Sunday, May 13, 2007

Μεσοστρώματα εν διασπάσει

Από τον Γιάννη Βούλγαρη

Είμαι ένας από τους χιλιάδες που βαριούνται να παρακολουθούν τις λεπτομέρειες του σκανδάλου των ομολόγων, τα swaps, τις off shores, τα euribor και τα λοιπά δομημένα.

Έχοντας αντιληφθεί το βασικό, την οργανωμένη απόπειρα της κυβέρνησης να «μαγειρέψει» τα δημοσιονομικά δεδομένα φορτώνοντας το ενδεχόμενο κόστος στα ταμεία, αρκούμαι απλώς να θαυμάζω την πρόοδο που έχει σημειώσει η χώρα μου σε αυτόν τον τομέα (των σκανδάλων εννοώ) και να παρατηρώ τις κοινωνικές αλλαγές λόγω επαγγελματικής διαστροφής.

Μια ολόκληρη εποχή χωρίζει πράγματι το σκάνδαλο Κοσκωτά από εκείνο των ομολόγων.

Το πρώτο ανήκε στην εποχή της εθνικής βιομηχανικής κοινωνίας, στην ελληνική, ολίγον βιοτεχνική εκδοχή της.

Χειρωνακτικό και σπιρτόζικο, είχε σαν μόνες διεθνείς πινελιές το πλαστό διπλότυπο της Μέριλ Λιντς και το αεροπλάνο του Σαλιαρέλη, αν και για να μην αδικούμε ούτε τον ίδιο ούτε το σκάνδαλό του, ο Κοσκωτάς είχε διαισθανθεί τη μετάβαση στη νέα εποχή.

Αντιθέτως, το σκάνδαλο των ομολόγων ανήκει πλήρως στη μεταβιομηχανική κοινωνία του παγκοσμιοποιημένου ψηφιακού καπιταλισμού.

Στην ελληνική και πάλι εκδοχή: η εγχώρια «μικρολαμογιά» τίναξε στον αέρα τα κοσμοπολίτικα δημοσιονομικά κόλπα των Αλογοσκούφη-Δούκα & Σία (ή καλύτερα & City).

Η εθνική ιδιοπροσωπία μας ήταν ανέκαθεν αντιφατική.

Αντιφατικές δυναμικές

Μία από τις ενδιαφέρουσες όψεις της υπόθεσης είναι η ποικιλία των κοινωνικών ομάδων και κυρίως η διαφορετικότητα των «κόσμων» μέσα στον οποίο ζουν οι αθέλητα ή ηθελημένα αναμεμειγμένοι εγχώριοι παράγοντες.

Κινούνται σχεδόν όλοι στον κοινωνικό χώρο που ονομάζαμε και συνεχίζουμε να ονομάζουμε μεσοστρώματα.

Από τους παθητικούς πρωταγωνιστές του σκανδάλου, τους ασφαλισμένους δημόσιους υπάλληλους, τους αναρμόδιους αντιπροσώπους τους στα ταμεία, στον «κόσμο» των «εταιρειών λήψης και διαβίβασης εντολών» (ΕΛΔΕ), των ειδικών, των συνδεδεμένων με τους «έξω» ισχυρούς χρηματιστικούς κύκλους και τους μικροδιαπλεκόμενους με τους «μέσα» ιθαγενείς κομματικούς.

Η ποικιλία μάς υπενθυμίζει ένα μείζον κοινωνικό φαινόμενο με βαρύνουσες πολιτικές επιπτώσεις: τις διαφορετικές και αποκλίνουσες δυναμικές που αναπτύσσονται στον χώρο των «μεσοστρωμάτων» (με την έννοια που έχει η «middle class» στις θεωρίες της κοινωνικής διαστρωμάτωσης παρά στη μαρξική, η οποία παραπέμπει στους τρόπους παραγωγής).

Ουσιαστικά, ανακόπτεται το φαινόμενο της κοινωνικής-πολιτισμικής «ομογενοποίησης» της ελληνικής κοινωνίας που πραγματοποιήθηκε μέσα σε συνθήκες γενικευμένης κοινωνικής ανόδου.

Εννοώ το μεγάλο «κύμα» κοινωνικής μεταβολής που εκδηλώθηκε με τη ραγδαία οικονομική ανάπτυξη των δεκαετιών 1960 και 1970, τα κοινωνικοπολιτικά αποτελέσματα της οποίας συνεχίστηκαν στη δεκαετία του 1980 παρά το μπλοκάρισμα των ρυθμών ανάπτυξης.

