"Πράσινο 'νιου ντιλ'": μια παγκόσμια εναλλακτική πρόταση

Του Ράινχαρντ Μπιτικόφερ*
The Green New Deal as a Transatlantic Challenge
© The Globalist
Αύγουστος 24 2009
Μετάφραση και επιμέλεια από την ομάδα του PPOL

Επιτρέψτε μου να ξεκινήσω με μια διάψευση: όχι, το σύνθημα «πράσινο νιου ντιλ"» (GND) δεν το ανακάλυψαν οι «πράσινοι». Το GND επίσης δεν ανήκει στους «πράσινους», έστω κι αν εμείς, οι πράσινοι, πιθανότατα συγκαταλεγόμαστε στους πλέον ενθουσιώδεις οπαδούς του.

Το GND είναι μια εθνική και διεθνής στρατηγική που σηματοδοτεί μια θεμελιώδη αλλαγή παραδείγματος τόσο για τον αναπτυγμένο όσο και για τον υπό ανάπτυξη κόσμο.

Η πράσινη σκέψη -που γελοιοποιούνταν μέχρι πρόσφατα- καταλαμβάνει πια ηγεμονική θέση. Στην πραγματικότητα κάθε πολιτική διήγηση -όχι μόνο προοδευτική, αλλά κάθε πολιτική στρατηγική που αρνείται να δεχθεί την δικτατορία του παρόντος και του παρελθόντος επί του μέλλοντος- αναγκαστικά θα είναι πράσινη.

Προτείνοντας μαζικές επενδύσεις και καινοτομίες, το GND προτείνει μια άμεση απάντηση στην παρούσα παγκόσμια οικονομική κρίση -αλλά και στην πολύ σοβαρότερη κρίση που είναι γνωστή ως υπερθέρμανση του πλανήτη.

Η συμμαχία που διαμορφώνεται γύρω από το GND είναι πράγματι εντυπωσιακή: περιλαμβάνει το γενικό γραμματέα του ΟΗΕ Μπαν Κι-Μπυν (Ban Ki-moon), τον ,Αχιμ Στάινερ (Achim Steiner) του «προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για το περιβάλλον» (UNEP), την κορεατική κυβέρνηση, τον Τζον Ποντέστα (John Podesta) του «κέντρου για αμερικανική πρόοδο» (CAP) και τον Βαν Τζόουνς (Van Jones), το νέο σύμβουλο πράσινων θέσεων εργασίας του προέδρου Ομπάμα (Obama). Περιλαμβάνει επίσης στην Ευρώπη πολλούς πολιτικούς ηγέτες, διακεκριμένους επιστήμονες και επιχειρηματίες.

Αν και δε χρησιμοποίησαν τον όρο GND, ο κυβερνήτης της Καλιφόρνια, Αρνολντ Σβαρτσενέγκερ (Arnold Schwarzenegger) και ο πρόεδρος Ομπάμα αναφέρθηκαν επίσης σε μια ταυτόσημη προσέγγιση.

Στην ομιλία της ορκωμοσίας του τον περασμένο Ιανουάριο ο πρόεδρος Ομπάμα επιχειρηματολόγησε υπέρ της άποψης πως οι τελευταίες κρίσεις που αντιμετωπίζουμε δεν είναι δυνατό να αντιμετωπιστούν μία-μία. Επικαλέστηκε μια πιο φιλόδοξη προσέγγιση -οι κρίσεις θα χρειαστεί να αντιμετωπιστούν με τρόπους που να λύνουν πολλά προβλήματα ταυτόχρονα.

Επί παραδείγματι θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε ταυτόχρονα την οικονομική κρίση, τη διατροφική κρίση στις φτωχές χώρες (σήμερα υποφέρουν από υποσιτισμό 1 δις άνθρωποι, πράγμα πρωτοφανές στην ιστορία) και την κλιματική κρίση, που σταδιακά συναρθρώνεται και με προβλήματα άμυνας και ασφαλείας όλο και περισσοτέρων χωρών.

