια πανευρωπαϊκή συζήτηση για το μέλλον της Ευρώπης.

Όσον αφορά τη συμμετοχή στις εκλογές, αυτή μειώνεται σταθερά από το 1979, οπότε έγιναν οι πρώτες ευρωεκλογές. Από 65% πανευρωπαϊκά εδώ και 30 χρόνια, η συμμετοχή έφτασε το 2004 στο 50%. Στη Βρετανία, για το ποιοι θα αντιπροσωπεύσουν τη χώρα στο γυάλινο κοινοβούλιο των Βρυξελλών ψήφισαν το 2004 λιγότεροι από εκείνους που ψήφισαν για το ποιος θα αποχωρήσει από το τηλεοπτικό σπίτι του «μπιγκ μπράδερ». Σύμφωνα με το ευρωβαρόμετρο, τούτη τη φορά η συμμετοχή θα πέσει κι άλλο, και θα φτάσει γύρω στο 40% (και το ευρωβαρόμετρο έχει μια μακρά παράδοση να υπερεκτιμά το ποσοστό συμμετοχής στις ευρωεκλογές).

Οι Ευρωπαίοι λοιπόν εκδηλώνονται μη ψηφίζοντας. Εκφράζονται για την Ευρώπη μη μιλώντας για την Ευρώπη. Ας το πάρουμε απόφαση: δε διαθέτουμε μία λειτουργική, νομιμοποιημένη και αποτελεσματική ευρωπαϊκή δημοκρατική διαδικασία, ούτε προβλέπεται να αποκτήσουμε κάτι παρόμοιο στο ορατό μέλλον. Μερικοί άνθρωποι ανησυχούν αληθινά για το γεγονός αυτό, και θεωρούν πως μια Ευρώπη νομιμοποιημένη δημοκρατικά θα ήταν πιο αποτελεσματική. 'Αλλοι χρησιμοποιούν το περίφημο «δημοκρατικό έλλειμμα» σαν πρόφαση για να χτυπήσουν τις «Βρυξέλλες». Αν η ΕΕ ήταν πιο δημοκρατική, θα τη χτυπούσαν ακόμα σκληρότερα.

Υπάρχουν ένα-δυο απλά και ελκυστικά πράγματα που θα μπορούσαμε να κάνουμε αμέσως για τον περίφημο εκδημοκρατισμό της ΕΕ: να εκλέγουμε άμεσα τον πρόεδρο της «ευρωπαϊκής επιτροπής» (Κομισιόν)· να εκλέγουμε άμεσα τον πρόεδρο του «ευρωπαϊκού συμβουλίου» -κάτι που ίσως γίνει αν ισχύσει η «συνθήκη της Λισαβόνας». Ακόμα κι αυτά όμως, δεν πρόκειται να αλλάξουν το βασικό χαρακτηριστικό της ΕΕ, που είναι ένα υβρίδιο του οποίου η δημοκρατική νομιμοποίηση προέρχεται κυρίως από το ότι τα κράτη-μέλη της είναι δημοκρατικά, παρά από τη δημοκρατική της λειτουργία.

Σε θεωρητικό επίπεδο, η δημοκρατική νομιμοποίηση θα έπρεπε να ευνοεί την αποτελεσματικότητα -και τανάπαλιν. Πρακτικά, η ενδυνάμωση ορισμένων δημοκρατικών λειτουργιών της ΕΕ ίσως κάνει ακόμα πιο αναποτελεσματική την ΕΕ, περιπλέκοντας ακόμα περισσότερο τη διαδικασία της λήψης των αποφάσεων (ήδη, χάρη στη λεγόμενη διαδικασία της συναπόφασης, το ΕΚ παίζει σημαντικότερο ρόλο από ότι νομίζουν οι περισσότεροι Ευρωπαίοι ψηφοφόροι, πράγμα βέβαια που δε σημαίνει πως οι αποφάσεις της ΕΕ λαμβάνονται αστραπιαία).

Δεν πρόκειται να αποκτήσουμε σύντομα μία ενιαία, δημοκρατική ευρωπαϊκή δημοκρατία. Αλλά έχουμε ήδη μια κοινότητα ευρωπαϊκών δημοκρατιών. Η νομιμοποίηση αυτής της κοινότητας θα ενισχυθεί αν η ΕΕ ανταποκριθεί καλύτερα στις προσδοκίες των Ευρωπαίων πολιτών, πολύ περισσότερο από το αν κάνει ή δεν κάνει τις όποιες θεσμικές της αλλαγές -που ο περισσότερος κόσμος ούτε τις θέλει, ούτε τις κατανοεί, ούτε τον ενδιαφέρουν στο παραμικρό.

