Εθνική Ομάδα Εργασίας: κείμενο θέσεων G700

ΑΝΟΙΧΤΟΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ
ΘΕΣΕΙΣ ΓΕΝΙΑΣ ΤΩΝ 700 ΕΥΡΩ – G700*

Ι.
Το πρόβλημα

Τα τελευταία πέντε χρόνια έχει αναδειχτεί πανευρωπαϊκά το πρόβλημα του λεγόμενου ευρωπαϊκού “πρεκαριάτου”. Της επισφαλούς δηλαδή νέας γενιάς, μίας νέας κοινωνικής τάξης μη προνομιούχων πολιτών, η οποία σε αντίθεση με τις παραδοσιακές ταξικές διαιρέσεις (προλεταριάτο), φέρει ως κεντρικό προσδιοριστικό στοιχείο την ηλικία και την άδικη κατανομή ευκαιριών και πόρων ανάμεσα στις γενιές.

Τα ονόματα που έχει πάρει το πρεκαριάτο στις διάφορες ευρωπαϊκές χώρες είναι πολλά και ευφάνταστα. Γενιά της επισφάλειας (precarious generation ή generaration P), γενιά των 1000 ευρώ σε Ιταλία και Ισπανία (milleuristi - mileuristas), γενιά των 700 ευρώ στην Ελλάδα (G700), γενιά της πρακτικής άσκησης και των stage σε Γερμανία και Αυστρία (generation praktikum), η γενιά που γύρισε στο σπίτι (homecoming generation), η ανασφαλής, πιεσμένη, υπερφορολογημένη και καταχρεωμένη γενιά (IPOD generation insecure, pressurised, overtaxed and debtridden).

Επιγραμματικά, το “πρεκαριάτο” συγκροτείται από νέους και νέες ηλικίας 19 έως 34 ετών, συχνά με επαρκή τυπικά προσόντα, οι οποίοι στα πρώτα βήματα του εργασιακού/κοινωνικού τους βίου βρίσκονται αντιμέτωποι με ένα αντινεανικό και εκμεταλευτικό εργασιακό status quo. Όταν αποφεύγουν την ανεργία, είναι -κατά κανόνα- αναγκασμένοι να αντιμετωπίσουν μία εχθρική αγορά εργασίας, όπου κυριαρχούν οι ηλικιακές επετηρίδες σε συνδυασμό με τις χαμηλές αμοιβές, την υπερεργασία, την πολυαπασχόληση, την προσωρινότητα, την ανομία και την άναρχη ευελιξία.

Επιπρόσθετα, σε πάρα πολλές χώρες η αγορά εργασίας επιβαρρύνεται με πολιτικές και θεσμικές αστοχίες (διαρθρωτικά προβλήματα), όπως οι αναποτελεσματικοί μηχανισμοί κοινωνικής κινητικότητας, τα τεράστια φορολογικά και ασφαλιστικά βάρη και τα υποβαθμισμένα συλλογικά αγαθά.

Πράγματι, οι δυσκολίες που βιώνει το πρεκαριάτο είναι αποτέλεσμα διαχρονικών θεσμικών και πολιτικών αστοχιών. Η μυωπική λογική των δημόσιων πολιτικών και η επιμονή στα βραχυχρόνια αποτελέσματα, η αδυναμία προσαρμογής των κοινωνικών κρατών στα σύγχρονα κοινωνικά δεδομένα (δημογραφική γήρανση), οι πολιτικώς βολικές μεταρρυθμίσεις και η διαιώνιση κρίσιμων διαρθρωτικών αδυναμιών, σε συνδυασμό με την πολιτική - θεσμική περιθωριοποίηση των νέων και την υπο-εκπροσώπησή τους στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, έχουν επισωρεύσει τεράστια “κοινωνικά βάρη” (δημόσιο χρέος, ασφαλιστικό χρέος, οικολογικό έλλειμμα), που τα πολιτικά συστήματα επιλέγουν να φορτώνουν στη νέα γενιά και στις μελλοντικές γενιές.

