Διαγενεακή διάσταση του εθελοντισμού

Στο πλαίσιο της πρόσκλησης της ΓΓ Νέας Γενιάς που είναι υπεύθυνη για την υλοποίηση της Περιοδείας του Ευρωπαϊκού Έτους Εθελοντισμού, η g700 συμμετείχε σε πάνελ με θέμα «Διαγενεακή αλληλεγγύη στην εποχή της κρίσης». Οι θέσεις μας αποτυπώνονται στο παρακάτω κείμενο:

Δεν έχουμε μελετήσει σε βάθος την έννοια του εθελοντισμού και, φυσικά, δεν φιλοδοξούμε να περιγράψουμε την απόλυτη πραγματικότητα στο χώρο. Γι’ αυτό καταγράφουμε την εντύπωσή μας και ζητάμε και από σας να συμβάλλετε ώστε να δούμε αν όντως ισχύει το μοντέλο που προτείνουμε για το φαινόμενο του εθελοντισμού στην Ελλάδα.

Τρεις χαρακτηριστικές εικόνες μπορούν να περιγράψουν την εικόνα του εθελοντισμού στη μεταπολεμική ιστορία της χώρας μας:

Πρώτη εικόνα, αυτή των κατοίκων ενός χωριού που με δικά τους μέσα φτιάχνουν αντιπυρική ζώνη προστασίας στη διάρκεια μιας πυρκαγιάς.

Δεύτερη εικόνα, μια νοικοκυρά στο μπαλκόνι του πρώτου ορόφου να φωνάζει στην κάμερα «πού είναι το κράτος» την ώρα που το σπίτι της γειτόνισσάς της στο ισόγειο έχει πλημμυρίσει.

Τρίτη εικόνα, η Γιάννα Αγγελόπουλου – Δασκαλάκη να ανακοινώνει χαρούμενη πως οι αιτήσεις των εθελοντών ξεπέρασαν τις 160.000.

Ο μεταπολεμικός εθελοντισμός της ανάγκης που επέτρεπε στις μικρές αγροτικές (συνήθως) κοινωνίες να επιβιώνουν απέναντι στις φυσικές αντιξοότητες υπήρξε μεταπολιτευτικά μια ανάμνηση συνδεδεμένη περισσότερο με την ανικανότητα της διοίκησης να ανταποκριθεί στις ανάγκες των πολιτών παρά ως ένα πνεύμα σχετιζόμενο με αξίες όπως η κοινωνική προσφορά ή ο αλτρουισμός.

Ο, κυρίως αγρότης, Έλληνας των μεταπολεμικών χρόνων πάλευε για επιβίωση. Ο μεταπολιτευτικός Έλληνας – κάτοικος πόλης πλέον – απαίτησε ένα μηχανισμό που μπορούσε στοιχειωδώς να ανταποκριθεί στο ρόλο ενός σύγχρονου κράτους. Οπότε, ο εθελοντισμός της ανάγκης υποχωρεί και δίνει τη θέση του σε ένα νέο ατομισμό ο οποίος περιμένει από το απρόσωπο κράτος να επιλύει τα προβλήματα που άλλοτε επίλυαν οι τοπικές κοινωνίες εθελοντικά.

Η εξωτερική πίεση (από την τρομερή ΔΟΕ) εισάγει στη χώρα ένα νέο μοντέλου εθελοντισμού τις παραμονές του 2004. Στο περιβάλλον αισιοδοξίας και αφθονίας όπου ζει η χώρα το 2004, δημιουργείται χώρος για νέα αστικά χόμπι και ο εθελοντισμός προσφέρεται ως τέτοιος. Οι Ολυμπιακοί αγώνες γίνονται το νέο «εθνικό στοίχημα» και οι Έλληνες μεταμορφώνονται σε άδολους εθελοντές κατά την κυρίαρχη κολακευτική αφήγηση. Βέβαια, πολλοί θυμούνται τις τρεις εβδομάδες επιπλέον στρατιωτικής άδειας ή τα μόρια επιδότησης σε μελλοντικούς διαγωνισμούς του ΑΣΕΠ που επιστρατεύθηκαν λίγους μήνες πριν το φινάλε, όταν έντρομοι οι οργανωτές των Ολυμπιακών έβλεπαν την απροθυμία των Ελλήνων να μετασχηματιστούν σε εκσυγχρονισμένους ευρωπαίους, με μόνο κίνητρο τη διεθνή εικόνα της χώρας. Ο εθελοντισμός έγινε ένα άτυπο νόμισμα ανταλλαγμάτων μεταξύ πολιτείας και πολιτών.

Άλλες παράμετροι σύγκρισης ανάμεσα στη γενιά του πολυτεχνείου και της μεταπολίτευσης και τη δική μας είναι η πολιτικοποίηση, η χρήση των μέσων και η αστικότητα των εθελοντικών οργανώσεων. Οι εθελοντικές συλλογικότητες των δεκαετιών του ‘70 και του ‘80, εντασσόμενες στον μεταπολιτευτικό πολιτικό οργασμό, είχαν έντονα στοιχεία πολιτικοποίησης. Εκπολιτιστικοί σύλλογοι και ομάδες κοινωνικής παρέμβασης ήταν κατά κύριο λόγο οι φορείς εκείνοι που καθόρισαν την εθελοντική δράση στις δεκαετίες εκείνες.

Οι γενιές αυτές ήταν, παράλληλα, εσωτερικοί μετανάστες πρώτης γενιάς. Η σχέση με το αστικό τοπίο δεν είχε ακόμα διαμορφωθεί και η ανάμνηση της «επαρχίας» των ιδιαίτερων πατρίδων του καθενός γεννούσε μια νοσταλγία που ισορροπούσε το κύμα αστυφιλίας που συνέχιζε αμείωτο.