Σημασία είχε ο συλλογικός και γενικευμένος χαρακτήρας της ανόδου, η δημιουργία μιας ομοιογενούς καταναλωτικής κουλτούρας που πραγματώθηκε με:
τη γενικευμένη πλέον κατοχή των διαρκών καταναλωτικών αγαθών που συμβόλισαν σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες το αντίστοιχο φαινόμενο (ηλεκτρικές οικιακές συσκευές, αυτοκίνητο, τηλεόραση, κ.λπ),
την αξιοποίηση των δυνατοτήτων που έδινε το διευρυνόμενο κράτος και οι δημόσιες κοινωνικές υπηρεσίες (με πρώτο το εκπαιδευτικό σύστημα) για την επίτευξη της ανόδου,
την ικανότητα να μεταφράσει τη βούληση κοινωνικής ανόδου σε ενιαία πολιτική απαίτηση και (άρρητη) προγραμματική κατεύθυνση, δηλαδή στο εθνικό κοινωνικό κράτος.
Το ΠΑΣΟΚ της πρώτης μεταπολιτευτικής έγινε ο βασικός αποδέκτης και εκφραστής αυτής της κοινωνικής μεταβολής.

Όπως ξέρουμε, το ίδιο φαινόμενο είχε εκδηλωθεί σε όλες τις αναπτυγμένες δυτικές χώρες, εδώ όμως ήταν χρονικά συμπυκνωμένο και κυρίως έφτασε στην ακμή του όταν ήδη είχαν αρχίσει να υπονομεύονται οι προϋποθέσεις που το είχαν προκαλέσει.

Το συγκεκριμένο εθνικό μοντέλο ανάπτυξης και το εθνικό κοινωνικό κράτος που ήταν το πλαίσιο της διόγκωσης-ομογενοποίησης των «μεσαίων στρωμάτων» άρχισε να μετασχηματίζεται υπό την πίεση της παγκοσμιοποίησης, των τεχνολογικών-παραγωγικών εξελίξεων και των γενικότερων καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων.

Σαν τα «μεσοστρώματα» να ήταν έκφραση και ταυτόχρονα δρων κοινωνικό υποκείμενο του μετασχηματισμού της μεταπολεμικής αγροτικής-μικροβιομηχανικής Ελλάδας στη σημερινή εξευρωπαϊσμένη «μεταβιομηχανική» κοινωνία.

Για να υποστούν τα ίδια τις συνέπειες.

Εξατομίκευση της τύχης

Πράγματι, η Ελλάδα διανύει τη δωδέκατη συνεχή χρονιά οικονομικής ανάπτυξης, από το 1998 μάλιστα με ρυθμούς περίπου 4%, οι σχετικές μελέτες δεν δείχνουν επιδείνωση των ανισοτήτων, παρά ταύτα όμως το κοινωνικό κλίμα ιδίως τα τελευταία χρόνια, δεν προδίδει ασφαλώς ανάλογη ευφορία.

Υπάρχει κάτι περισσότερο από την παραδοσιακή νεοελληνική γκρίνια και την εκθετική μεγέθυνσή της από τους άθλιους της ιδιωτικής τηλεόρασης;

Φαίνεται ότι υπάρχει.

Με βάση την εμπειρία, τις διεθνείς τάσεις και διάσπαρτα στατιστικά στοιχεία (αφού το ελληνικό κράτος έχει αποφασίσει ότι δεν χρειάζεται τη συστηματική κοινωνική έρευνα) μπορούμε να υποθέσουμε ότι ένας από τους λόγους της κοινωνικής δυσανεξίας είναι και η διαφορετική δυναμική που αναπτύσσεται στο εσωτερικό των μεσοστρωμάτων.

Τα χρόνια της γενικευμένης κοινωνικής ανόδου και των σταθερά αυξουσών προσδοκιών έχουν παρέλθει.

Η άνοδος έχει πάψει να αποτελεί το μέλλον όλων, ούτε καν της πλειονοψηφίας, αντιθέτως έχουν γίνει ορατοί οι κίνδυνοι κοινωνικής καθόδου και συμπίεσης στη γκρίζα εκείνη ζώνη που μόλις διακρίνει τους «μικρομεσαίους» από τους «κάτω».

Ούτε ο τομέας ούτε ο κλάδος απασχόλησης εγγυάται τη διάκριση των μεν από τους δε.

