Η Ευρώπη αυξάνεται αλλά δεν πληθύνεται

Από τον Γιάννη Δοδόπουλο

Φεύγοντας από το μαιευτήριο το βρέφος που θα γεννηθεί σήμερα σε οποιαδήποτε χώρα της Ευρώπης έχει περισσότερες παρά ποτέ πιθανότητες να γυρίσει στο σπίτι μιας μονογονεϊκής οικογένειας.

Αν πάλι είναι «τυχερό» και βρει και τους δύο γονείς του εκεί έχει αργότερα μία στις δυόμισι πιθανότητες να τους δει να χωρίζουν.

Το σίγουρο είναι ότι θα μεγαλώσει σε ένα κράτος με πολλούς παππούδες στα παγκάκια και λίγους συμμαθητές στις τάξεις.

Επίσης ότι θα υποχρεωθεί πιθανότατα να δουλεύει έως τα 70 του προκειμένου η ήπειρος των γερόντων να συντηρηθεί χωρίς κοινωνικές παρενέργειες.

Και όλα αυτά θα τα ζήσει εάν και εφόσον οι γονείς του αποφασίσουν να γεννηθεί.

Διότι στην Ευρώπη των «27», σύμφωνα με τα στοιχεία που για πρώτη φορά αναδεικνύει το «ινστιτούτο οικογενειακής πολιτικής» (IPFE), κάθε 25 δευτερόλεπτα γίνεται και μία έκτρωση, αριθμός που αντιστοιχεί σε 3,385 παιδιά την ημέρα ή 1.3 εκατομμύρια παιδιά το χρόνο που δεν γεννιούνται ποτέ.

Διαβαθμίσεις και εξαιρέσεις, ανά χώρα, βεβαίως και υπάρχουν. Όμως αυτή είναι η γενική εικόνα της ευρωπαϊκής οικογένειας σύμφωνα με τα στοιχεία της μελέτης.

Οι γεννήσεις

Στο ένα τέταρτο αιώνα που μεσολάβησε από το 1980 έως σήμερα έγιναν στην Ευρώπη 690 χιλιάδες λιγότεροι γάμοι, παρότι το ίδιο χρονικό διάστημα ο πληθυσμός αυξήθηκε κατά 33 εκατομμύρια.

Ωστόσο ο γάμος παρέμεινε -καλώς ή κακώς- ο βασικός φορέας τεκνοποίησης στην Ελλάδα. Η χώρα μας εμφανίζει (μαζί με την Κύπρο και κατά δεύτερο λόγο την Ιταλία και την Ελβετία) ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά γεννήσεων εκτός γάμου. Είμαστε η εξαίρεση σε μια Ευρώπη που ένα στα τρία παιδιά γεννιέται πλέον εκτός γάμου.

Αξίζει να δει κανείς ότι οι χώρες όπου εμφανίζεται η ισχυρότερη τάση για τεκνοποίηση εκτός γάμου ποικίλλουν, από τη Σουηδία του κοινωνικού κράτους έως τη Βουλγαρία του μετα-κομμουνιστικού χάους και της δημογραφικής παρακμής και τη Βρετανία ή τη Δανία των επιτυχημένων φιλελεύθερων μοντέλων.

Η γενική εικόνα της σύγχρονης ευρωπαϊκής οικογένειας θα μπορούσε συνοπτικά να περιγραφεί ως «περισσότερα νοικοκυριά σε μεγαλύτερα διαμερίσματα αλλά σε πιο άδεια -από παιδιά- σπίτια, με Ευρωπαίες που αποκτούν παιδί όλο και μεγαλύτερες».

Πράγματι ο σχετικός μέσος όρος έχει φτάσει τα 29 χρόνια, με τις Ισπανίδες να αποφασίζουν να γίνουν μητέρες στη μεγαλύτερη ηλικία από όλες τις γυναίκες της Ευρώπης.