Θέλουμε έργα! Δείξτε μας αποτελέσματα στην ενεργειακή πολιτική τις σχέσεις με την Κίνα ή τη Ρωσία, την κλιματική αλλαγή, τη μετανάστευση, το συντονισμό των εθνικών οικονομικών πολιτικών, ούτως ώστε να προστατευθεί η απασχόληση σε καιρούς οικονομικής ύφεσης, την υπεράσπιση της ελευθερίας του λόγου κατά των όποιων εκφοβισμών, την αποτελεσματική απόκρουση της γρίπης Α! Με άλλα λόγια: ακολουθήστε το σύνθημα της «νάικ» -«just do it».

Η αποτελεσματικότητα θα ενισχύσει τη νομιμοποίηση.

Η «συνθήκη της Λισαβόνας» ίσως να βοηθήσει πράγματι λιγάκι, χάρη στη θέσπιση νέων οργάνων (κυρίως στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής). Το κλειδί όμως είναι η πολιτική βούληση. Που προς το παρόν εκφράζεται κυρίως από τις εθνικές κυβερνήσεις, που με τη σειρά τους εκφράζουν -έστω κι ατελώς- τις επιθυμίες των αντίστοιχων εθνικών εκλογικών σωμάτων.

Το πραγματικό πρόβλημα της ΕΕ είναι πως -καταμεσής μάλιστα σε μια οικονομική κρίση, κι ενώ η παγκόσμια ισχύς μετατοπίζεται διαρκώς προς μη-ευρωπαϊκά κράτη- οι ευρωπαϊκές εθνικές κυβερνήσεις -πόσο μάλλον οι λαοί της Ευρώπης- δε δείχνουν την παραμικρή έγνοια να αντιδράσουν ή να δείξουν κάποια εποικοδομητική πολιτική βούληση. Εν έτει 2009, το σύμβολο της Ευρώπης δε θα έπρεπε να είναι η περίφημη μπλε σημαία με τα δώδεκα χρυσά αστέρια, αλλά μια γκρίζα στρουθοκάμηλος, με το κεφάλι της βαθιά χωμένο στην άμμο.

Το μόνο αποτέλεσμα που είχε η κρίση ήταν να προκαλέσει εσωστρέφεια, να επανεθνικοποιήσει την ευρωπαϊκή πολιτική, να φέρει στην επιφάνεια έναν καμουφλαρισμένο προστατευτισμό, να πυροδοτήσει αλληλοκατηγορίες και εθνικό εγωισμό. Η ηγεσία των ευρωπαϊκών θεσμών, συμπεριλαμβανομένης της Κομισιόν, προσπαθεί να το σταματήσει αυτό, αλλά η πραγματική πολιτική δύναμη εξακολουθεί να βρίσκεται στα χέρια των εθνικών κυβερνήσεων, και οι λαοί της Ευρώπης δείχνουν πως δε θέλουν να πάει πουθενά αλλού.

Συνεπάγεται πως οι πραγματικά σημαντικές ευρωπαϊκές εκλογές δεν είναι οι ευρωεκλογές. Είναι οι εθνικές εκλογές, και μάλιστα στις χώρες που παραδοσιακά υπήρξαν οι κινητήρες -ή τα φρένα- της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Αν π.χ. την επόμενη άνοιξη ή το επόμενο καλοκαίρι οι Συντηρητικοί κερδίσουν στις βρετανικές γενικές εκλογές, ξέρουμε πως η οικεία βρετανική τροχοπέδη θα είναι ακόμα πιο έντονη. Αλλά πολύ περισσότερα διακυβεύονται στις επερχόμενες εκλογές μιας χώρας που επί δεκαετίες είναι ο βασικός κινητήρας της Ευρώπης: της Γερμανίας. Οι πραγματικά σημαντικές ευρωπαϊκές εκλογές δε θα γίνουν στις 7 Ιουνίου, αλλά στις 27 Σεπτεμβρίου.

*Ο Timothy Garton Ash είναι καθηγητής ευρωπαϊκής ιστορίας στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και αρθρογραφεί τακτικά στην «Guardian». Αναδημοσιεύουμε το άρθρο του στο πλαίσιο της συζήτησης που διεξάγεται πανευρωπαϊκά για την Ευρώπη και τη σημασία των ευρωεκλογών.