Παρά την επίσημη πολιτική ρητορεία και τις δεοντολογικές παραινέσεις για την αποτελεσματική αξιοποίηση του νεανικού ανθρώπινου δυναμικού και τη δίκαιη κατανομή των κοινωνικών βαρών μεταξύ των γενεών, οι δημόσιες πολιτικές χαρακτηρίζονται από αδράνεια και μεταρρυθμιστικό αδιέξοδο. Οι διαγενεακές ανισότητες διογκώνονται και οι πολιτικά-εκλογικά μη ελκυστικές μεταρρυθμίσεις αναβάλλονται διαρκώς με αποτέλεσμα να έχουμε φαινόμενα, όπως είναι χαρακτηριστικά η σημερινή δημοσιονομική κρίση που αντιμετωπίζει η Ελλάδα, προηγουμένως η Ιρλανδία και αύριο ίσως η Ιταλία, η Ισπανία και η Πορτογαλία. Έτσι, αναδεικνύεται ένα ευρωπαϊκό παράδοξο: σε συνθήκες δημογραφικής γήρανσης, όπου οι νέοι αποτελούν πόρο σε σπανιότητα (scarce resource), σε πολλές ευρωπαϊκές κοινωνίες η νέα γενιά παραμένει στο πολιτικό, θεσμικό και οικονομικό περιθώριο.

Σήμερα, στα προβλήματα του ευρωπαϊκού πρεκαριάτου έρχεται να προστεθεί το βάρος της διεθνούς οικονομικής κρίσης και της ύφεσης. Ήδη, το Δεκέμβριο του 2009 σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat η ανεργία στους νέους μέχρι 25 ετών είχε φτάσει το 21% στην ευρωζώνη και 21,4% στην ΕΕ των 27. Σε ορισμένες χώρες μάλιστα υπάρχει πραγματική έκρηξη όπως στην Ισπανία όπου η ανεργία των νέων έχει ακουμπήσει το 44,5%. Τι μπορεί να γίνει;

ΙΙ.
New Deal για τους νέους της Ευρώπης

Προτείνεται η προώθηση ενός New Deal για τη νέα γενιά με πολιτικές που αναδιανέμουν ευκαιρίες και πόρους υπέρ των νέων.

Οι πολιτικές αυτές μπορούν να χωριστούν σε:

α) μέτρα που βοηθούν τους νέους στο εργασιακό τους ξεκίνημα αυξάνοντας το διαθέσιμο εισόδημά τους και βοηθώντας τους να βρουν αυτόνομη κατοικία, όπως:

- η θεσμοθέτηση ενός πριμ απασχόλησης υπό τη μορφή πιστωτικού φόρου, για νέους μέχρι 25 ετών ή για νέους που βρίσκοντα στα πρώτα τρία χρόνια δουλειάς, το ύψος του οποίου θα προσδιοριστεί ανάλογα με τις περιστάσεις σε κάθε χώρα

- η επιδότηση του ενοικίου ή της αγοράς κατοικίας ή αντίστοιχα η εγγύηση του στεγαστικού δανείου για αγορά πρώτης κατοικίας για νέους μέχρι 30 ετών

- η επιδότηση των ασφαλιστικών εισφορών για εργαζόμενους νέους μέχρι 25 ετών ή για νέους που διανύουν τα τρία πρώτα χρόνια εργασίας

- η επέκταση της ευρωπαϊκής κάρτας νέων σε περισσότερα προϊόντα και υπηρεσίες εντός των κρατών μελών

β) παρεμβάσεις σε καίρια πεδία της οικονομίας που ενισχύουν τη διαγενεακή και κοινωνική δικαιοσύνη, όπως:

- μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού έτσι ώστε να μειωθεί το βάρος από εισφορές και γραφειοκρατία

- μεταρρύθμιση του φορολογικού έτσι ώστε να επιβαρυνθούν λιγότερο τα εισοδήματα από εργασία

- μεταρρύθμιση της αγοράς εργασίας έτσι ώστε να μειωθεί το μη μισθολογικό κόστος

- διασφάλιση της μη καταχρηστικής χρήσης του θεμσού της πρακτικής άσκησης

- μείωση του δημόσιου και ασφαλιστικού χρέους έτσι ώστε να μην αυξηθεί στο μέλλον ο καθαρός φόρος εισοδήματος στο σύνολο του εργασιακού βίου ενός ανθρώπου (net life income tax)

- επένδυση σε τομείς υψηλής προστιθέμενης αξίας, για παράδειγμα την πράσινη ενέργεια

- δημιουργία εναλλακτικών χρηματοδοτικών εργαλείων έξω από το παραδοσιακό τραπεζικό σύστημα κυρίως επέκταση της μικροπίστωσης

ΙΙΙ.
Επένδυση στην επιχειρηματικότητα

Ταυτόχρονα, είναι μείζονα πρόκληση για την Ευρώπη και τα κράτη μέλη να απενοχοποιηθεί η επιχειρηματικότητα και να προωθηθεί ως μία ποιοτική εναλλακτική επιλογή για την επαγγελματική εξέλιξη των νέων. Κυρίως πρέπει να υπάρξει μέριμνα για την προώθηση της Επιχειρηματικότητας Υψηλών Δυνατοτήτων, αυτής δηλαδή που:

α) συμβάλλει στην επέκταση των αγορών,
β) δημιουργεί νέα απασχόληση, και
γ) εντείνει τον εξαγωγικό προσανατολισμό της οικονομίας.

Απαιτείται εδώ η βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος.

Προτείνεται:

- η δραστική απλούστευση της διαδικασίας έναρξης μιας επιχείρησης: μείωση διαδικασιών αλλά και συγχώνευσή τους σε ένα επίπεδο διοίκησης

- η δημιουργία ενιαίων πολύ-λειτουργικών υπηρεσιών μίας στάσης για επιχειρήσεις, έτσι ώστε να διευκολύνονται οι επιχειρήσεις στις συναλλαγές τους με τη δημόσια διοίκηση και να εξυπηρετούνται οι πιθανοί επενδυτές

- η δημιουργία συστημάτων επιχειρήσεων (clusters) έτσι ώστε να είναι σε θέση να αξιοποιείται μια καλή ή πρωτοποριακή ιδέα σε συνδυασμό με τη δημιουργία υποδομών υψηλής τεχνολογίας όπως Τεχνολογικά Πάρκα.

- η δημιουργία νέων χρηματοδοτικών εργαλείω, όπως κεφάλαια χρηματοδότησης υψηλής τεχνολογίας, δράσεις Business Angels, προώθηση της μικροπίστωσης (microcredit) κοκ

- να δοθούν κίνητρα για μεγαλύτερη ένταση του ερευνητικού έργου και των πανεπιστημιακών εργαστηρίων προς τις ανάγκες των επιχειρήσεων

- η προώθηση και ενσωμάτωση στις εθνικές πραγματικότητας του European Small Business Act όπου θα προβλέπονται μέτρα διακριτής στήριξης όπως : η συμμετοχή των εκπροσώπων των ΜΜΕ στις διαδικασίες αξιολόγησης και έγκρισης των κοινοτικών πόρων, η δημιουργία ενός ειδικού φορολογικού καθεστώτος όπως ορίζεται στην Ευρωπαϊκή Χάρτα για τις μικρές
και πολύ μικρές επιχειρήσεις κοκ.

IV.
Κοινωνικός Διάλογος, Συμμετοχή

Συχνά, την απροθυμία και την αδυναμία της επίσημης πολιτικής και των θεσμικών παικτών να αναδείξουν και να υποστηρίξουν τα συμφέροντα των νέων, έρχονται να καλύψουν οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Νεανικές οργανώσεις, ευρωπαϊκά δίκτυα, εναλλακτικά συνδικάτα, ακτιβιστές του διαδικτύου, «δεξαμενές σκέψεις» και Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις επιχειρούν αφενός να τοποθετήσουν με δυναμικό τρόπο στη δημόσια πολιτική agenda το ζήτημα της διαγενεακής δικαιοσύνης και τα προβλήματα του πρεκαριάτου και αφετέρου, να ασκήσουν αποτελεσματική επιρροή στα συστήματα λήψης αποφάσεων, ώστε να ενσωματωθεί το γενεακό κριτήριο στις δημόσιες πολιτικές και να θεσμοποιηθεί η έννοια της διαγενεακής δικαιοσύνης. Στις δράσεις των διαφόρων οργανώσεων νέων αυτών περιλαμβάνονται δημοσιεύσεις άρθρων και βιβλίων, κινηματογράφηση και προβολή ακτιβιστικών ενεργειών, προτάσεις για νομοθετικές πρωτοβουλίες, δημόσιες εκδηλώσεις και διαμαρτυρίες. Σε πολλές περιπτώσεις οι οργανώσεις παρέχουν και υπηρεσίες στήριξης σε νέους εργαζόμενους (για παράδειγμα ο Συνήγορος του Εργαζόμενου της G700).

Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών κινούνται πρωτίστως στα ορία του εθνικού κράτους. Ωστόσο, η μεταξύ τους δικτύωση και οι συνέργειες που αναπτύσσονται διαμορφώνουν σταδιακά και ένα πανευρωπαϊκό πλαίσιο δράσης.