Ανάλογη είναι και η τάση στη δημιουργία οικογένειας καθώς ήδη από το 2003 η μέση ηλικία γάμου στην Ευρώπη είναι 30 για τους άνδρες και 28 για τις γυναίκες. Σταδιακά το «γηραιά ήπειρος» θα γίνει κυριολεκτικός όρος.

Το 1980 στις πόλεις και τα χωριά της Ευρώπης οι φωνές των παιδιών ακούγονταν πιο δυνατά από τις μουρμούρες των γέρων. Σήμερα οι ηλικιωμένοι είναι κατά 500,000 περισσότεροι.

Ο νεανικός πληθυσμός (κάτω των 14 ετών) μειώνεται ραγδαία στην Ισπανία, την Πορτογαλία και την Ιταλία, που έχει ήδη τη χειρότερη αναλογία νέων προς ηλικιωμένους (1 προς 7).

Υπάρχουν όμως και εξαιρέσεις: το οικονομικό θαύμα της Ιρλανδίας είχε θετικότατες δημογραφικές επιπτώσεις, αφού μαζί με την Κύπρο η Ιρλανδία έχει το μεγαλύτερο ποσοστό νέων (πάνω από 20%) στην ηλικιακή της δεξαμενή.

Οι ηλικιωμένοι

Αντίθετα Ελλάδα, Ιταλία και Γερμανία είναι οι χώρες με το μεγαλύτερο μερίδιο ηλικιωμένων κατοίκων: ένας στους πέντε είναι ήδη άνω των 65.

Η δημογραφική ανατομία της Ευρώπης
-η ηλικιακή πυραμίδα έγινε ρόμβος-

Η ηλικιακή σύνθεση του πληθυσμού της Ευρώπης έχει μεταβάλει το αντίστοιχο γράφημα από πυραμίδα σε ρόμβο, αφού οι κοόρτεις που αντιστοιχούν στις μεγάλες ηλικίες αυξάνονται ενώ εκείνες που αποτυπώνουν τις μικρές ηλικίες μειώνονται δραματικά.

Για την ανανέωση του πληθυσμού «απαιτούνται» 2.1 γεννήσεις ανά γυναίκα. Οι ΗΠΑ εμφανίζονται δυναμικότερες με ποσοστά που σχεδόν ακουμπούν την ως άνω αναλογία, ενώ η Ευρώπη υπολείπεται σημαντικά με μόλις 1.37 γεννήσεις ανά γυναίκα.

Αυτό που σήμερα αποτελεί την «Ευρώπη των 27» και ξεπερνά κατά 193 εκατομμύρια τις ΗΠΑ θα αρχίσει να φθίνει πληθυσμιακά ωσότου το 2060 συναντήσει -στα 451 εκατομμύρια- τον πληθυσμό των ΗΠΑ, που παρουσιάζει σταθερά αυξητική τάση.

Μια από τις αιτίες της υπογεννητικότητας είναι ο οικογενειακός προγραμματισμός: η έρευνα, με σαφώς εχθρική στάση απέναντι στις αμβλώσεις, τις χαρακτηρίζει την πρώτη αιτία θανάτου στην Ευρώπη, μπροστά από τις αυτοκτονίες, τα αυτοκινητικά δυστυχήματα και τους θανάτους από ναρκωτικά, AIDS και αλκοόλ.

Το δημογραφικό οδηγός για το ασφαλιστικό

Τα πορίσματα για την Ελλάδα είναι επίσης ζοφερά καθώς επιβεβαιώνουν ως επιτακτική την ανάγκη επίλυσης του ασφαλιστικού (και) για δημογραφικούς λόγους. Ο πληθυσμός της χώρας παρουσιάζει αρνητικό πρόσημο φυσικής αύξησης και θα εξακολουθήσει να πορεύεται έτσι. Πληθαίνουμε πλέον μόνο χάρη στην εισροή μεταναστών.

