Οι «baby boomers» φεύγουν, οι «baby losers» έρχονται

Του Γιώργου Κ. Γκοτσίνα*
Ημερησία 26-7-2008

Αριθμούν δεκάδες εκατομμύρια στον δυτικό κόσμο, τον οποίο επί δεκαετίες έκτιζαν επιμελώς προκειμένου κάποια στιγμή να γευθούν τους καρπούς των κόπων τους. Φαίνεται όμως, πως όχι μόνο δεν καταφέρνουν να υλοποιήσουν τον στόχο τους, αλλά κινδυνεύουν να κληροδοτήσουν στις ακόλουθες γενεές ένα πτωχευμένο κοινωνικό σύστημα.

Οι «baby boomers», η γενιά της ευδαιμονίας -όσοι γεννήθηκαν μεταξύ του 1946 και 1964- βρίσκεται προ των πυλών της συνταξιοδότησης και κλονίζει συθέμελα τις κοινωνικές δομές. Η γενιά αυτή, τα γηραιότερα μέλη της οποίας έχουν πατήσει για τα καλά τα 60, έχει να επιδείξει πολλά αξιοσημείωτα κοινωνικά επιτεύγματα.

Όμως, όσο περνούν τα χρόνια φαίνεται πως φτάνει σε ένα τέλμα, παρουσιάζοντας έντονα σημάδια παρακμής και παθολογίας. Πρόκειται ουσιαστικά για την τελευταία ιστορικά γενιά με έντονη συλλογική αφύπνιση, η οποία έχει φτάσει σε ένα αδιέξοδο.

Οικονομική και κοινωνική άνοιξη

Όντας η γενιά που μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο έφερε την οικονομική και κοινωνική άνοιξη, διαμορφώνοντας τον κόσμο στον οποίο ζούμε, βρίσκεται σήμερα αντιμέτωπη με μια πραγματικότητα αρκετά διαφορετική από αυτή που είχε φανταστεί. «Αλλάζουν τον ορισμό της γήρανσης», επισημαίνει η Λόρα Γουίλσον, καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο του Μέριλαντ, εξηγώντας πως «θέλουν να συνεχίσουν να μαθαίνουν, να συμμετέχουν σε κοινωνικούς κύκλους με νόημα και να έχουν ουσιαστικούς ρόλους».

Η θεμιτή αυτή συμμετοχή όμως συνοδεύεται από πλήθος «δεινών» τα οποία άθελά τους οι «baby boomers» επιβάλλουν στις νεότερες γενιές. Με τη μακροζωία τους απομυζούν τους πόρους των ταμείων κοινωνικής ασφάλισης, προκαλώντας αγωνία στις νεότερες γενιές για το τι θα απομείνει όταν θα έρθει η σειρά τους να αποχωρήσουν. Επίσης, η γενιά της ευδαιμονίας συνεχίζει να εργάζεται και μετά τα 60 έτη της, με αποτέλεσμα οι νέες θέσεις εργασίας για τους νεότερους να μειώνονται συνεχώς.

Όμως πρόκειται για ένα αδιέξοδο. Όποιο δρόμο κι αν επιλέξουν -είτε να μείνουν στις δουλειές τους είτε να συνταξιοδοτηθούν στα 55- όπως συμβαίνει σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, η ζημιά για τους σημερινούς νέους είναι μάλλον δεδομένη. Στη μία περίπτωση λιγοστεύουν τα χρήματα στα ταμεία, και στην άλλη λιγοστεύουν οι θέσεις εργασίας.

Αποτέλεσμα είναι η νέα γενιά των baby losers (της γενιάς των χαμένων), ή των «χλιδάνεργων», ή της γενιάς των 700 ευρώ στη χώρα μας, με λίγα λόγια της ηλικιακής ομάδας των νέων μεταξύ 25-35ετών.

Η περίπτωσή τους αποτελεί μια κρίσιμη στροφή για την παγκόσμια κοινωνία, καθώς τα τελευταία βήματά τους στον τομέα της παραγωγικής διαδικασίας και η αποχώρησή τους από την ενεργό δράση θα φέρει τεράστιες ανατροπές στο παγκόσμιο οικονομικό και κοινωνικό σύστημα.

Οι συνέπειες

Είναι όμως ο κόσμος έτοιμος για τη συνταξιοδότηση των «baby boomers»; Παρότι επί δεκαετίες οι αρχές μελετούν και προετοιμάζονται να αντιμετωπίζουν το σοκ της αποχώρησης, η έξοδος βρίσκει την κοινωνία ανέτοιμη.

Οι συνέπειες, κυρίως στις ΗΠΑ, όπου ο πληθυσμός των «baby boomers» ανέρχεται σε περισσότερους από 78 εκατομμύρια (επί συνόλου πληθυσμού περίπου 303 εκατομμυρίων), θα αλλάξουν δραστικά το τοπίο. Έως το 2030 τα άτομα άνω των 65 ετών θα αποτελούν στο 20% του πληθυσμού της χώρας, ήτοι 70%.