Αρκεί να δει κανείς στον τομέα των «υπηρεσιών» που κατ' εξοχήν ενσάρκωσε το όνειρο της κοινωνικής ανόδου, τη διαφορά που χωρίζει τον «κόσμο» των μοντέρνων υψηλής ειδίκευσης εργαζομένων από τις παραδοσιακότερες απασχολήσεις των εκπαιδευτικών, των μεταφορών, κ.λπ.

Δεν σημειώνεται μαζική χειροτέρευση του βιοτικού επιπέδου, το οποίο άλλωστε συνεχίζει να βελτιώνεται.

Διαχέεται όμως η ανασφάλεια και η ανησυχία για το μέλλον.
Γιατί έχουν γίνει αβέβαιοι οι μηχανισμοί ανόδου και επιτυχίας, καθώς η απρόβλεπτη αγορά έχει αντικαταστήσει κατά μεγάλο μέρος το κράτος και τις δημόσιες υπηρεσίες.
Γιατί έχουν εξατομικευτεί οι πιθανότητες κοινωνικής ανόδου καθώς οι θεσμοί συλλογικής διαπραγμάτευσης του κοινωνικού status και τα συστήματα κοινωνικής εξασφάλισης έχουν εξασθενήσει και η περίφημη «ελληνική οικογένεια» μετά δυσκολίας πλέον μπορεί να αναπληρώνει τα πάντα.
Τα «μεσοστρώματα» έπαψαν να είναι υπόδειγμα μιας συλλογικής γενικής κοινωνικής επιτυχίας.

Αντιθέτως, γίνονται μια επισφαλής και αυξανόμενα διαφοροποιημένη πραγματικότητα που αμφιβάλει για τα «κεκτημένα» της, καθόσον η ανοδική ή η καθοδική κινητικότητα έχει ένα στοιχείο αυξανόμενης τυχαιότητας.

Σαν τις φυσαλίδες που ανεβοκατεβαίνουν στο νερό που βράζει.

Γι' αυτό ανησυχούν και αισθάνονται περισσότερη ανασφάλεια από όση η πραγματική τους κατάσταση δικαιολογεί.

Ο Γιάννης Βούλγαρης είναι καθηγητής στο τμήμα πολιτικής επιστήμης και ιστορίας του Παντείου πανεπιστημίου. Το παραπάνω άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Τα Νέα το Σάββατο 12 Μαΐου 2007 και αναδημοσιεύτηκε στην ηλεκτρονική ιστοσελίδα του ppol.

11 comments:

  1. Mr Βούλγαρη συμφωνούμε.

    Το αναπτυξιακό μοντέλο της μεταπολίτευσης πνέει τα λοίσθια. Οι παραδοσιακοί μηχανισμοί μαζικής οικονομικής και κοινωνικής ανόδου: το δημοσιοϋπαλληλικό κράτος, η παραοικονομία, οι κεντρικά διανεμόμενοι ευρωπαϊκοί πόροι, η μικροεπιχειρηματικότητα, η επιδότηση του όγκου της αγροτικής παραγωγής κοκ έχουν εξαντλήσει τα όρια τους.

    Παράλληλα, όπως σωστά εντοπίζετε, «η άνοδος έχει πάψει να αποτελεί το μέλλον όλων… αντιθέτως έχουν γίνει ορατοί οι κίνδυνοι κοινωνικής καθόδου και συμπίεσης» κι αυτό παρά το γεγονός ότι εδώ και 12 χρόνια οι ρυθμοί ανάπτυξης της χώρας είναι υψηλοί.

    Αυτό εννοούμε κι εμείς όταν λέμε ότι μια ολόκληρη γενιά αντιμετωπίζει μαζικά την πιθανότητα να έχει κοινωνική θέση και οικονομικό επίπεδο χαμηλότερο από την οικογένεια από όπου προέρχεται...