Και εδώ ανοίγει ένα ακόμη ζήτημα: τι είδους μετανάστες θέλουμε;

«Η πρόκληση είναι να έχουμε μετανάστες ικανούς για την αντιμετώπιση ειδικών ελλείψεων», έχει πει ο αρμόδιος επίτροπος για θέματα δικαιοσύνης και ασφάλειας Φράνκο Φρατίνι (Franco Frttini), βλέποντας για παράδειγμα ότι το 50% των μεταναστών από τη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή που έχουν πτυχίο πανεπιστημίου είναι εγκατεστημένοι (βλέπε, προτιμούν) στις ΗΠΑ και τον Καναδά, ενώ το 85% των μεταναστών που «φιλοξενεί» η Ευρώπη δεν έχει κάνει ανώτερες σπουδές.

Στην ουσία δεν λέει κάτι διαφορετικό από ό,τι τόσα χρόνια τώρα διατυπώνουν φιλελεύθεροι (και όχι νέο-συντηρητικοί) πολιτικοί στις ΗΠΑ: ανοιχτή ήπειρος, αλλά με «χρήσιμους» μετανάστες.

Η Ευρώπη δεν δείχνει στο σύνολό της έτοιμη να αναστρέψει την εικόνα.

Ξοδεύει λίγα για την οικογένεια, αφού για κάθε 13 ευρώ κοινωνικής δαπάνης μόνο το ένα πηγαίνει σε πολιτικές προστασίας της οικογένειας, την ίδια στιγμή που οι δαπάνες για την τρίτη ηλικία και την υγεία αυξάνονται.

Όσο για τα επιδόματα των προστατευόμενων τέκνων, οι διαφορές από χώρα σε χώρα είναι τεράστιες.

Ενισχύσεις που δίνουν τα κράτη-μέλη στην οικογένεια

Μια οικογένεια με δύο παιδιά στο Λουξεμβούργο δικαιούται μηνιαίο επίδομα 687 ευρώ για να τα μεγαλώσει και με τρία παιδιά 1,521 ευρώ. Στην Ελλάδα του... κοινωνικού κράτους και των... κεκτημένων, το ποσόν που αντιστοιχεί ως επίδομα δύο τέκνων είναι... 33 ευρώ.

Είπαν...

«Θα ήταν ιδανικό στην Ευρώπη να έμπαιναν οι καλύτεροι μετανάστες με τις πιο χρήσιμες δεξιότητες, με τάχιστη απορρόφηση στις αγορές εργασίας και ομαλή κοινωνική ενσωμάτωση. Οι Αμερικανοί το κατάφεραν κλείνοντας τα νότια σύνορά τους. Οι Ιταλοί (κάποτε) πυροβολώντας στα πλοία. Τέτοια Ευρώπη όμως θέλουμε;»

Ήρα Έμκε-Πουλοπούλου
Μέλος ακαδημίας επιστημών Νέας Υόρκης

«Οι μετανάστες έχουν αποδειχθεί οικονομικά πολύτιμοι σε όλη την Ευρώπη. Η Ελλάδα δεν είναι έτοιμη για "υψηλής ποιότητας" μετανάστες, αφού θα λειτουργούσαν ανταγωνιστικά στην εγχώρια αγορά και ίσως είχαν αρνητικές επιπτώσεις στην απασχόληση»

Δέσποινα Παπαδοπούλου
Επίκουρη καθηγήτρια κοινωνικής πολιτικής
Πάντειο πανεπιστήμιο

Οι αριθμοί
33.1%: Το ποσοστό των παιδιών (που αντιστοιχεί σε 1,893,000 παιδιά) που γεννιούνται σήμερα ετησίως εκτός γάμου
2.3:1: Η αναλογία γάμων προς διαζύγια σήμερα. Το 1980 ήταν 5:1
690,000 λιγότεροι γάμοι έγιναν το 2007 σε σχέση με το 1980

O Γιάννης Δοδόπουλος είναι συντάκτης του «Ελευθέρου Τύπου». Το άρθρο δημοσιεύτηκε στον ΕΤ το Σάββατο 13-10-2007.