Give youth a chance

Ομιλία του Γιάννη Μαρούκη*

Ελπίζω οι εκπρόσωποι του πολιτικού κόσμου, που παρευρίσκονται για να τιμήσουν ένα από τα σημαντικότερα πρόσωπα της σύγχρονης πολιτικής ιστορίας, να μην παρεξηγήσουν όσα θα πω, που μπορεί στο πρώτο άκουσμά τους να θεωρηθούν μια οικογενειακή υπόθεση. Ο Γρηγόρης Φαράκος υπερβαίνει τα στενά όρια του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος και, αν αυτό είναι η κοινή αίσθηση, μάλλον δεν αρκεί, πρέπει και να αποδειχθεί.

Η μέρα αποχαιρετισμού του Γρηγόρη Φαράκου, από ό,τι φαίνεται, έγινε και μέρα συνεύρεσης πολλών συντρόφων του, ιδιαίτερα όσων έτυχε να συναντήσουν την ΚΝΕ και εκεί να τον γνωρίσουν. Ανταμώνουν σήμερα, όχι βέβαια τυχαία, κάποιοι που έχουν να βρεθούν μαζί 15, 20, έως και 30 χρόνια. Κάποιοι που δεθήκαμε πολύ στενά στα πιο όμορφα χρόνια της ζωής μας, τα νιάτα μας.

Εδώ και ενάμιση μήνα που μου ανακοίνωσαν, η Ευτυχία με τον Παύλο, ότι πρέπει σήμερα να μιλήσω, έχω έρθει σε άπειρες συνομιλίες με τον εαυτόν μου, έχω γράψει και σχίσει καμιά δεκαριά κείμενα, ξαναδιάβασα βιβλία του Γρηγόρη, θυμήθηκα μαζί με τον Δημήτρη και τη Νάντια, τον Τίτο και την Αγάπη, την Κατερίνα και την Τασία, τα ονόματά σας, έναν – έναν που μας κάνουν πολλές εκατοντάδες ξεχωριστές μονάδες μιας ηρωικής γενιάς.

Καλή μου Ευτυχία και σύντροφε Παύλο, το μεγάλο αλλά και τιμητικό βάρος που μου θέσατε με οδήγησε σε ένα ταξίδι όμορφο, όχι μόνο νοσταλγικό, αλλά και περιπετειώδες. Γιατί όταν τέμνεις το παρελθόν έτσι και αλλιώς είναι μία διανοητική περιπέτεια. Βλέποντας όλους σας εδώ, με παραστάσεις να τρέχουν μπροστά μου, θα σας καταθέσω τις σκέψεις μου. Και αν παραλείψω κάτι ή υπερβάλω αλλού ή αν ο λόγος μου δεν είναι καλολογικός, εξ άλλου ποτέ δεν ήμουν ρήτορας, ελπίζω ότι ο σύντροφος Γρηγόρης θα με συγχωρέσει, πάντα συγχωρούσε, όσο και αν αυτό φάνταζε αντίθετο με τη δική του υπερβολική εσωτερική πειθαρχία και το τεχνοκρατικό - δωρικό του πνεύμα.

Η Κομμουνιστική Νεολαία, γέννημα της σκέψης του Γρηγόρη Φαράκου, αφού ιδρύθηκε μετά από πρόταση του στο Π.Γ. του ΚΚΕ, ήταν πράγματι "τέκνο της ανάγκης και ώριμο τέκνο της οργής", όπως έγραφε και ο "Οδηγητής" στην προμετωπίδα του, χρησιμοποιώντας τους στίχους του Κώστα Βάρναλη. Ποιας όμως ανάγκης και οργής παρά αυτής ενάντια στη δικτατορία, οργής για την έλλειψη δημοκρατίας και ελευθερίας, οργής για την κοινωνική αδικία. Ανάγκης κάλυψης του πολιτικού κενού του προδικτατορικού πολιτικού κόσμου αλλά και πολιτικής έκφρασης της γενιάς αμφισβήτησης του κατεστημένου.