Το σημαντικότερο όμως είναι ότι θα αλλάξουν εντελώς οι ισορροπίες ηλικιωμένων προς τους εργαζόμενους, οδηγώντας το σύστημα συντάξεων σε σχεδόν βέβαιη πτώχευση. Το σύστημα υγείας, οι καταναλωτικές συνήθειες, η κοινωνική πρόνοια αναμένεται να δεχθούν ανάλογα πλήγματα από το τσουνάμι των «baby boomers», όπως προκύπτει από τις αναλογιστικές μελέτες.

«Αντιμετωπίζουμε μια επικείμενη κρίση καθώς ο αυξανόμενος αριθμός των πιο ηλικιωμένων ασθενών, που ζουν περισσότερο με πιο περίπλοκες απαιτήσεις φροντίδας, ξεπερνά τον ρυθμό ανάπτυξης εκείνων που παρέχουν την ιατρική φροντίδα», αναφέρει ο Τζον Ρόου, καθηγητής Διαχείρισης και Πολιτικής στον χώρο της Υγείας στο πανεπιστήμιο Κολούμπια των ΗΠΑ. Η Αμερικανική Ιατρική Ένωση κρούει τον κώδωνα του κινδύνου και σπεύδει να προετοιμαστεί, ωστόσο, δεν είναι βέβαιο ότι θα προλάβει.

Σύμφωνα με έρευνα της οργάνωσης AARP, η οικονομική κρίση πλήττει 6 στους 10 «baby boomers», οι οποίοι δηλώνουν ότι περιέκοψαν τις δαπάνες για φαγητό και διασκέδαση, ακόμη και για τα φάρμακά τους. Ιδιαίτερα εκείνοι που βρίσκονται μεταξύ ηλικιών 45 έως 54 ετών, ρευστοποιούν πρόωρα τα συνταξιοδοτικά τους κεφάλαια για να αντεπεξέλθουν στις υποχρεώσεις τους, αποδυναμώνοντας το συνταξιοδοτικό σύστημα.

Η σκυτάλη σύντομα περνά στα χέρια των «baby losers», της γενιάς που θα βρεθεί ίσως στην πιο δεινή θέση της μεταπολεμικής ιστορίας, έχοντας να αντιμετωπίσει έναν εξίσου τρομακτικό εχθρό, την επιβίωσή της.

Χρυσωρυχείο για τις εταιρείες η γενιά της ευδαιμονίας

Με αναξιοποίητο χρυσωρυχείο προς άμεση εκμετάλλευση μοιάζει η τεράστια δεξαμενή χρήματος που κατέχουν οι «baby boomers», αφού επί δεκαετίες οι περισσότεροι από αυτούς αποταμιεύουν.

Οι επιχειρήσεις στοχεύουν ξεκάθαρα σε αυτή την καταναλωτική κατηγορία, διαμορφώνοντας μια αγορά αγαθών και υπηρεσιών «κομμένη και ραμμένη» στα μέτρα της. Άλλωστε, όσο τα ταμεία συνταξιοδότησης αντέχουν να χρηματοδοτούν τη γενιά της ευδαιμονίας, τόσο η αγορά θα διευρύνεται και το μάρκετινγκ θα γίνεται πιο αιχμηρό προσπαθώντας να τη δελεάσει.

Ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, όπου οι «baby boomers» αποτελούν το ένα τέταρτο του πληθυσμού (περισσότεροι από 70 εκατομμύρια άνθρωποι), η αγορά προσφέρεται για τεράστια κέρδη. Άλλωστε, αυτή η ηλικιακή ομάδα είναι κατά κανόνα εύρωστη και θα συνεχίζει να ξοδεύει για πολλά ακόμη χρόνια. Από τις αυτοκινητοβιομηχανίες και τις εταιρείες ηλεκτρονικών έως τη βιομηχανία οικιακών ειδών και τροφίμων, όλοι αφουγκράζονται προσεκτικά τις ανάγκες των καταναλωτών και διαμορφώνουν τα προϊόντα τους ανάλογα.

Μόδα υπηρεσιών

Οι οικονομικές υπηρεσίες εστιασμένες στις ανάγκες της γενιάς αυτής πληθαίνουν, προσπαθώντας να ικανοποιήσουν τη διαχείριση του κεφαλαίου που οι «baby boomers» ήδη κατέχουν, αλλά και των χρημάτων που θα δαπανήσουν όταν συνταξιοδοτηθούν. Οι ειδικοί οικονομικοί σύμβουλοι είναι μια σχετικά πρόσφατη μόδα υπηρεσιών, η οποία συγκεντρώνει το ενδιαφέρον των παιδιών της ευδαιμονίας καθώς τους λύνει τα χέρια από πλευράς διαχείρισης των κόπων μιας ζωής.

Παράλληλα, η αγορά της ακίνητης περιουσίας αναπτύσσεται σε μια ανάλογη κατεύθυνση. Προσφέρει ήδη ευκαιρίες που ανταποκρίνονται στις προσδοκίες τους, καθώς ολόκληρα συμπλέγματα κατοικιών ειδικά διαμορφωμένα βάσει των αναγκών αυτών των ανθρώπων έχουν κατασκευαστεί και είναι έτοιμα να τους υποδεχθούν σε ένα ιδιότυπο «γκέτο» συνταξιούχων.

Πάρκα αναψυχής και ταξιδιωτικά πρακτορεία εξειδικευμένα σε υπηρεσίες για άτομα 50 ετών και άνω έχουν κάνει την εμφάνισή τους, ενώ πολλές εταιρείες έχουν προσαρμόσει ακόμη και τα διατροφικά προϊόντα τους στις ιδιαιτερότητες του διαιτολογίου των «baby boomers».

Χαρακτηριστικό αυτής της ιδιότυπης αγοράς υπηρεσιών και αγαθών είναι η προσαρμογή των ωραρίων ορισμένων εστιατορίων που προσφέρουν ειδικά μενού για γεύματα και σε ώρες νωρίτερα απ ό,τι για τους πιο... ξενύχτηδες νεολαίους.

Όλα όμως έχουν ιδιαίτερη σημασία στο μάρκετινγκ. Κανένας επιχειρηματίας δεν τολμά να αποκαλέσει τους «baby boomers» ως γηραιούς. Οι περισσότεροι αισθάνονται ακόμη νέοι και δεν χάνουν ευκαιρία να αποδείξουν ότι ακόμη μπορούν να ξανακατακτήσουν τον κόσμο.

Σε τροχιά πτώχευσης το σύστημα ασφάλισης

Όταν στις 15 Οκτωβρίου 2007 η Καθλίν Κέισι-Κίρσλινγκ, γεννημένη την 1η Ιανουαρίου 1946, έγινε η πρώτη «baby boomer» που υπέβαλε την αίτησή της για συνταξιοδότηση στις ΗΠΑ, η μεγάλη πρόκληση για το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης πέρασε από τη θεωρία στην πράξη. Η συνταξιοδότησή της έβαλε τότε για τα καλά το ζήτημα της αποχώρησης της γενιάς αυτής από την παραγωγική διαδικασία στην πολιτική ατζέντα της χώρας.

Κανείς δεν θα μπορούσε να παραγνωρίσει τη σημασία αυτής της δεξαμενής δεκάδων εκατομμυρίων ψηφοφόρων, η οποία θα συνεχίσει για τουλάχιστον δύο με τρεις δεκαετίες να καθορίζει σε σημαντικό βαθμό το πολιτικό σκηνικό. Αντίστοιχη είναι και η κατάσταση στην Ευρώπη, όπου το θέμα της γενιάς των «baby boomers» απασχολεί έντονα τις πολιτικές ηγεσίες.

Ο πολιτικός λόγος όσον αφορά αυτή την ηλικιακή ομάδα αλλάζει όλο και περισσότερο, με το θέμα της κοινωνικής ασφάλισης να εστιάζει στην αντοχή των συστημάτων συνταξιοδότησης και την ευημερία.

Η περίπτωση των ΗΠΑ ίσως αποτελεί οδηγό των εξελίξεων, με τις αναλογιστικές μελέτες να προδιαγράφουν δύσκολες εποχές στο μέλλον.

Η αναλογία των εργαζομένων προς τους συνταξιοδοτούμενους από περίπου 1 προς 7 σήμερα θα φτάσει το 2050 περίπου τον 1 προς 4. Με το κύμα συνταξιοδότησης των «baby boomers» να αναμένεται να κορυφωθεί γύρω στο 2017, το αμερικανικό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης θα δοκιμαστεί σύντομα.

Τα ταμεία υπολογίζεται ότι θα στερέψουν κάποια στιγμή μεταξύ 2038 και 2041. Αυτό σημαίνει πως για να αποτραπεί η πτώχευση του συστήματος, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση θα πρέπει να χρηματοδοτεί με πακέτα 200-300 δισεκατομμυρίων δολαρίων ετησίως το σύστημα συντάξεων.

Σύμφωνα με τις αρμόδιες ομοσπονδιακές αρχές, μέσα στα επόμενα 75 χρόνια η μαύρη τρύπα που θα ανοίξει στην κοινωνική ασφάλιση και την περίθαλψη θα απορροφήσει περί τα 50 τρισεκατομμύρια δολάρια. Αν η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου αντιμετωπίσει αυτά τα προβλήματα τόσο σύντομα, το μέλλον προδιαγράφεται ακόμη πιο δύσκολο για τον υπόλοιπο πλανήτη.