Μετά την Ολυμπιάδα εμφανίζονται οι πρώτες κινήσεις στο διαδίκτυο οι οποίες έχουν ένα κάποιο κοινωνικό αιτούμενο και το εμφανίζουν μέσα από τα μπλογκ. Παρουσιάζουν δε, χαρακτηριστικά εθελοντισμού καθώς οι μπλόγκερς είναι μια κοινότητα η οποία αμισθί προσπαθεί και κατορθώνει να παρέμβει κοινωνικά. Η οργάνωσή τους δεν προϋποθέτει κοινούς φυσικούς χώρους δραστηριοποίησης και αυτό ενισχύει τον πλουραλισμό αλλά μειώνει την έντασή τους στον κοινωνικό χώρο.

Ωστόσο, μέσα από αυτό το νέο μέσο τίθενται κάποια σοβαρά διαδικτυακά αιτούμενα όπως η μάχη ενάντια στο φακελάκι στην οποία πρωτοστατεί το μπλογκ της, άδικα χαμένης, Αμαλίας Καλυβίνου, η ανάδειξη της διαγενεακής δικαιοσύνης που προωθεί η g700 και άλλες παρόμοιες κινήσεις. Πρόκειται για αμιγώς netroots κινήσεις οι οποίες δεν κατεβαίνουν στο δρόμο παρά μόνο σε σπάνιες περιπτώσεις (κατάληψη Μετρό από g700, μαυροφορεμένες διαμαρτυρίες για τις πυρκαγιές της Πάρνηθας κτλ.). Το διαδικτυακό «κίνημα» ατονεί μέσα στο 2009, έχοντας κορυφώσει στη διάρκεια των μηνών που ακολουθούν τα Δεκεμβριανά και βρίσκοντας τη σημερινή του κλίμακα με τις Ευρωεκλογές της μεγάλης αποχής.

Ακολουθεί μια νέα γενιά εθελοντικών grassroots κινήσεων, που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο ως όχημα επικοινωνίας αλλά στοχεύουν σε πραγματικές παρεμβάσεις. Έχουν το αστικό τοπίο ως χώρο αναφοράς, πράγμα που αναδεικνύει και την διαφορετική σχέση της γενιάς μας με την πόλη, σε αντίθεση με τους νοσταλγούς της αγνής ελληνικής επαρχίας των προηγούμενων γενεών. Δεν υπάρχει τόπος καταγωγής που να υποκαταστήσει φαντασιακά την πόλη. Είτε ως παρεμβάσεις στο αστικό τοπίο (περιπτώσεις atenistas) είτε μέσα από μια οικολογική ματιά (αναδασώσεις, καθαρισμοί ακτών) που χαρακτηρίζει συνήθως ανθρώπους με απόσταση από το φυσικό περιβάλλον.

Τώρα, μέσα στην εποχή της κρίσης, θα αναγκαστούμε, εν μέρει, να θυμηθούμε στοιχεία του μεταπολεμικού εθελοντισμού των παππούδων μας. Ασφαλώς, έχοντας την πολυτέλεια να ζούμε σε μια εποχή που δεν θα μας επιφυλάξει προβλήματα όμοια με τα δικά τους, μπορούμε να διατηρήσουμε και ένα επιπλέον αξιακό πλαίσιο που να ξεπερνάει τις αποκλειστικές σχέσεις ανάγκης που έδεναν τις μικρές αγροτικές κοινότητες του ’50.

Ο εθελοντισμός σήμερα μπορεί να γίνει μέσο αντιμετώπισης μιας εντεινόμενης δυσκολίας που θα αντιμετωπίσουν συνάνθρωποί μας και ως απάντηση σε ένα ισχνό και οκνό κοινωνικό κράτος το οποίο δεν θα μπορέσει άμεσα να ανταποκριθεί στις αυξανόμενες κοινωνικές ανάγκες. Ταυτόχρονα, θα γίνει το όχημα για νέες συλλογικότητες οι οποίες δεν θα περιοριστούν σε ρόλους πολιτικής και κοινωνικής διαμαρτυρίας ή στην υπεράσπιση συμφερόντων αλλά, θα επεκταθούν στην δημιουργία πιο εκτεταμένων δικτύων αλληλεγγύης που θα περιλαμβάνουν περισσότερους ανθρώπους.

Τέλος, θέλουμε να κάνουμε ένα σχόλιο για τον τρόπο με τον οποίο προσπαθεί η Ευρωπαϊκή διοίκηση να μεταφέρει τέτοιου είδους ιδέες και αντιλήψεις στους πολίτες της. Το παραδοσιακό μοντέλο γραφειοκρατικού σχεδιασμού και επιτόπιας εκτέλεσης από θεσμικούς φορείς δείχνει να έχει αποτύχει και να αφορά μόνο ένα μικρό αριθμό υπηρεσιακών insiders.

Ειδικά σε ζητήματα κοινωνικής νοοτροπίας όπως ο εθελοντισμός, θα ήταν πολύ πιο χρήσιμο να εντάσσονται σε επιμέρους πολιτικές και να ξεκινούν από τα κάτω προς τα πάνω και όχι με την παραδοσιακή αντίληψη κεντρικού σχεδιασμού που διέπει την ΕΕ και απηχεί το αυτοκρατορικό παρελθόν της ηπείρου μας.

Η νέα Ευρώπη πρέπει, μέσα σε όλα, να πολεμήσει και τον ίδιο της το διοικητισμό. Η διοίκηση πρέπει να ενισχύσει τις υπάρχουσες τάσεις και όχι να τις σχεδιάζει κεντρικά και να τις κατευθύνει.