Οι αγωνίες και οι ευαισθησίες μας βρήκαν τότε έκφραση στην Κομμουνιστική Νεολαία, δηλαδή σε έναν εξεγερτικό, ανατρεπτικό, ασυμβίβαστο χώρο, που παρέπεμπε σε ένα ισχυρό ιστορικό φορτίο αγώνων και θυσιών.

Η σχέση μας με τον μαρξισμό και το κομμουνιστικό κίνημα προέκυψε ως αποτέλεσμα της αντιδικτατορικής πάλης και της κοινωνικής αμφισβήτησης της εποχής και όχι βέβαια το αντίθετο. Ήμασταν δηλαδή φυσιολογικοί άνθρωποι. Με ίνδαλμα τον Τσε Γκεβάρα και τον Άρη Βελουχιώτη, διαβάζαμε από Μαρκούζε μέχρι Λένιν, τραγουδούσαμε στις ταβέρνες το "Σώπα όπου νάναι θα σημάνουν οι καμπάνες" και το "Πότε θα κάνει ξαστεριά", χορεύαμε από καλαματιανό μέχρι το Jumping Jack Flash, Αϊζενστάιν στην "Αλκυονίδα" και ραντεβού στο "Κύτταρο", αυτή ήταν η αντιδικτατορική ΚΝΕ.

Γι' αυτό ήμασταν τόσοι πολλοί, παρά την αστυνομική καταπίεση και τον φόβο της χούντας των συνταγματαρχών. Ο Γρηγόρης, σαν μηχανικός και άνθρωπος της απόδειξης, θα επικροτούσε τη χρήση του αριθμητικού παραδείγματος. Στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ο 1 στους 25 φοιτητές ήταν παράνομο, σας παρακαλώ, μέλος της ΚΝΕ ή της αντιδικτατορικής ΕΦΕΕ. Αυτό και μόνο δεν αποδεικνύει ότι η Κομμουνιστική Νεολαία ήταν ένα μέρος του καθυστερημένου κατά 5 χρόνια και 7 μήνες ελληνικού Μάη του '68;

Αυτή η γενιά της αντιδικτατορικής ΚΝΕ μαζί με τον Ρήγα Φεραίο, την ΟΜΛΕ, το ΕΚΚΕ, τους νέους του ΠΑΚ και πολλούς ανένταχτους φοιτητές είναι η ιστορική πλέον γενιά του Πολυτεχνείου.

Μια γενιά που έσωσε την τιμή της χώρας εκείνη την περίοδο. Που μέχρι και σήμερα οι εξαντλημένες πια μπαταρίες της τροφοδοτούν, χωρίς όμως ποτέ το ρεύμα τους να μπορέσει να είναι κυρίαρχο στην κεντρική πολιτική σκηνή της μεταπολίτευσης. Η γενιά μας δεν έβαλε τη σφραγίδα της στο μεταδικτατορικό πολιτικό τοπίο, δεν καθόρισε τις εξελίξεις, αν και είχε την ηθική δύναμη να πρωταγωνιστήσει για μια συνολικά πολιτικά και πολιτισμικά αναγεννητική πορεία της χώρας. Μια ευκαιρία, πιθανώς η αυθεντικότερη και η καλύτερη, χάθηκε.

Οι περισσότεροι αυτής της γενιάς αποδείχθηκαν στους επιμέρους τομείς της επιστήμης, της τέχνης, της γνώσης, της επιχειρηματικότητας από τους πιο καινοτόμους και δημιουργικούς. Αλλά στο πολιτικό σύστημα δεν κυριάρχησαν, και όποιους διακρίνουμε, κάποιους διακρίνω και εδώ σήμερα, μάλλον επιβεβαιώνουν ότι αποτελούν την εξαίρεση στο πολιτικό προσωπικό της χώρας.