    ReplyDelete
  2. Τα ασφαλιστικά ταμεία αντιμετωπίζονται από τη "Διακυβέρνηση" ως κρατικοί φορείς που λειτουργούν σαν εισπρακτικοί μηχανισμοί για τη κάλυψη των ελλειμάτων που προέρχονται από κρυφές δαπάνες.Εχει δίκιο ο Ι.Βούλγαρης όταν μιλάει για οργανωμένο σχέδιο "μετάγγισης" χρημάτων από τα ταμεία προς το μηχανισμό στήριξης των πλαστών στοιχείων του κρατικού προυπολογισμού.Πρωθυπουργός,Αλογοσκούφης,Δούκας,Κουρής,τραπεζίτες υπεράνω πάσης υποψίας,χρηματιστές και λαμόγια συνεργάσθηκαν για τον "Εθνικό" σκοπό της μείωσης των ελλειμάτων που εκτινάχθηκαν στο 8%, με το COLPO GROSSO της απογραφής, για το 2004, το τελευταίο έτος της διακυβέρνησης της χώρας από το "επάρατο" ΠΑΣΟΚ.Απογραφή,επιτήρηση,έξοδος από την επιτήρηση,αποθεματικά των ταμείων,μίζες και ενδεχομένως πολιτικό χρήμα παραπέμπουν σε ΕΝΑ και μοναδικο ΟΝ,ΔΗΜΙΟΥΡΓΟ του ευφυέστερου στα πολιτικά χρονικά εγχειρήματος-σχεδίου λεηλασίας των ασφαλιστικών εισφορών.Πιός πιστεύει οτι μέσα σε δύο χρόνια ένα πραγματικό 8% μπορούσε να γίνει ένα πραγματικό 3%; Πιό από τα δύο είναι ψεύτικο; Το 8% της εισόδου στην επιτήρηση η το 3% της εξόδου από την επιτήρηση;

    ReplyDelete
  3. μία σημείωση, μπορειτε λιγο να φτιαξετε τις γραμματοσειρες και τα hyperlinks giai to mple xrwma tous ta kanei namin diavaszontai sxedon.

    ReplyDelete
  4. parmenidis,

    Δυστυχώς για το ΠΑΣΟΚ δεν έχουν αλλάξει τα μεγέθη μέτρησης πριν και μετά την απογραφή για να αλλάξουν τα αποτελέσματα. Οπότε αυτό σημαίνει ότι αν κατά την απογραφή είχαμε πραγματικά κάτω από το 3% (όπως έλεγαν οι μάγειρες της οικονομίας), τότε σήμερα με την βελτίωση που υπάρχει... θα ήμασταν στο +1...

    Σημείωση: πράγματι... πρέπει να αλλάξει το χρώμα του Link. Το μπλε είναι αδύνατο να διαβαστεί.

    ReplyDelete
  5. @vassilis

    Δέχεσαι δηλ. ότι μεταξύ του τέλους του 2004 και του τέλους τού 2006 είχαμε μια πραγματική μείωση του ελλείματος κατά 5% περίπου;

    ReplyDelete
  6. ΔΕν γνωριζω τι λογιστικα κολπα εχουν η αν εχουν κανει. Μαλλον η μειωση του ελλειματος εγινε λογο ιδιοτικοποιησης κρατικων εταιριων που εφερε εσοδα στο κρατος

    Το θεμα ειναι οτι οσο και να μειωθει ο ελλειμα απο εισροη κεφαλαιου υπαρχει το προβλημα οτι τα εξοδα της κυβερνησης ειναι μεγαλυτερα οποτε αργα η γρηγορα θα ακολουθησει ξανα ανοδικη πορεια το ελλειμα.

    ReplyDelete
  7. το βασικό πρόβλημα με την απογραφή είναι ότι δεν συνοδεύτηκε από οικονομικά μέτρα μόνιμου χαρακτήρα, έτσι ώστε το έλλειμμα και το δημόσιο χρέος να καταστούν διατηρήσιμα σε βάθος χρόνου.

    Δεν συνοδεύτηκε δηλαδή από μια οικονομική πολιτική διαρθρωτικού τύπου η οποία να συνδυάζει μια σταδιακή μείωση του κράτους με παράλληλη αύξηση των δημόσιων επενδύσεων καθώς και μία μεταρρύθμιση σε κρίσιμους τομείς όπως το ασφαλιστικό.

    Αντίθετα το κράτος μεγάλωσε τα τελευταία δύο χρόνια ενώ παράλληλα οι δημόσιες επενδύσεις έμειναν στάσιμες.

    Κατά την άποψή μας, με την εξαίρεση της ένταξης του ασφαλιστικού κλάδου της εμπορικής τράπεζας στο ΙΚΑ-ΕΤΑΜ, η οικονομική πολιτική των τελευταίων τριών ετών χαρακτηρίζεται από μέτρα επιφανειακής συμμόρφωσης στις ευρωπαϊκές νόρμες, γεγονός το οποίο θα αποδειχτεί σύντομα.