Η ανάγκη για μία νέα αναπτυξιακή στρατηγική πέρασε ακόμα και το κατώφλι του «οργανισμού οικονομικής συνεργασίας και ανάπτυξης» (ΟΟΣΑ), που έδωσε στα κράτη-μέλη του διορία ενός έτους προκειμένου να καταθέσουν τις προτάσεις τους για μια ανάπτυξη φιλική προς το περιβάλλον. Πιστεύω πως η απάντηση πρέπει να είναι -και θα είναι- ένα παγκόσμιο «πράσινο "νιου ντιλ"».

Το GND είναι φανερό πως αναφέρεται στο «νιου ντιλ» του προέδρου Ρούσβελτ (Roosevelt). Κι αυτό μόνο τυχαίο δεν είναι. Αν και πολλά άλλαξαν από τότε, υπάρχουν σαφείς αναλογίες με εκείνη την εποχή. Όπως τότε, έτσι και τώρα δεν αντιμετωπίζουμε απλά μια οικονομική καταστροφή, αλλά μια πρόκληση να αλλάξουμε τον τρόπο που παράγουμε και καταναλώνουμε.

Η πρόκληση που αντιμετωπίζει το οικονομικό μας σύστημα -και κατ, επέκταση ο τρόπος ζωής μας- δεν προέρχεται από δυνάμεις που να το υπερβαίνουν. Αντιθέτως, μπορεί να αντιμετωπιστεί εντός των ορίων του οικονομικού και πολιτικού μας συστήματος -όπου όμως η απουσία αειφορίας στην καθημερινότητά μας κινδυνεύει να οδηγήσει τον καπιταλισμό στην αυτοκτονία.

Ανήκει πια στους περιβαλλοντιστές να διασώσουμε την οικονομική τάξη με τον πράσινο τρόπο. Η ανθρωπότητα είναι αναγκασμένη να βρει τρόπο να διαβιώνει αειφορικά. Αυτό που ζητάω είναι μια νέα βιομηχανική επανάσταση, μια ριζική αλλαγή στο «μεταβολισμό» του βιομηχανικού κόσμου, η ανάπτυξη ενός νέου, περιβαλλοντικού πολιτισμού.

Στη βάση αυτής της ριζικής αλλαγής βρίσκεται μια νέα βιομηχανική πολιτική, που θα φέρει επανάσταση στον τρόπο που καταναλώνουμε ενέργεια, με ξεκάθαρο στόχο τη μετάβαση σε οικονομίες χαμηλών εκπομπών θερμοκηπικών αερίων. Για να μιλήσω για ένα μόνο από τους συγκεκριμένους στόχους μας, είναι απολύτως δυνατό για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) να παράγει το 100% της ενέργειάς της από «ανανεώσιμες πηγές ενέργειας» (ΑΠΕ) πριν το 2050.

Τι θα συμβεί αν η ανθρωπότητα αποτύχει να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις μιας τέτοιας εναλλακτικής προσέγγισης στο status quo; E, αν αφήσουμε ανεξέλεγκτη την κλιματική αλλαγή, και σήμερα αυτό κάνουμε σε γενικές γραμμές, θα βρεθούμε αντιμέτωποι με καταστροφές πρωτοφανούς κλίμακας.

Ο Νικ Στερν (Nick Stern), πρώην αντιπρόεδρος της «παγκοσμίου τράπεζας», υπολόγισε το 2006 πως η κλιματική αλλαγή μπορεί να κοστίσει όσο το 20% του παγκοσμίου ΑΕΠ.

Πιο πρόσφατα, τον περασμένο Ιούνιο, η «εθνική διοίκηση ωκεανών και ατμόσφαιρας» των ΗΠΑ (ΝΟΑΑ), αφού σημείωσε πως η «κλιματική αλλαγή φαίνεται να εξελίσσεται ταχύτερα από ότι προβλέπαμε», εκτίμησε σε 90% τις πιθανότητες μέσα στον επόμενο αιώνα η ανεξέλεγκτη εξέλιξη της κλιματικής αλλαγής να εξαναγκάσει 3 δις ανθρώπους να επιλέξουν μεταξύ της λιμοκτονίας και της μετακίνησης προς περιοχές με καλύτερες κλιματικές συνθήκες.

