Δημόσιο: απ’ τις πολλές ταχύτητες στην ισοπέδωση. H ανάγκη για ποιοτική αναδιοργάνωση του κράτους

Την περασμένη Πέμπτη, 20 Οκτωβρίου 2011, ψηφίστηκε από τη Βουλή το νέο μισθολόγιο / βαθμολόγιο για το Δημόσιο Τομέα. Μεταρρύθμιση ιστορική, αν αναλογιστεί κανείς ότι πλέον μπαίνει τέλος στο σύστημα των πολλών μισθολογικών ταχυτήτων μέσω της χορήγησης επιδομάτων, που ήταν τόσο παράλογα όσο και η ευρηματικότητα των ονομάτων τους. Ας θυμηθούμε μερικά απ’ όσα είδαν το φως της δημοσιότητας τον τελευταίο χρόνο: επίδομα προθέρμανσης αυτοκινήτου, παραλαβής – παράδοσης λεωφορείων, έγκαιρης προσέλευσης και μεταφοράς φακέλου. Πρόκειται για μερικά μόνο από τα πλέον σουρεαλιστικά επιδόματα που στο άκουσμά τους, τόσο οι ιδιώτες όσο και οι Δημόσιοι Υπάλληλοι του στενού δημόσιου τομέα πάθαιναν αμόκ, σκίζοντας τα ιμάτια τους για την κατάφορη αυτή μισθολογική αδικία με την οποία έπρεπε να συμβιβαστούν.

Όμως, η πολυπόθητη ενιαιοποίηση των απολαβών στο δημόσιο ήρθε μ’ ένα βαρύ κόστος. Αυτό της απόλυτης εξίσωσης και συνεπώς ισοπέδωσης. Η αδυναμία του πολιτικού συστήματος να προβεί έγκαιρα σε απολύσεις πλεονάζοντος προσωπικού, αναδιάρθρωση υπηρεσιών και κλείσιμο οργανισμών του ευρύτερου δημόσιου τομέα, σε συνδυασμό με την αφόρητη πίεση των τελευταίων δύο μηνών από την Τρόικα για κάλυψη του ελλείμματος, οδήγησε τελικά σε μία απόλυτα εξισωτική πρακτική με αποτέλεσμα οι εργάτες γνώσης και τα παραγωγικά στελέχη, πλέον, να μην έχουν λόγο και κίνητρο παραμονής στη δημόσια διοίκηση και συγκεκριμένα την κεντρική διοίκηση, η οποία αποτελεί και τη ραχοκοκαλιά του κράτους.

Ταυτόχρονα, το νέο βαθμολόγιο παρότι βάζει φρένο στην κατάχρηση ανέλιξης του προσωπικού σε θέσεις ευθύνης (δεν μπορεί να υπάρχουν περισσότεροι τμηματάρχες απ’ ότι υπάλληλοι), διατηρεί απόλυτα την ηλικιακή επετηρίδα ως κυρίαρχης οδού επαγγελματικής ανέλιξης, χωρίς να φροντίζει παράλληλα να αντιμετωπίσει στη ρίζα του ένα βασικό πρόβλημα: μια διοίκηση με το πιο γηρασμένο και ταχέως γηράσκον εργατικό δυναμικό στα κράτη του ΟΟΣΑ.

Μα, η εφεδρεία; Θα αναρωτηθεί κανείς. Κι η εφεδρεία λειτουργεί ισοπεδωτικά με βάση αντικειμενικά, όχι όμως αξιοκρατικά και λειτουργικά κριτήρια. Γιατί είναι πλεονάζον προσωπικό ένας 50+ με 33 χρόνια υπηρεσίας;

Έτσι, μια μεταρρύθμιση η οποία θα έπρεπε να στοχεύσει στο διαχειριστικό και διοικητικό εκσυγχρονισμό του κράτους, είναι στα πρόθυρα του να οδηγήσει σε πλήρη παράλυση του διοικητικού συστήματος οξύνοντας την αδιαφορία και προκαλώντας τάσεις απόσυρσης των στελεχών, καθώς και διακοπή της παραγωγής οποιωνδήποτε υπηρεσιών προς τους πολίτες.

Τι μπορεί να γίνει; Μεσοπρόθεσμα πλέον, αναδιοργάνωση του κράτους με ποιοτικά κριτήρια και στη συνέχεια επανεξέταση διατάξεων του νομοσχεδίου με νέο μάτι.

Ήδη στο ίδιο το πολυνομοσχέδιο για το νέο μισθολόγιο / βαθμολόγιο και την εφεδρεία προβλέπεται η περαιτέρω αναδιοργάνωση του Δημόσιου τομέα εντός του 2012, μέσα από την καταγραφή των θέσεων δουλειάς και την ακόλουθη μεταρρύθμιση της οργανωτικής δομής των υπηρεσιών.