Εμείς τα μέλη της Κομμουνιστικής Νεολαίας ακουμπήσαμε, άλλος λιγότερο, άλλος περισσότερο, τις ελπίδες, τη ζωντάνια και την ορμή μας, τον νεανικό μας ενθουσιασμό που λέει και ο Σαββόπουλος, στο ΚΚΕ. Θα μπορούσε αυτό να γίνει αν δεν υπήρχε ο Γρηγόρης Φαράκος; Επιτρέψτε μου την αυθαιρεσία και το απόλυτο, βλέπετε κάτι κνίτικο θα μου έχει μείνει, η απάντησή μου είναι κατηγορηματική. ΌχιΙ. Χωρίς τον διανοούμενο μαχητή του Ελασίτικου Λόχου Λόρδος Μπάιρον, χωρίς τον επιστήμονα καθοδηγητή, χωρίς έναν άνθρωπο που εξέπεμπε αρετή, η ΚΝΕ, το μεγαλύτερο αριθμητικά τμήμα του ελληνικού Μάη του '68, θα φυλλορροούσε πολύ νωρίς, δεν θα συναντούσε το ΚΚΕ. Δεν θα αποτελούσε εκείνη την κρίσιμη δημιουργική μάζα, ποιοτικά και ποσοτικά, που επέτρεψε και οδήγησε το ΚΚΕ να μετεξελιχθεί από ιστορικό κόμμα, από κόμμα αγώνων και θυσιών μα ηττημένο και αμφισβητούμενο, από έναν παράνομο μηχανισμό σε ένα σύγχρονο πολιτικό κόμμα με όλη τη σημασία της λέξης "πολιτικό". Αυτή είναι μια ιστορική, και πιθανόν αφανής, συμβολή του Γρηγόρη Φαράκου στην μεταπολιτευτική πολιτική εξέλιξη. Για κάποιους μπορεί και η αμαρτία του. Να ένας ακόμα σοβαρός λόγος γιατί η υπόθεσή μας δεν είναι καθόλου οικογενειακή, και ας μοιάζει έτσι.

Αγαπητοί σύντροφοι και συντρόφισσες, θα θυμόσαστε βέβαια που με ορμή, δυναμισμό και υπερβολική αυτοπεποίθηση τραγουδούσαμε το "Περπατά και βροντά η Κομμουνιστική Νεολαία", τον ύμνο της ΚΝΕ. Δεν ξέρω πόσοι συμφωνούν ότι ο καθοδηγητής και ιδρυτής της ΚΝΕ ήταν με το "Περπατά και μορφώνεται, Περπατά και σκέφτεται η Κομμουνιστική Νεολαία". Επειδή έτσι τον θυμάμαι, έχω την αίσθηση ότι, αν ο Γρηγόρης Φαράκος μας κρυφοκοίταζε σήμερα, δεν θα τον ενδιέφερε μόνο η αναδρομή αλλά και η νέα διαδρομή. Πνεύμα τεχνοκρατικό αλλά και ανήσυχο, της επιστημονικής μεθόδου αλλά και της αναγωγής των επιστημονικών δεδομένων και συμπερασμάτων στο κοινωνικό πεδίο, με το άτομο στο κέντρο της προσοχής του, πνεύμα ελεύθερο και κυρίως με την αίσθηση του καλού, θα τον ενδιέφερε, με αυτήν την ευκαιρία, να ανοίξει ή να συνεχίσει ένας κύκλος ερωτημάτων της σημερινής διαδρομής του κόσμου και της κοινωνίας για να "ανθρωπέψει ο άνθρωπος".

Επιτρέψτε μου να πάρω το θάρρος και να θέσω τέτοια ερωτήματα.

1. 34 χρόνια μετά το 1973 -που γράφτηκε από τον Γρηγόρη Φαράκο το "Επιστημονικοτεχνική Επανάσταση και Εργατική Τάξη"- ποιες είναι οι κινητήριες δυνάμεις της προοδευτικής εξέλιξης της κοινωνίας;

2. Στη φοβική εποχή που ζούμε, πώς θα ανακοπεί η πορεία προς τη σύγχρονη βαρβαρότητα; Το V for Vendetta θα παραμείνει μόνο ένα εφιαλτικό κινηματογραφικό σενάριο;

3. Η απάντηση στην παγκοσμιοποίηση μπορεί να είναι η άρνησή της ή η ενίσχυση του έθνους – κράτους;

4. Θα σωθεί ο πλανήτης Γη; Και τι θα γίνει με την ενεργοβόρα περιβαλλοντοκτόνα βιομηχανία, για να θυμηθούμε και τον ενεργειακό μηχανικό Γρηγόρη Φαράκο, που εξασφαλίζει ένα εξαθλιωμένο μεροκάματο στην Κινέζα εργάτρια και ταυτόχρονα το επίπεδο της κατανάλωσης στον Δυτικό κόσμο;

Σταματώ εδώ τα άπειρα ερωτήματά μου. Και δεν συνεχίζω με αυτά που αφορούν ειδικότερα τη χώρα των μερικών συμφερόντων.

Προσωπικά, αν εδώ και 15 χρόνια έξω από το πολιτικό προσωπικό αυτής της χώρας (και έτσι μόνο με τα βαρίδια και τις ενοχές του κομμουνιστικού μου παρελθόντος), αισθάνομαι ανεπαρκής στην απάντηση των ερωτημάτων που σας έθεσα.

Έχω όμως μια βαθιά πεποίθηση. Ότι τα ερωτήματα της σύγχρονης εποχής τελικά θα τα απαντήσουν τόσο στο επίπεδο της θεωρίας όσο και της πράξης οι νεότεροι από μας. Αυτοί έχουν την πρόκληση αλλά και πιθανόν και μεγαλύτερες δυνατότητες. Και αυτό γιατί:

Πρώτον, είναι πιο έξυπνοι.

Δεύτερον, αναλογικά με παλαιότερες γενιές είναι πιο μορφωμένοι και η επιστημονική συγκρότησή τους είναι πιο πλούσια, αν και όχι πάντα βαθύτερη και διευρυμένη.

Τρίτον, γιατί δεν έχουν, με την προϋπόθεση ότι δεν περιφέρονται γύρω από τον πυρήνα του πολιτικού συστήματος, τα βαρίδια της πολιτικής, πολιτισμικής και κοινωνικής καθυστέρησης, που μάλιστα αυτό το ίδιο το πολιτικό σύστημα αναπαράγει.

Τέταρτον, γιατί μας το ζητούν. Ακούστε τι λέει ένας από αυτούς στο blog G700, που είναι ο διαδικτυακός χώρος της γενιάς των 700 ευρώ, όπως αυτοαποκαλούνται.

"Η γενιά των σημερινών μεσηλίκων που πέτυχε πολλά και θαυμαστά, ώστε επήλθαν βελτιώσεις τόσο στη δημοκρατία όσο και στην ευημερία, δείχνει να έχει εξαντλήσει τα αποθέματα ιδεών της. Διαθέτει ελάχιστη ενέργεια και επιθυμία να προχωρήσει σε περαιτέρω αλλαγές. Στην Ελλάδα η γενιά των σημερινών μεσηλίκων, που δημιούργησε μια μαζική κοινωνία ευημερίας, δεν βασίστηκε σε υγιείς οικονομικές δομές" ("Ελευθεροτυπία" 17 Απριλίου 2007).

Ας είναι λοιπόν η σημερινή εκδήλωση τιμής στον αγωνιστή, επιστήμονα, διανοούμενο Γρηγόρη Φαράκο μια ακόμα αφορμή για να δώσουμε πραγματικό, και όχι περιστασιακό, χώρο και χρόνο στο μέλλον. Με μια μόνο υποθήκη. Την απεριόριστη πνευματική ελευθερία, μα ταυτόχρονα και την ανάγκη της ηθικής δέσμευσης, στοιχεία δυσεύρετα στο σύνολο της σημερινής πολιτικής σκηνής.