Αν αυτά σας φαίνονται δυσοίωνα, τι θα λέγατε για τα 200 δις δολάρια (140 δις ευρώ) που θα κοστίσει μόνο η εξασφάλιση της ύδρευσης των δυτικών Ηνωμένων Πολιτειών έως το 2020; Τι θα λέγατε για την αυξανόμενη απειλή για τη διεθνή ασφάλεια που αντιπροσωπεύει ο ανταγωνισμός για τους μειούμενους υδατικούς πόρους και την αυξανόμενη σπάνη των αρδεύσιμων γαιών;

Η φύση έθεσε συγκεκριμένα όρια στις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακος (CO2). Από τη στιγμή που τα ξεπεράσουμε, δεν υπάρχει δρόμος επιστροφής. Η φύση δε δίνει αναστολές.
Αν θέλουμε να αποφύγουμε το χάος, θα χρειαστεί να πετύχουμε τρεις συγκεκριμένους στόχους:

• Έως το 2050, οι εκπομπές CO2 θα πρέπει να έχουν μειωθεί κατά 50% σε σχέση με το 1990.
• Τα βιομηχανικά κράτη πρέπει να μειώσουν τις εκπομπές θερμοκηπικών αερίων τους κατά 80-95% έως το 2050.
• Οι εκπομπές CO2 θα πρέπει να φθάσουν στο ζενίθ τους έως το 2015
  

Προφανώς όλα αυτά είναι δύσκολα, αλλά όχι αδύνατα.

Προφανώς επίσης, αυτή η οπτική δεν είναι αποδεκτή από όλους Ο Ιταλός πρωθυπουργός Σίλβιο Μπερλουσκόνι (Silvio Berlusconi) π.χ. επιχειρηματολογεί πως δεν είναι δυνατό να ασχολείται με την κλιματική αλλαγή ενώ αντιμετωπίζει οικονομική κρίση. Στην πρόσφατη σύνοδο του G8 στην Ιταλία Ο κ. Μπερλουσκόνι σημείωσε ειρωνικά πως το να ασχολείσαι με τις εκπομπές CO2 εν μέσω οικονομικής κρίσης ήταν σαν να ασχολείσαι με το χτένισμά σου ενώ πάσχεις από πνευμονία.

Αυτού του είδους οι συμπεριφορές πιστοποιούν μια βασική παρεξήγηση: συμφωνούμε πως ναι, όπως ο πρόεδρος Ρούσβελτ την εποχή του «νιου ντιλ», μας απασχολεί κυρίως η απασχόληση, η ρύθμιση των αγορών, η καταπολέμηση της φτώχειας.

Η επιδίωξη ενός GND συνεισφέρει ακριβώς σε αυτό: με άλλο λόγια, η σωτηρία του πλανήτη θα μας βοηθήσει να ανοικοδομήσουμε τις οικονομίες μας.
Οι συνήγοροι του GND υπογραμμίζουν δύο σημεία:

• Πρώτον, το GND ενισχύσει την απασχόληση και την κοινωνική ισότητα.
• Δεύτερον, θα κάνει τις οικονομίες μας πιο ανταγωνιστικές
  

Οπότε, όσοι αρνούνται να ενδιαφερθούν για τις περιβαλλοντικές διαστάσεις του GND, ας ασχοληθούν τουλάχιστο με τις οικονομικές του προοπτικές.

Ας μιλήσουμε για την απασχόληση. Σύμφωνα με μία έρευνα του CAP, ο «νόμος περί καθαρού αέρα και ασφάλειας» και ο «νόμος περί ανάκαμψης και επανεπένδυσης» του 2009, θα οδηγήσουν σε επενδύσεις της τάξης των 150 δις δολαρίων (105 δις ευρώ) ετησίως τα επόμενα δέκα χρόνια, που θα δημιουργήσουν 1.7 εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας.

Το γερμανικό παράδειγμα της ανάπτυξης των ΑΠΕ δείχνει πως δε μιλάμε εδώ για υποσχέσεις κενές περιεχομένου.Η Γερμανία δημιούργησε ήδη 280,000 θέσεις εργασίας στον τομέα των ΑΠΕ και αναμένεται να δημιουργήσει άλλες 280,000 έως το 2020. Να σημειώσουμε πως έως σήμερα η πραγματική επέκταση των ΑΠΕ ξεπερνά και τις πιο αισιόδοξες προβλέψεις. Σήμερα, η Γερμανία δεν υστερεί από κανένα σε ότι αφορά την ανταγωνιστικότητα των ΑΠΕ.

