Δημοσιοϋπαλληλικός φετιχισμός: ένα νεοελληνικό παράδοξο

ΟΙ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΗΣ ΑΔΡΑΝΕΙΑΣ

Οι μεγάλες τομές που καλείται να κάνει η χώρα μας για να μπορέσει να βγει όσο το δυνατόν λιγότερο πληγωμένη από την παγκόσμια οικονομική κρίση στην οποία μπήκε κυρίως για δικούς της ιδιαίτερους λόγους συναντούν μια αναμενόμενη αντίσταση.

Μεγάλες ομάδες συμφερόντων (εκδοτικών, επιχειρηματικών, κομματικών, συνδικαλιστικών) αντιπαρατίθενται σε κάθε απόπειρα αλλαγής που μπορεί να διακόψει την προσοδοθηρία που τους κράτησε ζωντανούς και αυξανόμενα πλούσιους την τελευταία 35ετία.

Το περίεργο όμως δεν είναι αυτό. Κάθε άτομο ή ομάδα, ακόμα κι αν απομυζά τον κοινωνικό πλούτο, έχει το δικαίωμα να υπερασπίζεται τα συμφέροντά της. Το περίεργο ξεκινά όταν οι πιο εξοντωμένες ομάδες της κοινωνίας συμπαρίστανται στις πιο βολεμένες. Οι όποιες πολιτικές ή κοινωνικές δυνάμεις επιθυμούν να εκσυγχρονίσουν την ελληνική οικονομία συναντούν τεράστιες αντιστάσεις, όχι μόνο από τους «βολεμένους» του τρέχοντος συστήματος που αναφέρονται παραπάνω αλλά κι από τους κατεξοχήν αδικημένους του (γενιά των 700€, άνεργοι, φοιτητές, χαμηλοσυνταξιούχοι). Στο κείμενο αυτό θα προσπαθήσουμε να ερμηνεύσουμε μία από τις διαστάσεις του φαινομένου αυτού.

ΤΟ «ΔΙΚΙΟ» ΤΟΥ «ΕΡΓΑΤΗ»

Το ανδρεϊκό ΠαΣοΚ υπήρξε γεννήτορας μιας αξιοθαύμαστης πολιτικής ευρεσιτεχνίας την οποία όλοι οι διάδοχοί του (εκτός του Μητσοτάκη) ζήλεψαν: κατόρθωσε να έχει και την πίτα ολόκληρη και το σκύλο χορτάτο. Βέβαια, σήμερα που πληρώνουμε τη χόρταση με κάπως υψηλό επιτόκιο, μας έρχεται κάπως άβολο. Βασίζοντας την «ανάπτυξη» σε ελλειμματικούς προϋπολογισμούς, σε δανεικά («από το μέλλον» κατά τον ιδρυτή) και σε χαριστικά (ΜΟΠ, πακέτα Ντελόρ, Σαντέρ κτλ) μοίρασε πλούτο σε κοινωνικές ομάδες οι οποίες είχαν αποκλειστεί από το μοίρασμα ως τη μεταπολίτευση.

Οι ομάδες αυτές, εντελώς συντηρητικές πολιτικά και κοινωνικά, εξαγοράστηκαν από το ΠαΣοΚ μέσα από ένα σύστημα προσόδων και προνομίων και μέσα από μια χαραμάδα ασυδοσίας που τους επέτρεπε να συμμετάσχουν στην παραδοσιακή κλεπτοκρατική κατανομή του κοινωνικού πλούτου μπαίνοντας, όμως, την ίδια στιγμή στο κοινωνικοπολιτικό προσκήνιο. Ονομάστηκαν αφηρημένα «μη προνομιούχοι».

ΚΑΘΕ ΣΠΙΤΙ ΚΙ ΕΝΑΣ ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΥΠΑΛΛΗΛΟΣ ΓΙΑ ΑΚΟΜΑ ΚΑΛΥΤΕΡΕΣ ΜΕΡΕΣ

Βασιζόμενο το ΠαΣοΚ στην παλαιά δομή της ελληνικής οικογένειας άσκησε την κοινωνική του πολιτική ενισχύοντας τα μικρομεσαία εισοδήματα με τρόπο τέτοιο ώστε μέσα από την παραδοσιακή οικογενειακή αλληλεγγύη να μοιραστεί το εισόδημα σε όλους. Με το διορισμό ενός άντρα στο Δημόσιο ή σε κάποια ΔΕΚΟ, μια οικογένεια αποκτούσε ξαφνικά τη δυνατότητα δανειοδότησης με ευνοϊκούς όρους, ένα μόνιμο και σταθερά αυξανόμενο εισόδημα στο σπίτι, ασφάλιση για όλα τα μέλη της οικογένειας, πρόσβαση σε έναν μηχανισμό λήψης αποφάσεων (χαμηλή δημόσια διοίκηση) που θα διευκόλυνε την απόκτηση αγαθών (άδειες κατοικίας, ειδικές συντάξεις, διορισμός συγγενών ή απογόνων). Ο δημόσιος υπάλληλος θα έπαιρνε ένα δάνειο στο όνομά του για κάποιον συγγενή ή φίλο, πιθανώς να εργαζόταν τις ελεύθερες ώρες του στο κατάστημα που είχε στο όνομα της γυναίκας ή ενός αδερφού του.

Η χαμηλή διοίκηση, αντιλαμβανόμενη εξ ιδίας πείρας πως η ανακατανομή του πλούτου συνέβαινε ενδοοικογενειακά μέσα σε πλαίσια παρατυπίας (αν όχι παρανομίας) αλληθώριζε μονίμως, συντηρώντας έναν μηχανισμό ανταπόδοσης «χάρης» μεταξύ υπαλλήλων, διοικητικών και πολιτικών προϊσταμένων. Μέσα σε αυτό το σύστημα αλληλοεξυπηρέτησης, ο ένας γονέας κατάφερνε να διορίσει και τον άλλον μόλις κατόρθωνε να μπει στην «υπηρεσία». Στις ΔΕΚΟ με την αυγή των 80s όλοι σχεδόν οι υπάρχοντες υπάλληλοι κατάφεραν να διορίσουν κι από ένα παιδί, ανίψι ή παιδί φίλου.

Έτσι, σχεδόν κάθε ελληνική οικογένεια κατάφερε να αυξάνει το βιοτικό της επίπεδο βασιζόμενη σε έναν ή περισσότερους μισθούς του στενού ή ευρύτερου δημοσίου τομέα. Το μόνιμο εισόδημα του πατέρα, της μητέρας ή και των δύο επέτρεπε έναν μεσοπρόθεσμο προγραμματισμό, την ανάπτυξη του επιπέδου υλικής διαβίωσης (σπίτια, αυτοκίνητα), την απόκτηση άυλων αγαθών (υπηρεσίες παιδείας, υγείας).

ΠΑΛΛΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: ΑΠΟ ΤΟΝ «ΜΕΓΑΛΟ ΠΑΤΕΡΑ» ΣΤΟΝ ΜΙΚΡΟ

Αυτός ο μηχανισμός, τον οποίο υιοθέτησε απόλυτα το συντριπτικό μέρος της ελληνικής Δεξιάς (άλλωστε υπήρχε πρόσφορο ιστορικά έδαφος), ενέτεινε την εξάρτηση ενός πολύ μεγάλου μέρους του ελληνικού πληθυσμού, άμεσα και ενδοοικογενειακά από τους μισθούς του δημοσίου τομέα. Η νοοτροπία αυτή είναι απολύτως γνώριμη και οικεία στην επόμενη γενιά: ο διορισμός στο δημόσιο ενός από τα δύο μέλη ενός ζευγαριού είναι η απαραίτητη συνθήκη ώστε το ζευγάρι να αποκτήσει παιδιά.

Το ΠαΣοΚ της δεκαετίας του 80 εξαγόρασε εκλογική πελατεία διορίζοντας τον κόσμο στο δημόσιο. Κάθε άνθρωπος πίσω του είχε μια οικογένεια. Το ίδιο έπραξε και η ΝΔ όταν ήρθε η σειρά της να κυβερνήσει πολύ αργότερα. Έτσι το κόστος της κοινωνικής συνοχής δεν πληρώθηκε μέσα από προγράμματα ένταξης βασιζόμενα στο άτομο ως μονάδα της κοινωνίας αλλά, στην οικογένεια. Αυτή η συντηρητική αντιμετώπιση δικαιολογεί το μεγάλο έλλειμμα κοινωνικών πολιτικών που χαρακτηρίζει τη μεταπολιτευτική Ελλάδα. Δεν υπάρχουν πολιτικές απασχόλησης των νέων, δεν υπάρχουν πολιτικές προστασίας των αδύναμων κοινωνικά ομάδων (γέροι, παιδιά), δεν έχουν ακουστεί ποτέ πράγματα που είναι κανόνας σε δυτικές (ακόμα και νεοφιλελεύθερες κοινωνίες) όπως η κοινωνική κατοικία.

Το ελληνικό μοντέλο κοινωνικού εξισωτισμού απαιτεί έναν ενδιάμεσο υπεραμειβόμενο Pater familia ως διαχειριστή του κοινωνικού πλούτου σε επίπεδο οικογένειας. Δυστυχώς, η παρούσα κρίση ενεργοποιεί το αντανακλαστικό της διατήρησης του μοντέλου αυτού, ενός μοντέλου που για να διατηρηθεί απαιτεί πολύ περισσότερες δημόσιες δαπάνες από όσες απαιτούν οι ατομικά στοχευμένες κοινωνικές πολιτικές.

ΑΛΜΑ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ

Ο εξορθολογισμός του Δημοσίου, των ΔΕΚΟ και των εποπτευόμενων φορέων μέσα από τη μείωση μισθών, θέσεων εργασίας ή διαφόρων "κατακτήσεων¨ που δεν ανταποκρίνονται σε παραγωγή δημόσιας και κοινωνικής αξίας για τους πολίτες είναι ένα κοινωνικό ταμπού. Στη δεδομένη στιγμή, είναι και απόφαση επιβίωσης για τις ομάδες των κοινωνικά και οικονομικά ασθενών ομάδων οι οποίες επιβιώνουν παρασιτώντας στους προσοδούχους και τους προνομιούχους του καταρρέοντος μοντέλου. Αυτή τη στιγμή περισσότερο από ποτέ οι νέοι αντιμετωπίζουν τη βεβαιότητα της ανεργίας και ζητούν τη γονική οικονομική συνδρομή. Ο τραπεζικός δανεισμός είναι πάλι επιτρεπτός μόνο στους μόνιμα αμειβόμενους ΔΥ οι οποίοι εμφανίζονται ακόμα και ως εγγυητές συγγενικών επιχειρηματικών δανείων. Το άλμα προς τα πίσω είναι κάθε μέρα και πιο πιθανό και είναι πολύ δύσκολο να πειστεί η νέα γενιά Ελλήνων πως υπάρχει διαφορετικός δρόμος προς την ευημερία από το συνδυασμό κρατικής και γονικής ελεημοσύνης.

Σε μια τέτοια συγκυρία είναι δύσκολο να πει κανείς αν η πολιτική ηγεσία στο σύνολό της και από όποιο κομματικό χώρο κι αν προέρχεται– μονίμως «αντιστασιακή» – θα βρει την πολιτική δύναμη να προκαλέσει μια τόσο θεμελιώδη αλλαγή στο στρεβλό αυτό οικονομικό κοινωνικό και πολιτικό μοντέλο που η ίδια βρήκε και εξέθρεψε περισσότερο. Οι όποιες δυνάμεις τις αλλαγής είναι μάλλον εγκλωβισμένες κι εκείνες στο βυθιζόμενο καράβι και η δημοφιλία των επιφανειακών «αντιμνημονιακών» πολιτικών προτάσεων τις αναγκάζει στην αφάνεια.

Ζούμε σε μυστήριους καιρούς, πολύπλοκα δεμένοι με το πολυκέφαλο τέρας του νεοελληνικού κρατισμού. Θα το νικήσουμε ή θα μας φάει;