Ο Γρηγόρης Φαράκος αποτέλεσε, με πολλούς ακόμα της γενιάς του, υπόδειγμα ηθικής δέσμευσης. Ηθικής δέσμευσης απέναντι σε ένα κίνημα που τον σημάδεψε από τα φοιτητικά του χρόνια, σε ένα κίνημα που πάλεψε, μάτωσε, φυλακίστηκε, εξορίστηκε, ηθικής δέσμευσης που διατήρησε ακέραια μέχρι το τέλος του. Για τη μεγαλύτερη περίοδο της πολυτάραχης ζωής του, όπως εξ άλλου ήταν η ελληνική πολιτική ζωή από τον πόλεμο μέχρι σήμερα, αυτή η ηθική του δέσμευση ταυτίστηκε με το ΚΚΕ. Η διαδρομή του επιβεβαιώνει ότι, όταν η ηθική δέσμευση ταυτίζεται με την πολιτική δέσμευση, τότε τα ηθικά διλήμματα κάποιες φορές γίνονται μεγάλα ως δραματικά. Και με τέτοια διλήμματα αντιμέτωπος πολλές φορές θα βρέθηκε. Σκέφτεστε τον επιστήμονα - μηχανικό με γνώση στα ενεργειακά θέματα να είναι μέλος του Π.Γ. όταν έγινε το Τσερνομπίλ; Έχετε ποτέ αναρωτηθεί γιατί στη 12η Ολομέλεια δεν πήγε με τον συμφοιτητή και φίλο του, τον Λεωνίδα Τζεφρώνη, που σημειωτέον μετά από 25 χρόνια έγραψε ότι τελικά είχε δίκιο; Λεωνίδα, σε ρώτησα γι' αυτό και τη μέρα της κηδείας στο Ναύπλιο και δεν μπόρεσες να μου απαντήσεις.

Η δέσμευση του Γρηγόρη Φαράκου στο ΚΚΕ δεν ακρωτηρίασε την πνευματική εσωτερική του ελευθερία. Αυτό διακρίνεται σκόρπια -και μάλιστα μερικές φορές θέλει αποκρυπτογράφηση- στο πνευματικό και πολιτικό έργο του. Τελικά όμως αποδεικνύεται από τη διάρρηξη της πολιτικής του δέσμευσης. Διάρρηξη που όμως δεν οδήγησε στην αναίρεση των βαθύτερων ηθικών του δεσμεύσεων στις πανανθρώπινες αξίες και ιδανικά, της ειρήνης, της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της κοινωνικής δικαιοσύνης. Ο Γρηγόρης Φαράκος ήταν ένας ενάρετος οδηγός, ένας ηθικά δεσμευμένος άνθρωπος και από εκεί προκύπτει και το ξεχωριστό πολιτικό ήθος του.

Αυτές ακριβώς οι ηθικές του δεσμεύσεις, η δέσμευση να πορευόμαστε με αρετή, είναι η υποθήκη του στο μέλλον αυτής της χώρας. Και για να ακριβολογώ σε όσους γεννήθηκαν μετά το 1968, τη χρονιά δηλαδή που με πρωτοβουλία του Γρηγόρη Φαράκου ιδρύθηκε η Κομμουνιστική Νεολαία Ελλάδας. Η δική μας γενιά θα συνεχίσει να τραγουδά ένα πανέμορφο, εξεγερτικό και δυστυχώς ακόμα επίκαιρο τραγούδι των John Lennon & Paul McCartney, το "Give peace a chance". Όμως ας το τραγουδήσει με όλη της την καρδιά και αγάπη και σαν "Give them a chance". Θα κριθεί έτσι ξανά η αρετή της.

* Ο Γιάννης Μαρούκης είναι πρώην Γραμματέας της σπουδάζουσας ΚΝΕ και στέλεχος του αντιδικτατορικού αγώνα. Την παραπάνω ομιλία εκφώνησε στην εκδήλωση μνήμης και τιμής για τον Γρηγόρη Φαράκο. Ολόκληρη η ομιλία δημοσιεύτηκε στις 08.06.2007 στην εφημερίδα Αυγή