Σήμερα το 8% της γερμανικής οικονομίας (και το 2.2% της οικονομίας της ΕΕ-25) θεωρείται «πράσινο». Σύμφωνα με μια μελέτη του «γερμανικού ινστιτούτου οικονομικής έρευνας» (DIW), έως το 2020 στη Γερμανία ο «πράσινος» τομέας της οικονομίας θα ξεπεράσει σε σημασία εκείνο της μηχανουργίας και της αυτοκινητοβιομηχανίας.

Αλλά το GND υπερβαίνει την ανάπτυξη του «πράσινου» τομέα της οικονομίας. Αφορά μάλλον σε μια ολοκληρωμένη στρατηγική «πρασινίσματος» όλων των τομέων της οικονομίας, που βασίζεται σε τρεις πυλώνες:

• Τις ΑΠΕ
• Την ενεργειακή αποτελεσματικότητα
• Την τεχνολογία μείωσης των εκπομπής θερμοκηπικών αερίων και τις πράσινες υποδομές
  

Αν η ΕΕ αποδεχθεί αυτήν τη στρατηγική, την επόμενη πενταετία θα δημιουργηθούν πέντε εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας. Όπως το έθεσε ο επίτροπος της ΕΕ Αλμούνια (Almunia): «βάλτε την πράσινη ανάπτυξη στον πυρήνα των πολιτικών σας».

Δείτε π.χ. την αυτοκινητοβιομηχανία. Ο διευθύνων σύμβουλος της «ντάιμλερ» Ντίτερ Ζέτσε (Dieter Zetsche) δήλωσε πρόσφατα πως «θα πρέπει να ξαναεφεύρουμε το αυτοκίνητο». Έχει δίκιο, και αυτό το έργο θα ολοκληρωθεί αναγκαστικά υπό δυσμενείς οικονομικές συνθήκες. Μια πρόσφατη μελέτη των «ALIX συνεταίρων» για την παγκόσμια αγορά αυτοκινήτου εκτιμά πως από το Β, παγκόσμιο πόλεμο, ουδέποτε οι προοπτικές της αυτοκινητοβιομηχανίας ήταν πιο δυσοίωνες και επισφαλείς από ότι σήμερα.

Από την άλλη είναι σαφές πως Λυδία λίθος για το ποιες επιχειρήσεις θα επιβιώσουν θα είναι η ενεργειακή τους αποτελεσματικότητα. Παραφράζοντας τον Τόμας Φρίντμαν (Thomas L. Friedman) θα τολμούσα μια πρόβλεψη: η αυτοκινητοβιομηχανία που θα γίνει ταχύτερα «πράσινη» χρησιμοποιώντας την πιο έξυπνη τεχνολογία, θα είναι εκείνη που θα ηγηθεί του κλάδου τον 21ο αιώνα.

Ας δούμε τον τομέα των οικοδομών. Η ανάγκη για εξοικονόμηση ενέργειας θα καταστήσει στο εγγύς μέλλον κανόνα τις ενεργειακά αποτελεσματικές κατοικίες και την «πράσινη» οικοδομή. Θα κατοικούμε σε σπίτια με χαμηλή κατανάλωση ενέργειας, ή ακόμα και σε σπίτια-παραγωγούς ενέργειας.

Δεν φαντασιώνομαι εδώ: αναφέρομαι σε τεχνολογίες που έχουν ήδη κατασκευαστεί (από την BASF π.χ) που είναι ήδη διαθέσιμες. Ιδού ορισμένα ενδιαφέροντα στοιχεία: η Κίνα αναμένεται να οικοδομήσει έως το 2020 όσες κατοικίες υπάρχουν ήδη σήμερα στην ΕΕ-15. Ποιος θα αναλάβει την οικοδόμηση αυτών των κατοικιών, υπό ποίες προδιαγραφές, με ποιες τεχνολογίες; Δεν είναι φανερό πως οι πιο πράσινες τεχνολογίες είναι και οι πιο ευεπίφορες ώστε να κερδηθεί ο οικονομικός ανταγωνισμός;

