Συνδικαλιστικός σουρεαλισμός: η εργατική εκπροσώπηση ψάχνει μέλλον

Το κατακερματισμένο εργατικό κίνημα: κάθε πεντάδα και διεκδίκηση

Στην Αθήνα την προηγούμενη χρονιά έγιναν πάνω από 700 πορείες, αποκλεισμοί δρόμων κτλ. από εργαζόμενους διαφόρων κλάδων οι οποίοι διεκδικούσαν διάφορα πράγματα, γενικού ή ειδικού ενδιαφέροντος. Ο μέσος όρος των συμμετεχόντων σε αυτές τις πορείες ήταν 500 άτομα, πράγμα που σημαίνει ότι υπήρξαν πολύ λίγες μεγάλες κινητοποιήσεις (που ανέβασαν τον μέσο όρο) αλλά, η πόλη πνίγηκε από πολλές πολύ μικρές (μικρότερες των 100 ατόμων) διαμαρτυρίες για τις διεκδικήσεις των οποίων η κοινωνία περισσότερο ταλαιπωρήθηκε παρά ενημερώθηκε. Είναι παράξενο σε μια χώρα που ο συνδικαλισμός διεκπεραιώνεται από γιγάντιους οργανισμούς, οι κινητοποιήσεις να έχουν τέτοιο εκφυλισμό. Προφανώς το μοντέλο δεν απηχεί τις κοινωνικές ανάγκες, δανείζοντας τους όμως τα απαρχαιωμένα και αυτοκαταστροφικά του όπλα

Κάθε μικρή ομάδα εργαζομένων αποφασίζει εκτός λογικών πλαισίων με βάση το μεταπολιτευτικό μοντέλο διεκδίκησης να «τρίξει τα δόντια» ώστε τα αιτήματά της να γίνουν αποδεκτά. Αυτοί οι τρόποι δράσης αποτελούν περισσότερο ψυχολογικές εκτονώσεις στενοχωρημένων ή θυμωμένων ατόμων παρά ουσιαστικές και αποτελεσματικές ως προς τα άμεσα συμφέροντα των ίδιων των θιγόμενων εργαζομένων ενέργειες.

Μαζικός συνδικαλισμός: Είμαστε όλοι προλετάριοι;

Η αλληλεγγύη των εργαζομένων σε μια μεταβιομηχανική οικονομία δεν είναι τόσο προφανής όσο πιο παλιά, τότε που οι φτωχοί βιομηχανικοί εργάτες ήταν η πλειοψηφία του εργατικού δυναμικού και οι βασικοί εργοδότες ήταν «οι πλούσιοι».

Στην ελληνική οικονομία οι συνθήκες ήταν και παραμένουν εντελώς διαφορετικές. Οι εργαζόμενοι και μισθωτοί ανήκουν σε πολλές μικρές ομάδες με δυσανάλογη δυναμική και διαφορετική διαπραγματευτική ισχύ. Από τους ολικής απασχόλησης αλλά, μερικής αμοιβής νέους που δουλεύουν με μπλοκάκι μέχρι τους υψηλόμισθους και μόνιμους εργαζόμενους των ΔΕΚΟ η ψαλίδα δεν έχει απλώς ανοίξει, έχει ξεχαρβαλωθεί. Από την άλλη, οι εργοδότες των συντριπτικά περισσοτέρων εργαζομένων απέχουν παρασάγγας από τον κλασικό καπιταλιστή με το ημίψηλο και είναι συνήθως μικρομαγαζάτορες σε θνησιγενείς επιχειρήσεις και, χωρίς αυτό να τους καθιστά λιγότερο βάναυσους παρότι, ομολογουμένως, έχουν πιο κοντινή επαφή με τους εργαζόμενους και τα προβλήματά τους.

Το ιδεολόγημα του ταξικού συνδικαλισμού όπου «το δίκιο του εργάτη» γενικεύεται και εκπροσωπεί όλους μα όλους τους μισθωτούς εργαζόμενους, έχει απαρχαιωθεί. Δεν είναι πλέον δυνατόν μια κοπέλα που δουλεύει πωλήτρια σε πολυκατάστημα με καθαρές αποδοχές 650€ να πειστεί ότι έχει τα ίδια συμφέροντα με μια καθαρίστρια του ΟΣΕ η οποία δουλεύει τις μισές ώρες και παίρνει τα τριπλάσια χρήματα.

Τα κεντρικά συνδικαλιστικά όργανα προωθούν κατά κύριο λόγο τα συμφέροντα των πιο προνομιούχων εργαζομένων – οι οποίοι αποτελούν και το κύριο εκλογικό σώμα των συνδικαλιστικών ηγεσιών – και δεν ασχολούνται επαρκώς με τα προβλήματα των κατώτερων εργατικών ομάδων, οι οποίες αφ’ ενός δεν έχουν μόνιμη σχέση με την εργασία και δεν μπορούν να συνδικαλιστούν με το τρέχον πρότυπο (που φτιάχτηκε σε εποχές εργασιακής μονιμότητας), αφ’ ετέρου είναι και οι πιο ευάλωτες στις εργοδοτικές πιέσεις κάθε κλίμακας και στη μέγιστη πίεση – για την οποία οι προνομιούχες ομάδες πχ. των ΔΕΚΟ είναι εντελώς ανυποψίαστες – της ανεργίας.

Παράλληλα, το ελληνικό κράτος, μέσα από ειδικές προσοδοθηρίες, μετέτρεψε τον κεντρικό συνδικαλισμό σε αργομισθία, επιδοτώντας με φανερά και αφανή ποσά έναν μηχανισμό που αύξανε και πλήθαινε διασωληνωμένος στην κρατική χρηματοδοτική δεξαμενή και όχι στις οικειοθελείς συνδρομές των μελών του.

Η τεχνητή ενότητα του ελληνικού εργατικού κινήματος: ποιος κερδίζει;

Οι ηγεσίες αυτές, ωστόσο, είναι και οι πρώτες που προσπαθούν να πείσουν ότι η γενική ενότητα των εργαζομένων είναι αναγκαία. Είναι προφανές ότι η λαϊκή αποδοχή διαφόρων μορφών πίεσης που χρησιμοποιούν οι εργαζόμενοι και που είναι πολλές φορές ακραίες (στέρηση κοινωνικών αγαθών όπως ηλεκτρικό ρεύμα, συγκοινωνίες κτλ.) είναι καλύτερα υποστηριζόμενες όταν γίνονται για «το κοινό καλό των εργαζομένων». Πρόκειται ασφαλώς, για έναν από τους πιο μεγάλους μεταπολιτευτικούς μύθους. Οι φτωχότεροι εργαζόμενοι του «πραγματικού» ιδιωτικού τομέα δεν αύξησαν τις αποδοχές τους με τον ίδιο ρυθμό με τον οποίο το κατάφεραν οι εργαζόμενοι των ισχυρών συνδικαλιστικών ομάδων που διέθεταν και τα παραπάνω εργαλεία. Αυτό ασφαλώς είναι θεμιτό και συμβαίνει σε όλον τον κόσμο, ωστόσο υπήρξε μια από τις βασικές αιτίες απονομιμοποίησης του «εργατικού κινήματος» στα μάτια των φτωχότερων εργαζομένων.

Δεύτερη αιτία της απονομιμοποίησης αυτής ήταν οι καριέρες που έχτισαν οι διάφοροι νομικά προφυλαγμένοι συνδικαλιστές στις πλάτες των πιο ανυπεράσπιστων εργαζομένων. Ο «συνδικαλιστής» της μικρής κλαδικής ή του τοπικού σωματείου δεν ήταν παρά ένας χαμηλόβαθμος κομματικός υπάλληλος που έχοντας εξασφαλίσει νομικά την ασφάλεια από την απόλυση, συνήθως έπαιρνε και ένα επιπλέον ρολάκι στην μικρής κλίμακας πολιτική πχ. στην τοπική αυτοδιοίκηση. Οι πλέον επιδέξιοι αναρριχούνταν στη συνδικαλιστική ιεραρχία και μεταπηδούσαν στην πολιτική σκηνή αφού είχαν συγκεντρώσει αρκετούς κομματικούς πόντους. Και, βέβαια, οι σημαντικότεροι εργατοπατέρες ανταμείφθηκαν με υπουργικές καρέκλες και, πολλές φορές, έκαναν ωραία δώρα στους κλάδους που τους ανέδειξαν.

Ο μέσος Έλληνας στέκεται πλέον πολύ καχύποπτα απέναντι στις συνδικαλιστικές ηγεσίες οι οποίες καταφανέστατα εδώ και δυο δεκαετίες ενδιαφέρονται για την προσωπική τους πολιτική αναβάθμιση περισσότερο από τα συμφέροντα των αδύναμων εργαζομένων. Οι υπουργοποιημένοι εργατοπατέρες συνέβαλαν στην απαξίωση του συνδικαλιστικού κινήματος όσο κανένας άλλος.

Ένας νέος συνδικαλισμός: η μικρή κλίμακα ως ενίσχυση του εργαζόμενου

Τώρα, λοιπόν, τι πρέπει και τι μπορεί να γίνει; Να εγκαταλείψουμε την οργάνωση και να κινηθούμε με τη λογική του «ο σώζων εαυτόν σωθήτω»;

Προφανώς ο συνδικαλισμός είναι μοναδικό όπλο των εργαζομένων σε μια συρρικνούμενη αγορά εργασίας. Οι εργοδοσίες και οι εργαζόμενοι μπορούν, προφανώς, να έχουν κοινά οφέλη αλλά, φυσικά, και ένα μεγάλο πεδίο σύγκρουσης συμφερόντων. Σε μια περίοδο αυξημένης ανεργίας και με έναν οικονομικό σχεδιασμό που την ενισχύει δομικά (σε όλη την Ευρώπη), οι εργοδοσίες έχουν και θα έχουν το πάνω χέρι άρα οι εργαζόμενοι θα πρέπει να συνασπίζονται για να πετυχαίνουν τις καλύτερες δυνατές συνθήκες.

Πώς όμως; Ας είμαστε ρεαλιστές. Εργοδότες κι εργαζόμενοι έχουν πιο κοινά συμφέροντα όσο το μέγεθος της επιχείρησης μικραίνει ενώ αντίθετα, οι εργαζόμενοι διαφορετικού τύπου επιχειρήσεων έχουν τεράστιες διαφορές μεταξύ τους. Η ΓΣΕΕ έχει την ευθύνη να αναγνωρίσει τις διαφορές αυτές και να προχωρήσει στην αναγκαία αναδιοργάνωσή της πέρα από τη συνήθη κλαδική εκπροσώπηση. Η ΓΣΕΕ είναι αφ’ ενός ο αρχαιότερος συνδικαλιστικός οργανισμός αλλά το δεινοσαυρικό πυραμιδοειδές μοντέλο διοίκησής της έχει πλέον ξεπεραστεί.

Όταν ο πρόεδρος της ΓΣΕΕ είναι (κατά το επίσημο βιογραφικό του) Διευθυντής της Εθνικής Τραπέζης δημιουργείται μια σύγχυση ως προς το τι εκπροσωπεί. Στο δημόσιο διάλογο η ΓΣΕΕ δεν εκπροσωπεί πλέον παρά μια μικρή μερίδα των Ελλήνων εργαζόμενων οι οποίοι έχουν ως έμμεσο εμμέσως εργοδότη το ελληνικό δημόσιο. Η ΓΣΕΕ κατ’ αρχάς, πρέπει να διαχωρίσει τους εργαζόμενους που αμείβονται από το δημόσιο τομέα (ΔΕΚΟ, ΟΤΑ, τράπεζες κτλ.) από τους εργαζόμενους του καθαρά ιδιωτικού.

Χρειάζεται, επίσης, να αφήσει την παλιά λογική των εθνικών διαπραγματεύσεων και να επινοήσει μια νέα συνδικαλιστική δυναμική που θα εκμεταλλευτεί την πραγματική δομή της ελληνικής οικονομίας, που θα ενισχύσει τα αδύναμα αυτή τη στιγμή επιχειρησιακά σωματεία, να επιδιώξει την άρση των νομικών εμποδίων για τη σύσταση σωματείου ανεξάρτητα από τον αριθμό εργαζομένων μιας επιχείρησης, να προτείνει τρόπους ώστε να μπορούν να συνασπιστούν οικειοθελώς εργαζόμενοι διαφορετικών πολύ μικρών επιχειρήσεων, να συμπεριλάβει το πλήθος των περιστασιακά εργαζόμενων και των ανέργων

Το κόστος για τη συνδικαλιστική ηγεσία είναι, ασφαλώς μεγάλο από τη στιγμή που θα αποκεντρώσει τα δικαιώματα της. Ο Γιάννης Παναγόπουλος ή ο επόμενος πρόεδρος της ΓΣΕΕ ίσως δεν πάρει βουλευτική έδρα ή υπουργείο.

Μέσα σε ένα νέο πλαίσιο κοινωνικών ισορροπιών, το οποίο πρέπει πλέον να δημιουργηθεί με πρωτοβουλία του εθνικού συνδικαλιστικού οργάνου, η δική μας γενιά, κατ’ εξοχήν ανεκπροσώπητη στους κοινωνικούς διαλόγους, όπως διαμορφώθηκαν από τη «γενιά του Πολυτεχνείου», θα μπορέσει να εκφραστεί και συλλογικά.