Η συγκεκριμένη πρόβλεψη, αν και εξαιρετικά σημαντική καθότι δίνει το στίγμα μιας συνεχιζόμενης και σε βάθος μεταρρύθμισης, δεν πείθει ότι θα οδηγήσει απαραίτητα στον ποιοτικό εκσυγχρονισμό της δημόσιας διοίκησης στη βάση των αρχών του νέου δημόσιου μάνατζμεντ. Μάλιστα, διαβάζοντας τις συγκεκριμένες προβλέψεις δεν μπορεί παρά να αναρωτηθεί κανείς, εάν και κατά πόσο ο νομοθέτης έχει επαφή με το άλλο Σχέδιο, που με πρωτοβουλία της ;ίδιας Κυβέρνησης βρίσκεται σε εξέλιξη, ήδη από τον περασμένο Ιανουάριο, για την «Αναμόρφωση του Κράτους: Προς ένα Επιτελικό Κράτος». Πρόκειται για ένα σχέδιο με τριετή ορίζοντα υλοποίησης, το οποίο διευθύνει ο πρόσφατα βραβευθείς στις ΗΠΑ καθηγητής δημόσιας διοίκησης κ. Καρκατσούλης με τη συμμετοχή στελεχών της διοίκησης και την επιστημονική επιμέλεια του ΟΟΣΑ.

Κατά την άποψή μας, η σωστή και έγκαιρη υλοποίηση του σχεδίου αυτού είναι το μεγάλο στοίχημα, καθότι σ’ αυτό το πρόγραμμα εντοπίζονται με σωστό και ακριβή τρόπο οι βασικές παθογένειες της κρατικής μηχανής και ειδικά της κεντρικής διοίκησης:

- η έλλειψη κουλτούρας, γνώσης και εργαλείων για το σχεδιασμό πολιτικών

- η απουσία συντονισμού και δυνατότητας στρατηγικού σχεδιασμού στην κεντρική κυβέρνηση

- ο υπερβολικός νομικισμός (legal formalism) που οδηγεί σε μεταρρυθμιστικές αποτυχίες

- η απουσία στατιστικής διακυβέρνησης γεγονός που επισημαίνει απουσία στοιχείων και δεικτών για την άσκηση πολιτικών

- η υπανάπτυκτη φιλοσοφία της Άσκησης Πολιτικής με Στοιχεία (evidence based policy making)

- η κατάτμηση των υπηρεσιών σε κομμάτια και κομματάκια

- η παρουσία πληθώρας στρωμάτων διοικητικής ιεραρχίας (administrative layers)

- η απουσία κινήτρων και επιβραβεύσεων για τα παραγωγικά στελέχη

- η απουσία συστήματος μέτρησης και αξιολόγησης της απόδοσης των υπηρεσιών

Ουσιαστικά, σε μια σειρά κρίσιμων τομέων όπως η γενική οργάνωση της διοίκησης, η διαχείριση ανθρώπινων πόρων, η διαχείριση των οικονομικών και η ανάπτυξη και υλοποίηση μεταρρυθμιστικών πολιτικών υπάρχουν τεράστιες δομικές προκλήσεις που αναζητούν απάντηση.

Απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχή έκβαση του εγχειρήματος για αναμόρφωση του κράτους είναι η δημιουργία συμμαχιών συμφερόντων υπέρ των μεταρρυθμίσεων, γεγονός που σημαίνει ότι μέσα στη διοίκηση πρέπει να ηγεμονεύσουν οι εκσυγχρονιστικές ιδέες. Το πολυνομοσχέδιο, δυστυχώς, δεν βοηθάει σ’ αυτή την κατεύθυνση καθώς λογίζεται ως προϊόν καθαρά δημοσιονομικών στοχεύσεων, αποξενώνοντας ακόμα και τους πιο ένθερμους υποστηρικτές της μεταρρύθμισης.

Σε κάθε περίπτωση, όσο διαρκεί η κρίση, το “παράθυρο ευκαιρίας” παραμένει ανοιχτό για ριζικές μεταρρυθμίσεις και όχι επιφανειακές ή δημοσιονομικού χαρακτήρα μόνον αλλαγές. Η κυβέρνηση εφόσον ακόμα διαθέτει πολιτικό χρόνο, εκεί ακριβώς είναι που πρέπει να εστιάσει την προσοχή της. Στην ποιοτική αναδιοργάνωση του κράτους. Θα πούνε μπράβο όλοι.