Αναμένεται να υπάρξει οξύτατος ανταγωνισμός μεταξύ εταιρειών και εθνών για το ποιος θα εκμεταλλευθεί καλύτερα το πράσινο κύμα. Ο ανταγωνισμός είναι αναγκαίος -και θα επιταχύνει τη μετάβαση εκεί που θέλουμε. Αλλά από την άλλη, θα ήθελα να δω περισσότερη «πράσινη» συνεργασία μεταξύ ΗΠΑ και Ευρώπης από όση είδαμε έως σήμερα.

Η νέα αμερικανική κυβέρνηση άνοιξε πολλά καινούργια πεδία ανάπτυξης αυτής της συνεργασίας. Η επερχόμενη αναθεώρηση της «στρατηγικής της Λισσαβόνας» μπορεί από τη μεριά της να αξιοποιηθεί σαν μια ευκαιρία για να κάνουμε ένα άλμα στην πράσινη ανάπτυξη. Μολοταύτα, κανείς από τους ατλαντικούς εταίρους δε διαθέτει ολοκληρωμένη στρατηγική για την ανάπτυξη της οικολογικής καινοτομίας. Από την άλλη, αμφότεροι διαθέτουν ορισμένες χρήσιμες εμπειρίες, που μπορεί να αξιοποιηθούν από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού.

Οι ΗΠΑ π.χ. διαθέτουν ένα εξαίρετο σύστημα περιβαλλοντικής πιστοποίησης. Η ΕΕ σχεδιάζει τώρα το δικό της... Δε θα πρέπει να προβλεφθεί αμοιβαία αναγνώρισή τους;

Η ΕΕ διαθέτει εμπειρία στην προώθηση των ΑΠΕ, που οι ΗΠΑ μπορούν να αξιοποιήσουν. Τα γερμανικά κίνητρα μάλιστα αποδείχθηκαν ιδιαίτερα αποτελεσματικά και επιβάρυναν ελάχιστα τους φορολογούμενους, αποδίδοντας τα μέγιστα στην οικονομία. Οι ΗΠΑ δεν μπορούν να κάνουν το ίδιο;

Σε ότι αφορά το σύστημα εμπορίας ρύπων της ΕΕ, κοστολογεί ήδη τις εκπομπές CO2 στην παραγωγή ενέργειας και τη βιομηχανική παραγωγή, την ώρα που οι ΗΠΑ σχεδιάζουν το δικό τους ανάλογο σύστημα. Πότε θα συνδεθούν οι δύο προσεγγίσεις;

Οι νέες τεχνολογίες χρειάζονται και νέες προδιαγραφές. Γιατί να μη συμφωνηθούν κοινές προδιαγραφές για τον ανταγωνισμό στις ΗΠΑ και την ΕΕ; Δε θα ευνοούσε κάτι τέτοιο τη συνεργασία των δύο πλευρών;

Τέλος, γιατί να μην υπάρχει περισσότερη ανταλλαγή εμπειριών στους μηχανισμούς ελέγχου και χρηματοδότησης της «πράσινης ανάπτυξης»;

Πώς θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν οι Ηνωμένες Πολιτείες την εμπειρία της ΕΕ στoν οικολογικό σχεδιασμό;

Δε θα μπορούσαμε να συνεργαστούμε στον προσδιορισμό μιας κοινής προσέγγισης στις προδιαγραφές της κατανάλωσης ή της παραγωγής ενέργειας των διαφόρων προϊόντων;

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε μολοταύτα πως υπήρξαν σημαντικές πρόοδοι στην ατλαντική «πράσινη» συνεργασία.

Στο πόρισμα της συνόδου ΗΠΑ-ΕΕ της Πράγας π.χ. συμπεριλήφθηκε η «συνεργασία στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και υπέρ της μετάβασης το ταχύτερο δυνατό σε πιο πράσινες και καθαρές ατλαντικές οικονομίες». Σε ό,τι αφορά το μέλλον του «ατλαντικού οικονομικού συμβουλίου» (TEC) o επίτροπος Φερχόιγκεν (Verheugen) μου δήλωσε πρόσφατα πως η «ευρωπαϊκή επιτροπή» επιθυμεί διακαώς να καταστήσει την περιβαλλοντική συνεργασία ακρογωνιαίο λίθο της μελλοντικής δράσης του TEC.