    Το τραγικό είναι ότι οι περισσότερες μεταρρυθμίσεις, και το κόστος που αυτές συνεπάγονται, μετακυλύονται σ' εμάς τους νέους, για τη νέα γενιά η οποία τώρα έχει αρχίσει να μπαίνει στο παιχνίδι.

    Για να γυρίσουμε όμως στο άρθρο του Βούλγαρη, κατά την άποψή μας, αυτή η οικονομική πρακτική του να κρύβω το πρόβλημα κάτω από το χαλί μέχρι να το βρουν οι επόμενοι είναι λογική μεταπολίτευσης και μεταπολιτευτικού οικονομικού προτύπου. Ας απαλλαγούμε απ' αυτά τα σύνδρομα επιτέλους.

    ReplyDelete
  8. Δεν ειναι συνδρομο, ειναι ενστικτο να γλιτοσω το τομαρι μου, ακολουθουντε απο το ανθρωπινο ειδος απο αρχαιοτατων χρονων.

    Ειναι δυσκολο οταν η εκλογικη σου βαση σε εχει ψηφιση για καποιες ιδεολογικες σου θεσεις να ακολουθησεις τακτικες που πανε αντιθετα σε οτι ελεγες, οποτε κανεις το ψοφιο.

    Στην ελλαδα μας λυπει σοβαρη δεξια που να μην αποτελειται απο ακροεθνικιστικα η φιλοβασιλικα στοιχεια, αλλα εχει στοχο την σοβαρη αναπτυξη της οικονομιας. Δηλαδη καποιο κομμα να φερει την ισσοροπια.

    ReplyDelete
  9. @Αντώνης Πολιτάκης

    Στην Ελλάδα δεν υπάρχει ούτε δεξιά ούτε φιλελεύθερη παράταξη.Ο Καραμανλής ντρέπεται να πεί οτι είναι δεξιός. Μπορεί και να μην είναι ο άνθρωπος.Τα περισσότερα στελέχη της ΝΔ δεν έχουν φιλελεύθερη ιδεολογία και κουλτούρα αλλά κρατικιστική και πατερναλιστική.Εχουν αντιγράψει τη γλώσσα και τις μεθόδους τού ΠΑΣΟΚ της δεκαετίας του '80.Εμφανίζονται ως το καλό ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου που το εγκατέλλειψε ο "δεξιός και φιλελεύθερος" Σημίτης για να φτειάξει το κακό Σημιτικό ΠΑΣΟΚ.Ετσι ο Καραμανλής,γοητευμένος από τον Ανδρέα,αποκατέστησε τα πράγματα. Πάντα σε αγαστή συνεργασία με τα Σταλινικά κατάλοιπα.Ο φιλελελευθερισμός(πολιτικός,κοινωνικός,οικονομικός)φάνηκε κάποια στιγμή να βρίσκει εκφραστή στο πρόσωπο του ΓΑΠ.Εφαγε ομως το ξύλο της χρονιάς του από το καλό ΠΑΣΟΚ και συνεμορφώθη.Που είναι η σοβαρή ΔΕΞΙΑ; Μα τη κατήργησε ο Λούλης!

    ReplyDelete
  10. Κατ ΑΠΑΙΤΗΣΗ του Λαού, εν ΟΝΟΜΑΤΙ του Λαού και προς ΟΦΕΛΟΣ του Λαού, είναι πλέον επιτακτική η ανάγκη δημιουργίας Οικουμενικής (αλλά όχι μεταβατικής) Κυβέρνησης υπό τον κύριον Κώστα Σημίτη.

    ReplyDelete
  11. O Σημιτης ηταν οντως αξιολογος πολιτικος αλλα ειχε αδυναμους συνεργατες κληροδοτημα του ανδρεα. Προσπαθησε και πιστευω οτι εκανε αλλαγες.

    Ο Καραμανλης ο νεοτερος εχει ιδεες αλλα οχι οση πυγμη χρειαζετε, τον εμποδιζουν πολλες φορες και οισυνεργατες του.

    Γενικως οι πολιτικοι μας τους λειπει η πυγμη, μπορουν και κοντρολαροντε ευκολα απο οχλοκρατιες. Τους λειπει και η δυνατοτητα να μεταφερουν τα οραματα τους στην εκλογικη βαση τους.

    Χρειαζομαστε πολιτικο ρητορα σαν τον Ανδρεα και με πυγμη Θατσερ.

    ReplyDelete