Σε κάθε περίπτωση η δραστηριοποίηση της κοινωνίας των πολιτών συνιστά μία αποτελεσματική έκφραση των προβλημάτων του πρεκαριάτου και διατύπωση της αναγκαιότητας για την ενσωμάτωση της διαγενεακής δικαιοσύνης στα εθνικά πολιτικά συστήματα, τόσο ως γενικού πολιτικού στόχου (θεσμοποίηση) όσο και ως κριτηρίου διαμόρφωσης των εθνικών πολιτικών. Αναμφίβολα, η καλύτερη οργάνωση, η μαζικοποίηση και η αποτελεσματικότερη δικτύωση του ευρωπαϊκού πρεκαριάτου συνιστούν κρίσιμους παράγοντες για την ανάπτυξη και εξέλιξη αυτού του νέου κοινωνικού κινήματος.

V.
Ο Ρόλος της Ευρώπης

Η Ευρωπαϊκή Πολιτική για τη νέα γενιά παρά τις μεγαλεπίβολες διακηρύξεις της αποτελεί ουσιαστικά μια πολιτική διαχείρισης του Ελεύθερου Χρόνου των Νέων. Η συντριπτική πλειοψηφία των δράσεων που αναπτύσσονται και χρηματοδοτούνται από την ΕΕ αφορούν σε ψυχαγωγικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις και μόνο ένα μικρό ποσοστό αφορά στα ουσιαστικά πραγματικά ζητήματα με τα οποία βρίσκονται αντιμέτωποι οι σημερινοί νέοι.

Απαιτείται εδώ μια στροφή. Μια δραστική αλλαγή προσανατολισμού των δράσεων και ριζικός επαναπροσδιορισμός των προτεραιοτήτων της ΕΕ. Ήδη για φέτος το Πρόγραμμα Νεολαία σε Δράση (Youth in Action) έχει στοχεύσει στη μεγαλύτερη ενσωμάτωση των νέων στην αγορά εργασίας, την καταπολέμηση της φτώχειας κοκ. Δεν αρκεί.

Συνήγορος των Γενεών

Τόσο η Ευρώπη, όσο και κάθε εθνικό κράτος ξεχωριστά οφείλουν επιτέλους να στρέψουν την προσοχή τους στους νέους και να θωρακίσουν θεσμικά την υποχρέωση των γηράσκουσων κοινωνιών τους να ασχοληθούν με τη νέα γενιά.

Σε επίπεδο κρατών μελών προτείνεται η δημιουργία ενός Συνηγόρου των Γενεών με αντικείμενο τη διαρκή και συστηματική γνωμοδότηση σχετικά με τις περιβαλλοντικές και δημοσιονομικές επιπτώσεις των επιλογών της σημερινής κοινωνίας και των αποφάσεων των πολιτικών στους νέους και τους μελλοντικούς πολίτες.

Ταυτόχρονα, έχοντας υπόψη τη δήλωση της UNESCO (1997) σχετικά με τις ευθύνες των σημερινών έναντι των μελλοντικών γενεών, και αναγνωρίζοντας ότι υπάρχει επείγουσα ανάγκη να εκπροσωπηθούν αποτελεσματικά τα δικαιώματα και συμφέροντα των μελλοντικών γενεών, ζητάμε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Συμβούλιο της ΕΕ να διερευνήσουν τις πιθανότητες σύστασης μίας θεσμικής εκπροσώπησης για τις μελλοντικές γενεές στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία θα συμπεριλαμβάνει:

α) την ενσωμάτωση της προστασίας των συμφερόντων των επόμενων γενεών στις αρμοδιότητες του Ευρωπαίου Διαμεσολαβητή,

β) την ανάθεση των αρμοδιοτήτων για τη διασφάλιση του σεβασμού των συμφερόντων των μελλοντικών γενεών σε έναν από τους Επιτρόπους (Απασχόλησης και Περιβάλλοντος),

γ) την ενσωμάτωση της διασφάλισης του σεβασμού των συμφερόντων των μελλοντικών γενεών στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Θεμελιωδών Δικαιωμάτων.

* Το κείμενο αποτελεί ένα πρώτο draft θέσεων της G700, το οποίο κατατέθηκε προς συζήτηση στην Εθνική Ομάδα Εργασίας για τη νέα γενιά.