Επιπλέον οι ευρωπαϊκές υπηρεσίες προδιαγραφών CEN και CENELEC αξιοποίησαν την ετήσια σύνοδό τους του 2009 που έγινε στη Μαδρίτη προκειμένου να συζητήσουν τις προδιαγραφές της οικολογικής καινοτομίας. Προσβλέπω σε ατλαντική συνεργασία και σε αυτόν τον τομέα.
Θα ήθελα όμως να επιμείνω στον επείγοντα χαρακτήρα αυτών των θεμάτων. Παρ, όλη την πρόοδο σε ότι αφορά το παγκόσμιο GND, απέχουμε ακόμα πολύ από τους στόχους μας. Επιπλέον, αρχίζει να παγιώνεται η αίσθηση πως χάνουμε την κούρσα ενάντια στο χρόνο. Η κλιματική αλλαγή θερμαίνει διαρκώς τον πλανήτη ενώ η οικονομική ανάκαμψη σέρνει τα πόδια της.

Οπότε χρειαζόμαστε πιο φιλόδοξες προσεγγίσεις, πιο τολμηρές πολιτικές, περισσότερη συνεργασία μεταξύ πολιτικών, επιχειρηματιών, μη-κυβερνητικών οργανώσεων (ΜΚΟ) και πολιτών.

Επιτρέψτε μου να καταλήξω σε πιο αισιόδοξους τόνους: αν και είναι ακόμα πολύ αμφίβολο αν θα κατορθώσουμε το Δεκέμβριο στην Κοπεγχάγη να πετύχουμε μια ιστορικής σημασίας συμφωνία για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, θα ήθελα να αναδείξω το αισιόδοξο μήνυμα που μας έρχεται από μια επιχειρηματική πρωτοβουλία.

Αναφέρομαι στο σχέδιο «ντεζέρτεκ»: είκοσι μεγάλες ευρωπαϊκές εταιρείες, πολλές εξ αυτών γερμανικές, αποφάσισαν να συνεταιριστούν και να επενδύσουν 400 δις ευρώ σε μία εγκατάσταση παραγωγής ηλιακής ενέργειας στη βόρειο Αφρική που θα ήταν δυνατό, αν όλα πάνε καλά, να εξασφαλίσει το 15% των ενεργειακών αναγκών της ΕΕ έως το 2050.
Τι με κάνει τόσο αισιόδοξο σε αυτό; Δύο πράγματα:

• Πρώτον, διότι αποδεικνύει οικονομικό ορθολογισμό. Το «πρασίνισμα» της οικονομίας δεν αφορά πλέον τη διανομή της οικονομικής επιβάρυνσης, αλλά τη διανομή οικονομικών κερδών.
• Δεύτερον, διότι λαμβάνει χώρα καταμεσής στην οικονομική κρίση κι έτσι δίνει αξιοπιστία στους ισχυρισμούς μας πως η πράσινη οικονομία αποτελεί τη διέξοδο από την οικονομική τρύπα στην οποία έχουμε πέσει.
  

Όπως είπα, το πράσινο αρχίζει να γίνεται ηγεμονικό. Το GND βρίσκεται σε εξέλιξη. Ως «πράσινος» πολιτικός, καλοδέχομαι αυτήν την εξέλιξη. Είτε μας αρέσει, είτε όχι, το «πράσινο» δεν πρόκειται να υπάρχει χωρίς τις επιχειρήσεις, και οι επιχειρήσεις θα αποτύχουν χωρίς «πράσινο». Ας συσπειρώσουμε όλη μας την ευρηματικότητα κι ας εξασφαλίσουμε πως η οικολογική καινοτομία και το πρασίνισμα της οικονομίας θα είναι οι πυλώνες μιας επιτυχούς ατλαντικής συνεργασίας τον 21ο αιώνα.

*Ο Reinhard Bόtikofer είναι Γερμανός ευρωβουλευτής, αντιπρόεδρος της ομάδας των «πρασίνων» στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο